Szekeryk-Donykiw Petro (Szekieryk-Donykiw Piotr, Szekeryk Donykow Piotr, do ok. r. 1910 Szekeryk), pseud.: Jarema, Tur, Radykał, Siczowyk, Hucuł (1889 – po 1940), publicysta, prozaik, etnograf, ukraiński działacz społeczny i polityczny, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 20 IV we wsi Hołowy (pow. kosowski) na Huculszczyźnie, był synem Paraski Mykytejczuk (zm. 1907) i Dmytra, bogatego gazdy i wójta wsi Hołowy.
Od r. 1900 uczęszczał S. do szkoły ludowej w rodzinnej miejscowości. Zachęcony przez uczącego tam folklorystę i działacza oświatowego Ł. Harmatija, gromadził materiały etnograficzne Huculszczyzny; część z nich zapisana przez Harmatija została opublikowana w zbiorze Włodzimierza Szuchiewicza (Wołodymyra Szuchewycza) pt. „Hucul’ščyna” (L’viv 1904–8 IV–V, w jęz. polskim „Huculszczyzna”, Kr. 1904–8 III–IV). W r. 1904 wstąpił S. do związanego z Ukraińską Partią Radykalną (Ukraïnska Radykalna Partija) Tow. Gimnastycznego i Straży Ogniowej «Sicz» i włączył się w zakładanie jego kół w Hołowach oraz okolicznych wsiach: Krasnoili, Perechrestnem, Uścierykach i Krzyworówni. Od r. 1905 współpracował z organem tej partii, lwowskim tygodnikiem „Hromads’kyj holos” i publikował w nim korespondencje z pow. kosowskiego oraz artykuły dotyczące huculskiego folkloru. W r. 1906 został członkiem Ukraińskiej Partii Radykalnej, a w r.n. uczestniczył w kampanii wyborczej do austriackiej Rady Państwa Kyryła Trylowskiego, naczelnika «Siczy». Dzięki przewodniczącemu Komisji Etnograficznej Tow. Naukowego im. Szewczenki we Lwowie Wołodymyrowi Hnatiukowi opublikował zebrane przez siebie materiały etnograficzne z Huculszczyzny w „Etnohrafičnym zbirnyku” (T. 24: 1908).
W r. 1908 zaciągnął się S. do armii austro-węgierskiej; służył w 24. pp w Kołomyi, a następnie w Wiedniu. Awansowany do stopnia podoficera, zainspirował posła Trylowskiego do złożenia 13 III 1909 interpelacji w Radzie Państwa w sprawie dyskryminacji językowej żołnierzy narodowości słowiańskich oraz nadmiernie surowej dyscypliny w wojsku; interpelacja doprowadziła do ukarania winnych i wydania złagodzonych regulaminów wojskowych. W galicyjskich czasopismach (m.in. w „Hromads’kim holosie”) opublikował opowiadania inspirowane tematyką huculską: Neporozumyvsia, Syluvanym kolom ne nadyvyšsja, Zvedenycja, Ban Bojčuk i V kasarnjach. Z powodu zaangażowania w sprawy narodowe i aktywności w obronie żołnierzy popadł w konflikt z przełożonymi i w grudniu t.r. został przeniesiony do 14. Oddz. Sanitarnego we Lwowie, a 24 V 1910 zwolniony ze służby wojskowej.
S. wrócił do Hołowów i kierował tam kołem «Siczy». Jako pierwszy badacz rozpoczął dokumentowanie huculskiej obyczajowości seksualnej. Poznał w tym czasie przebywającego na Huculszczyźnie prozaika i kompozytora Hnata Chotkewycza, któremu pomógł w zorganizowaniu w Krasnoili amatorskiego teatru huculskiego; z zespołem tym występował w różnych miastach Galicji i Bukowiny, a uznanie przyniosła mu główna rola w „Antinie Rewizorczuku”, ukraińskim przekładzie dramatu Józefa Korzeniowskiego „Karpaccy górale”. W tym czasie dołączył do swego nazwiska drugi człon Donykiw (od huculskiego «donyk» – «syn»). Zebrane przez S-a legendy o zbójnikach w Karpatach opublikował Hnatiuk w pracy „Narodni opovidannja pro opryškiv” („Etnohrafičny zbirnyk” T. 26: 1910). Podczas podróży z teatrem latem 1911 zapoznał S. ze zwyczajami huculskimi przebywającego w Krzyworówni Mychajła Kociubynskiego, który wykorzystał je następnie w powieści „Tini zabutych predkiv” (1913).
W poł. r. 1911 przerwał S.-D. współpracę z teatrem, a po ślubie zawartym 20 IX 1911 z Kateryną Bodnaruk zamieszkał we wsi Żabie (obecnie Werhowyna). Prowadził tam młyn oraz gospodarstwo, które w następnych latach systematycznie powiększał (w l. trzydziestych liczyło ok. 95 ha, głównie lasów i pastwisk). Nadal gromadził i publikował materiały dotyczące Huculszczyzny. W „Etnohrafičnym zbirnyku” ogłosił prace: o obrzędach pochówkowych (Prykazuvanje pro umerlych i Pochoronni zvyčaï ta obrjady v s. Holovach Kosovs’koho povitu, T. 31/32: 1912), demonologii (T. 33/34: 1912) i zwyczajach kolędowych (Jak vidbuvajut’sja koljady u Huculiv, T. 35: 1914); opublikował też huculskie baśnie (T. 37/38: 1916). Pomagał Hnatiukowi w gromadzeniu eksponatów huculskiej sztuki materialnej dla muzeum Tow. Naukowego im. Szewczenki we Lwowie. W Żabiem doprowadził do wybudowania domu «Siczy» (od r. 1912 Ukraiński Związek Siczowy). Pełnił funkcję prezesa czytelni Tow. «Proswita» oraz kierował Kasą Odrodzenia Huculszczyzny; był też zastępcą przewodniczącego Krajowego Tow. «Silskyj Hospodar» i sekretarzem stow. «Narodna Spiłka». W r. 1913 został zaprzysiężony jako biegły Sądu Grodzkiego w Żabiem w sprawach sporów chłopsko-żydowskich. Ogłaszał opowiadania w różnych czasopismach, m.in: Svjatyj večir, Škilnyk i Na dnji ozera (wyd. osobne L’viv 1913), oparte na huculskich legendach o najazdach tatarskich. W marcu 1914 zorganizował na Huculszczyźnie obchody stulecia urodzin Tarasa Szewczenki. Zaprzyjaźnił się w tym okresie ze Stanisławem Vincenzem, z którym podjął współpracę trwającą do r. 1939.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S.-D. od początku sierpnia 1914 organizował werbunek do legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych. Po zajęciu Galicji Wschodniej przez armię rosyjską przedostał się na Bukowinę, gdzie 2 XII t.r. został powołany do 41. pp armii austro-węgierskiej; od 1 I 1915 pracował w szpitalu polowym w Styrii, za co otrzymał Srebrny Medal Zasługi Czerwonego Krzyża. Przeniesiony 1 VIII t.r. do 36. p. strzelców, stacjonował na Morawach, a następnie w okolicach Kołomyi. Urlopowany z wojska, uczestniczył 31 V 1916 we Lwowie w pogrzebie Iwana Franki. Zebrane w rodzinnej okolicy oraz w pow. lwowskim i na Bukowinie bajki o zwierzętach: Lys starostoju, Kohut perechytryv lysa, Babyn kohut i divoča kurka, Pustyj kohut i nesuča kurka, Muchy i blochy oraz Solovij v korčach, zostały opublikowane przez Hnatiuka w książce pt. „Ukraïns’ki narodni bajky” (L’viv 1916 I–II). S.-D. ogłosił ponadto artykuł Rodyny i chrestyny na Hucul’ščyni („Materialy do ukraïns’koi etnolohiï”, L’viv 1918 XVIII).
Po upadku monarchii austro-węgierskiej S.-D. wszedł 28 XI 1918 jako reprezentant pow. kosowskiego do Ukraińskiej Rady Narodowej, organu ustawodawczego powołanej w październiku t.r. Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL); pracując w komisjach ziemskiej i szkolnej, domagał się na posiedzeniach Rady parcelacji ziemi bez odszkodowania (po pewnym czasie opowiedział się jednak za odszkodowaniami). Dn. 20 I 1919 wyjechał do Kijowa i 22 I t.r. na Placu Sofijskim uczestniczył w uroczystości połączenia («złuki») ZURL i Ukraińskiej Republiki Ludowej; wziął tam także udział w Kongresie Pracy (23–28 I). Współpracował ze wznowionym w lutym t.r. w Kołomyi tygodnikiem „Hromads’kyj holos”, publikując artykuły polityczne i gospodarcze oraz dotyczące Huculszczyzny (pismo ukazywało się do maja t.r.). Wraz z m.in. Trylowskim wszedł 16 II do rozłamowej Ukraińskiej Partii Chłopsko-Radykalnej i został jej sekretarzem, ale po kilku tygodniach wrócił do Ukraińskiej Partii Radykalnej. Dn. 23 III został wybrany do Generalnej Komendy Ukraińskiego Związku Siczowego. Po zajęciu Huculszczyzny pod koniec maja przez wojska rumuńskie udzielił schronienia pułkownikowi Ukraińskich Strzelców Siczowych, arcyks. Wilhelmowi Habsburgowi (Wasyl Wyszywany); razem z nim został 6 VI aresztowany i osadzony w klasztorze prawosławnym Kalderuszani pod Bukaresztem. Zwolniony 6 IX, wrócił do Żabiego. Nie widząc możliwości działania na Huculszczyźnie, przedostał się do opanowanego przez wojska ukraińskie Kamieńca Podolskiego, gdzie zakładał komitety (kosze) Ukraińskiego Związku Siczowego. Wspomnienia z tego okresu opublikował w artykule Spravy sičovoï orhanizaciï na Ukraïni („Zaporožec”, Viden’ 1921). Opuścił miasto przed zajęciem go 17 XI 1919 przez WP; odtąd służył w dowodzonym przez atamana O. Wołocha Korpusie Zaporoskim, następnie w partyzanckim oddziale płk. W. Szepela, a od grudnia t.r. w komórce propagandowej III Korpusu Komendy Naczelnej Ukraińskiej Armii Galicyjskiej. Włączył się w działalność tajnego Ukraińskiego Związku Narodowego, który w lutym 1920 podporządkował Ukraińską Armię Galicyjską Armii Czerwonej. Pracował odtąd jako urzędnik archiwum obwodowego gub. podolskiej w Winnicy; w mieście tym założył Tow. Literacko-Naukowe oraz był zastępcą przewodniczącego Tow. «Proswita».
Po zawarciu 22 IV 1920 sojuszu polsko-ukraińskiego był S.-D. od 16 V t.r. referentem ds. specjalnych oraz sekretarzem premierów Ukraińskiej Republiki Ludowej, najpierw Isaaka Mazepy, a następnie Wiaczesława Prokopowicza. Z funkcji tych zrezygnował 2 VII w proteście przeciw ugodowej polityce rządu ukraińskiego wobec Polski i wrócił do Żabiego, skąd w obawie przed aresztowaniem przedostał się w lipcu na Ruś Zakarpacką i zamieszkał w m. Jasina. Jednak wobec zapewnień Vincenza o odstąpieniu władz polskich od represji przybył na początku r. 1921 do Żabiego. Współpracował z prozaikami tzw. trójcy pokuckiej: Wasylem Stefanykiem, Marko Czeremszyną i Les Martowiczem. Nadal publikował w wydawanym od r. 1921 we Lwowie „Hromad’skym holosie”, a w r. 1922 zakładał na Huculszczyźnie koła Ukraińskiej Partii Radykalnej. Na XXVIII Zjeździe tej partii 1 II 1925 został wybrany do jej Zarządu Głównego. W przysiółku Żabiego Pod Synycią założył t.r. i utrzymywał przez kilka lat jednoklasową szkołę ludową oraz zorganizował kursy dla analfabetów; w Żabiem zainicjował budowę domu ludowego Tow. «Proswita». W r. 1926 uczestniczył w Kołomyi w manifestacji Ukraińskiego Związku Ludowego (Ukraïnskyj Narodnyj Sojuz), za co został na trzy tygodnie uwięziony. Po zjednoczeniu 14 II t.r. Ukraińskiej Partii Radykalnej z Ukraińską Partią Socjalistów-Rewolucjonistów został w powołanej wtedy Ukraińskiej Partii Socjalistyczno-Radykalnej, ale nie wszedł już do jej Zarządu Głównego. W r. 1927 był radnym gm. Żabie, a wkrótce potem jej wójtem.
W wyborach do Sejmu RP 4 III 1928 kandydował S.-D. z okręgu stanisławowskiego i otrzymał mandat z listy Bloku Wyborczego Ukraińskich Włościańsko-Robotniczych Partii; utracił wtedy funkcję wójta w Żabiem. W Sejmie wszedł do Klubu Ukraińskiej Socjalistyczno-Radykalnej Reprezentacji Parlamentarnej i zasiadał w komisjach: opieki społecznej oraz walki z drożyzną. Na forum Sejmu występował w stroju huculskim i zabierał głos w debatach budżetowych. Złożył 48 interpelacji, m.in. dotyczących Kościoła greckokatolickiego i samorządu terytorialnego. W r. 1929 bezskutecznie protestował przeciw uchwaleniu nowego prawa łowieckiego, ograniczającego prawo polowań na niektóre gatunki dzikiej zwierzyny. Po rozwiązaniu Sejmu (29 VIII 1930) wrócił do Żabiego i w maju 1931 został ponownie wybrany na wójta. Doprowadził w Żabiem do wybrukowania drogi oraz budowy szkoły rolniczej i mostu nad Czarnym Czeremoszem. T.r. wystąpił z Ukraińskiej Socjalistyczno-Radykalnej Partii w proteście przeciw związaniu jej z Międzynarodówką Socjalistyczną. Współorganizował coroczne «Święta Huculszczyzny» oraz wszedł do powołanego 12 XII 1933 Tow. Przyjaciół Huculszczyzny. W kołomyjskim tygodniku „Žinoča dolja” (1933 nr 2) opublikował artykuł Huculs’ki vesil’ni pisni. Od r. 1935 współredagował wydawane w Warszawie przez Tow. Przyjaciół Huculszczyzny kalendarze huculskie; ogłaszał w nich opisy zwyczajów i wierzeń (Kalendar’ na pidstavi narodnych opovidan’, j viruvan’, „Kalendar’ hucul’skyj na rik” 1935, Rik polud’ zvyčaïv i viruvan’ Hucul’i, tamże 1937), artykuły, opowiadania i humoreski (Žuravli, Smichuvanky, tamże 1935, Kohutova rada , Ljudckyj vik, tamże 1937) oraz wspomnienia o teatrze Chotkewycza (Peršyj hucul’skyj teatr pered’ svitovov vojnov, tamże 1937). Artykuły publikował też w tygodniku „Žinoča dolja” m.in. Velykodni zvyčaï na Hucul’šči (1937 nr 8–9) i Svjatvečerni zvyčaï na Hucul’ščyni (1938 nr 1). Wspierał budowę otwartego 18 II 1938 Muz. Huculskiego w Żabiem-Ilci, do którego przekazał część swych zbiorów, oraz otwartego 29 VII t.r. obserwatorium astronomicznego na szczycie Popa Iwana w Karpatach Wschodnich. Od t.r. zastępował Vincenza w Komisji Swojszczyzny Związku Ziem Górskich. Współpracował w tym czasie z Mieczysławem Orłowiczem, Antonim Ferdynandem Ossendowskim i Jerzym Mieczysławem Rytardem. Napisał powieść Dido Ivančik (Ivano-Frankivs’k 2007), opartą na biografii jego dziadka Iwana Łupaiły, znanego na Huculszczyźnie «czarownika i mędrca»; utwór ten uznał Vincenz za arcydzieło napisane w gwarze huculskiej.
Po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej we wrześniu 1939 zrezygnował S.-D. ze stanowiska wójta. Ceniony przez ludzi kultury z Ukrainy sowieckiej, kilkakrotnie gościł ich (m.in. O. Dowżenkę) w Żabiem. Otrzymał propozycję współpracy z kijowskim Inst. Folkloru Akad. Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Aresztowany przez NKWD 15 V 1940 i osadzony w więzieniu w Stanisławowie, został oskarżony o agitację antyradziecką, ukraińską działalność nacjonalistyczną oraz współpracę z władzami polskimi. Dn. 11 X t.r. Kolegium Specjalne NKWD skazało go na osiem lat obozu pracy. Przebywał w więzieniach w Kijowie i Dniepropietrowsku. Zmarł prawdopodobnie w r. 1940 lub r. 1941 w obozie pracy na Wyspach Sołowieckich lub na Syberii. Został zrehabilitowany 12 VIII 1989 decyzją Rady Najwyższej ZSRR. S.-D. był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie z Kateryną Bodnaruk (zm. przed 1920) miał synów: Andrija (1912–1986), przed r. 1939 dyrektora Teatru Miejskiego w Kołomyi, aresztowanego wraz z ojcem i więzionego do 24 IX 1941 przez władze sowieckie w Kijowie, w okresie okupacji niemieckiej jednego z aktywnych działaczy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (Orhanizacji Ukraïnskich Nacjonalistiw) Frakcji Melnykowskiej, po wojnie przebywającego na emigracji w USA, oraz Dmytra (1914–1976), po r. 1945 prowadzącego w Filadelfii zespół taneczny «Czornohora»; obaj synowie S-a-D-a byli działaczami Ukrainian World Consolidation of Hutsuls. W drugim małżeństwie, zawartym w r. 1921 z Paraską (Parascewą) Hańczak (1901–1972), miał S.-D. syna Iwana (1922–1938).
Fragmenty powieści S-a-D-a „Dido Ivančik” przetłumaczył z pomocą Vincenza Rytard i ogłosił pt. Fłojera dziadka Iwańczyka i Czarownik Ołeksy w zbiorze „Na wielkiej grani. Wniebowstąpienie” (W. 1959, przedr. w: „Płaj. Almanach karpacki” 2007). Huculskie legendy zapisane przez S-a-D-a ogłoszono w zbiorze pt. „Wiedźmy, czarty i święci Huculszczyzny” (oprac. O. Hnatiuk, W. 1997). W r. 2009 opublikowano w Werchowynie zbiór artykułów S-a-D-a dotyczący wierzeń i zwyczajów huculskich pt. Rik u viruvannjach Huculiv.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Dovidnyk z istoriï Ukraïny, Kyïv 2001 s. 1082; Enc. of Ukraine, IV 633–4; Encyklopedija ukraïnoznavstva, Paris–New York 1976 X 3837 (fot.); Kto był kim w Drugiej RP?; PSB (Rytard Jerzy Mieczysław); Reabilitovani istorijeju. Ivano-Frankivs’ka oblast’, Ivano-Frankivs’k 2004 I 304–6; – Arsenyč P., Hucul’ščyna u tvorčosti Hnata Chotkevyča, Ivano-Frankivs’k 2000 s. 37–9; Domaševs’kyj M., Istorija Hucul’ščyny, Čikago 1975–85 I 462–4, II 128–9, 163–5; Hej, tam na hori „Sič” ide!... Propam’jatna knyha „Sičej”, Red. P. Tryl’ovs’kyj, Edmonton 1965; Hirniak N., Ostannij akt trahediï Ukraïns’koï Halyc’koï Armiï, [b.m.w.] 1969 s. 38, 40, 53–4; Hreščuk V., Hucul’s’ka hovirka v movi opovidan’ P. Šekeryka-Donykiva „Narozumyvsja” ta „Kohutova rada”, „Visnyk Prykarpats’koho nacional’noho universytetu im. V. Stefanyka. Fil’ol’ohija” T. 11–12: 2006 s. 32–9; taż, Mova P. Šekeryka-Donykiva „Dido Ivančik”, „Ukraïnoznavči studiï” 2007–8 nr 8–9 s. 48–62; Hucul-pysmennyk, w: Čornohora. Neperiodyčne pys’mo dlja robitnoho naroda, Red. K. Trylovs’kyj, Veden’ 1921 s. 220–30; Hujbanjuk M., Sičovyj ruch u Halyčyni j Bukovyni (1900–1911 rr.), Černivci 2009 s. 39, 42, 50, 83, 93, 107, 124, 214; Huljuk J., Žabie. Istoryčni rozpovidi vid času zaljudnennja čiho kraju do 1939 roku, Verchovyna 2004; Pavlyšyn O., Pidhotovka ahrarnoï reformy v ZOUNR, „Ukraïna: kul’turna spadščyna, nacional’na svidomist’, deržavnist” T. 6: 2000 s. 170–83; tenże, Social’nopolityčnyj portret ukraïns’koho provodu Hucul’ščyny ta Bukovyny v revol’juciï 1918–1919 rokiv, „Ukraïna moderna” 2000 nr 4–5 s. 187–245; Sen’kiv I., Hucul’s’ka spadščyna, Kyïv 2008 s. 284–5, 293–5, 303–6, 367; Šuchrvyč V., Hucul’ščyna, Verchovyna 2000 cz. 5 s. 321–3; Synycja O., Z istoriï Muzeju Hucul’ščyny v Žab’je-Il’cjach, „Hucul’ščyna” 2006 nr 61 s. 36–7; Tereščenko J., Ostaško T., Ukraïns’kyj patriot z dynastiï Habsburgiv, Kyïv 2008 s. 5, 61, 110, 125, 241, 306; Tomczyk R., Ukraińska Partia Radykalna w II Rzeczypospolitej 1918–1926, Szczecin 2007; tenże, Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne 1925–1939, Szczecin 2006; Wielocha A., Petro Szekeryk-Donykiw. Biografia nie całkiem kompletna, „Płaj” 2007 nr 35 s. 96–122 (fot.); – Andrijevs’kyj V., Z mynuloho, Berlin 1923 II cz. 2 s. 192–3; Hnatiuk V., Dokumenty i materialy (1871–1989), L’viv 1998 s. 164–5, 252–7, 404–6; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 203–8 (fot.); – AAN: Komenda Woj. Policji Państw. w Stanisławowie, sygn. 1; Archiv služby bezpeky Ukraïny w Iwano-Frankowsku: sygn. AKC nr 4541 P (akta przesłuchania S-a-D-a i świadków z r. 1940); B. Ossol.: sygn. 17662/II; Deržavnyj archiv Ivano-Frankivs’koï oblasti w Iwano-Frankowsku: F. 2 op. 1 spr. 359, 670, F 370 op. 1 spr. 47; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka. we Lw.: V. Hnatiuk, spr. 613, Nauk. Tow. im. Szewczenki, op. 1 spr. 472 k. 44–6, F. 48 spr. 311, F. 167 op. 2 spr. 63.
Stanisław Stępień