INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Piotr Paweł Jan Maleszewski h. Godziemba  

 
 
1767 - 1828-08-28
Biogram został opublikowany w 1974 r. w XIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Maleszewski (Maliszewski) Piotr Paweł Jan h. Godziemba (1767–1828), ekonomista, historyk, działacz polityczny, publicysta. Nieślubny syn Michała Poniatowskiego, późniejszego prymasa, i Marii z Wiśniewskich Maleszewskiej. Legalnym ojcem M-ego był Jan Maleszewski, wiceburmistrz Lidzbarka. M. legitymował się metryką zmarłego syna Maleszewskich Piotra, ur. w Lidzbarku w r. 1762. Sam M. podawał, że urodził się w woj. warszawskim w r. 1767. W r. 1780 M. ukończył szkołę wydziałową w Płocku. W Akad. Krak. przez 3 lata studiował w zreformowanym Kolegium Fizycznym. M. był prawdopodobnie autorem pracy wydanej anonimowo w Warszawie w r. 1786, pt. O związkach i przystosowaniu wzajemnym rolnictwa, rękodzieł i handlu. Autor oparł się na źródłach francuskich, zwłaszcza na pracy E. Condillaca, „Le commerce et le gouvernement…” (1776). W r. 1786 M. wyjechał do Paryża wysłany tam na dalsze studia przez M. Poniatowskiego. Przed wyjazdem wstąpił do loży wolnomularskiej «Świątynia Izis» i jako członek Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego został przyjęty do loży «de la Réunion des Etrangers» na Wschodzie Francji. Dzięki powiązaniom masońskim miał ułatwione kontakty z tamtejszymi kołami rządowymi. W l. 1789–91 odbył M. z prymasem Poniatowskim podróże do Włoch i Anglii. Śledził jednocześnie prace Sejmu Czteroletniego. W r. 1790 ukazała się praca M-ego, napisana na polecenie Stanisława Augusta, a wydana anonimowo w Warszawie, pt. Opisanie porządku sejmowania w parlamencie angielskim. M. działał już wówczas na terenie Francji jako informator i tajny agent królewski. Do zadań jego należało propagowanie sprawy polskiej we Francji poprzez prasę i osobiste stosunki z przedstawicielami życia politycznego

W lipcu 1792 M. wyruszył z Paryża w drogę do kraju. W czasie krótkiego pobytu w Polsce zawarł trwałą, serdeczną przyjaźń z J. Sułkowskim, który pozostawał odtąd pod wpływem i urokiem starszego od siebie przyjaciela. Już jednak w końcu grudnia t. r. król wysłał M-ego z powrotem do Francji w tajnej misji politycznej. Po drodze M. zatrzymał się w Lipsku dla nawiązania kontaktów z emigrantami polskimi, którzy jednak uprzedzeni o jego misji przyjęli go nieufnie. W Paryżu stanął M. 12 II 1793. W kwietniu t. r., w okresie represji stosowanych wobec cudzoziemców, M. został aresztowany pod zarzutem utrzymywania korespondencji z wrogami Francji. Zwolniony na skutek interwencji J. Sułkowskiego, musiał ukrywać się w Paryżu w okresie zaostrzonego terroru, jaki nastąpił po zamordowaniu J. P. Marata w lipcu 1793. Dopiero w końcu 1793 r. lub początkach r. n. małżeństwo, zawarte z córką przyjaciela, Jean Michel Venture de Paradis, cenionego znawcy języków orientalnych, przyczyniło się do pewnej stabilizacji położenia M-ego we Francji. Pobyt w zrewolucjonizowanym Paryżu, związanie ze społeczeństwem francuskim, a także śmierć M. Poniatowskiego wpłynęły na zmianę poglądów M-ego, który z agenta królewskiego stał się gorącym republikaninem i radykałem. Swoje credo polityczne zawarł M. w pracy napisanej pod wpływem wybuchu insurekcji kościuszkowskiej, a wydanej w Paryżu w r. 1795, pt. Recherches politiques sur l’état ancien et moderne de la Pologne appliquées à sa dérnière révolution (opublikowana pod nazwiskiem J. Ph. Garran). M. krytykował w niej kompromisową treść Ustawy Majowej i występował jako radykalny obrońca praw mieszczan i chłopów. Żądał zupełnego zrównania stanów i uwłaszczenia chłopów bez odszkodowania. Postulował podział kilku największych fortun magnackich, nadawanie ziemi z dóbr narodowych chłopom i mieszczanom. Z inspiracji przebywającego w Grodnie Stanisława Augusta powstała polemiczna rozprawa „Reflexions sur un pamphlet français d’un Mr. Garran” (rkp.), która przeciwstawiała radykalnym żądaniom M-ego argumenty wywodzące się z zasad Konstytucji 3-go Maja.

W l. 1795–6 M. złożył rządowi francuskiemu kilka memoriałów, w których wzywał do zajęcia się sprawą polską. Stawiając w odbudowie Polski na antagonizm Prus i pozostałych państw rozbiorczych, proponował stworzenie pod przewodem Francji ligi wymierzonej przeciwko Austrii i Rosji. Memoriały te były drukowane w streszczeniach lub wyjątkach w paryskim „Monitorze”. Formalnie nie był M. związany z żadnym stronnictwem emigracyjnym, miał jednak wpływy zwłaszcza wśród przedstawicieli radykalnej Deputacji, którym dopomagał do nawiązania stosunków z rządem francuskim i generalicją. Podobnie jak Sułkowski, M. odnosił się bardzo krytycznie do poczynań gen. J. H. Dąbrowskiego i całego obozu legionowego. Spod pióra M-ego wyszedł w r. 1798 jadowity paszkwil skierowany przeciw Dąbrowskiemu (Lettre de Jean Woytyński, Polonais, au général Dombrowski…, toż w języku polskim). W t. r. M. pełnił przez krótki czas funkcje sekretarza ambasady francuskiej w Wiedniu przy gen. J. Bernadotte, którego zainteresował sprawą polską i skłonił do podjęcia starań o zwolnienie H. Kołłątaja z więzienia austriackiego. Powrót M-ego z placówki wiedeńskiej zbiegł się z przyjazdem do Paryża T. Kościuszki (1798). Naczelnik, podejrzewając M-ego o wydanie Rosji przygotowań do insurekcji, prowadzonych w Paryżu w r. 1793, począł przestrzegać przed nim jako delatorem emigrację i władze francuskie. M., który zawinił wówczas tylko pośrednio swymi raportami składanymi królowi za pośrednictwem gen. J. Komarzewskiego, narażony teraz na upokorzenia, a nawet represje ze strony Dyrektoriatu, musiał wycofać się chwilowo z życia politycznego. Do wpływów powrócił z chwilą, kiedy przyjazny mu gen. Bernadotte został ministrem wojny i mianował go swym sekretarzem. M. wolał jednak usunąć się z Paryża i przyjąć odpowiedzialną funkcję generalnego kontrolera dochodów i wydatków w armii alpejskiej gen. J. Championneta (15 VII 1799), a wkrótce potem – to samo stanowisko w armii włoskiej. W r. n. jako kontroler armii reńskiej gen. J. V. Moreau nadzorował ściąganie kontrybucji na terenie Szwabii, Frankonii, Styrii i Karyntii.

Po wystąpieniu z administracji wojskowej w r. 1801 M. zainteresował się problemem handlu czarnomorskiego. W memoriale do rządu francuskiego, opublikowanym w r. 1802 w czasopismach francuskich i niemieckich, wykazał korzyści, jakie przyniesie Francji handel z Ukrainą (Sur le commerce de la Mer Noire). Uzyskał też dla swych planów poparcie Bonapartego. We wrześniu 1802 M. znalazł się w Warszawie, a w listopadzie wybrano go na członka czynnego Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk. W maju r. n. na posiedzeniu plenarnym Towarzystwa wygłosił pochwałę matematyka Ignacego Zaborowskiego. M. należał w tym czasie do udziałowców domu handlowego, jaki pod firmą «Trzecieski, Horodyski et Comp.» powstał w Odessie dla rozwijania handlu czarnomorskiego. Brał również udział w zakładaniu innych spółek handlowych. W czerwcu 1803 M. znalazł się w Odessie, gdzie badał warunki dla rozwoju handlu z Francją. Zerwanie jednak stosunków dyplomatycznych między Francją a Rosją w r. 1803 uniemożliwiło realizację tych zamierzeń. M., zapewniwszy sobie w Polsce udział w spadku po M. Poniatowskim, powrócił do Paryża. Odtąd – jako zdeklarowany i nieprzejednany wróg cesarza i jego polityki – nie brał udziału w życiu politycznym Francji. Zrywały się również węzły łączące go z krajem; wiadomość o nominacji M-ego w r. 1816 na referendarza stanu nie znalazła potwierdzenia. Nie doszedł też do skutku projekt A. J. Czartoryskiego powołania M-ego na dyrektora Liceum Krzemienieckiego. Ze względu na stały pobyt we Francji Warszawskie Tow. Przyjaciół Nauk przeniosło go w r. 1820 z rzędu członków czynnych na członka korespondenta.

Nad życiem M-ego ciążyły aż do końca więzy krwi łączące go z rodziną Poniatowskich: dawna zależność od prymasa, usługi świadczone królowi. Przysparzały mu one wrogów, utrudniały otwarte wystąpienia, skłaniając do prowadzenia z ukrycia intryg politycznych. Szukał więc M. wytchnienia w pracy naukowej i lekturze, która była mu «jedyną w całym życiu rozkoszą». Pełen kompleksów publikował mało, najchętniej anonimowo, czy też pod nazwiskiem przyjaciół. Duża część jego dorobku naukowego pozostała w rękopisie. Dzieło historyczne, którego nie dokończył, wydała jego żona w Paryżu w r. 1832, pt. Essai historique et politique sur la Pologne depuis son origine jusqu’en 1788 (wyd. 2. Paryż 1833, wyd. 3. Berlin 1833). M. nie pozostawił syntetycznego opracowania swych poglądów społecznych i ekonomicznych, utrwalał je tylko w uwagach i zapiskach. Dążył do stworzenia «nauki społecznej» traktującej o prawach rozwojowych społeczeństwa. Miała ona na celu wskazanie drogi, po jakiej winna iść naukowa polityka, aby zapewnić człowiekowi szczęście i dobrobyt. W pracy – tak umysłowej jak i fizycznej – widział M. czynnik twórczy dziejów. Wierzył, że «ludzie pracy» dopuszczeni do udziału w rządach stworzą nową pozytywną politykę. Był również M. zamiłowanym pedagogiem, którego zdaniem edukacja winna polegać przede wszystkim na uczeniu systematycznego obserwowania i myślenia. W r. 1803 po powrocie do Francji napisał Pro memoria o zaszłych odmianach w edukacji publicznej… po upadku Polski (rkp. opubl. w r. 1962). W okresie Królestwa Kongresowego utrzymywał kontakty z władzami oświatowymi w Warszawie i pełnił rolę nieoficjalnego polskiego attaché kulturalnego we Francji. Do niego kierowano z Warszawy stypendystów z prośbą o opiekę i pomoc. M. zajmował się młodzieżą po ojcowsku, pomagał bezinteresownie w studiach, udzielał lekcji prywatnych, wdrażając swych uczniów do samodzielnej pracy. W kręgu jego wpływów kształtowali swe poglądy: Fryderyk Skarbek, Anna z Zamoyskich Sapieżyna, jej syn Leon Sapieha, Michał Wiszniewski, Franciszek Armiński i wielu innych.

Od r. 1823 – dotknięty kataraktą – począł M. tracić wzrok. Zmarł 28 VIII 1828 we Francji, w majątku żony. Pochowany został na wiejskim cmentarzu w Maison Neuve pod Chatellerault (departament Deux Sèvres).

Pierwsze małżeństwo M-ego z piękną Victoire Françoise, zwaną «Egipcjanką», przedstawicielką ówczesnych «merveilleuses», nie było dobrane i przysporzyło mu wielu trosk. Miał z nią córkę ur. w Paryżu w r. 1794, Victoire Clementine, późniejszą Alfredową de Laqueuille. Poza tym nazwisko M-ego nosiły 2 córki jego żony: Adela Mortier i Olimpia Leonardowa Chodźko. Po śmierci żony w r. 1813 M. zawarł w r. 1816 powtórny bezdzietny związek małżeński z Jeanne, córką dawnego przyjaciela Jean Philippe Garran de Coulon.

Opinie o M-m – tak za jego życia, jak i po śmierci – wydawano najsprzeczniejsze. Kiedy J. Sułkowski, F. Skarbek, U. J. Niemcewicz, pełni uznania, podziwiali jego wiedzę, zdolności i patriotyzm, emigranci polscy – zwłaszcza przedstawiciele Agencji – widzieli w nim tylko wichrzyciela i demagoga. Niejednolicie oceniali go również historycy i ekonomiści polscy. Najpozytywniej – odkrywca rękopiśmiennej spuścizny M-ego A. Grodek, zdaniem którego «jako socjolog i ekonomista stoi M. w czołowej grupie uczonych Zachodu».

 

Portret w posiadaniu p. H. B. de Laqueuille we Francji, reprod. w: Grodek A., P. M. i jego nauka społeczna, W. 1936; Podob. z okresu młodości: rys. Perry wg Vicara, litogr. Engelmann, reprod. w: Essai historique et politique sur la Pologne…, Paris 1832 i 1833 oraz w opracowaniach polskich; – Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), V (kilka nieścisłych informacji); Enc. Nauk Polit., III 850–2; Larousse du XIX siècle, Paris 1873; – Askenazy Sz., Napoleon a Polska, W. 1918–9 I–III (kilka błędnych informacji); Dihm J., Kościuszko nieznany, W. 1969; Górski J., Polska myśl ekonomiczna a rozwój gospodarczy 1807–1830, W. 1963; Grodek A., Kradzież literacka…, w: Wybór pism, W. 1963 I 211–24 (hipoteza nie znalazła potwierdzenia); tenże, Memoriał P. M-ego o szkolnictwie warszawskim, „Zesz. Nauk. SGPiS” 1962 z. 37; tenże, P. M. i jego nauka społeczna, W. 1936 (wizerunek), Wyd. 2., Wybór pism, W. 1963 I 47–210 (praca podstawowa, oparta na archiwaliach częściowo zniszczonych); tenże, Puścizna rękopiśmienna P. M-ego, „Roczn. Dziej. Społ. i Gosp.” T. 2: 1932–3 s. 141–4; Hass L., Ze studiów nad wolnomularstwem polskim ostatniej ćwierci XVIII w., „Kwart. Hist.” R. 80: 1973 s. 602–3; Korzon T., Przyczynek do emigrackiej działalności Kościuszki…, „Kwart. Hist.” R. 18: 1904 s. 52–3; Kraushar A., Barss, palestrant warszawski…, W. 1904 s. 23–4, 40; tenże, P. M., pierwszy korespondent zagraniczny Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, w: Okruchy przeszłości, W. 1913 s. 179–86 (podob.); Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze, Kr. 1912; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. 1953 s. 57, 279, 285; Pachoński J., Legiony polskie 1794–1807, Prawda i legenda, W. 1969–71 I (podob.) III; Tokarz W., Ostatnie lata H. Kołłątaja, Kr. 1905 I–II; Tomkowicz S., Z wieku Stanisława Augusta, Kr. 1882 II 18–23; – Amilkar Kosiński we Włoszech, Wyd. W. Kosiński, P. 1877 s. 314; Arch. Wybickiego, I; Drzewiecki J., Pamiętniki, Wil. 1958 s. 180, 196; Listy A. Orchowskiego do M. Rahozy, „Spraw. Muz. Narod. w Rapperswilu” 1907 s. 69, 73–7; Listy Kniaziewicza do Dąbrowskiego, „Kwart. Hist.” R. 13: 1899 s. 527, 531; Listy znakomitych Polaków wyjaśniające historię Legionów polskich, Kr. 1831 s. 28, 35, 39; Maleszewska J., Notice sur P. M., Paris 1829; Reinhard M., Avec Bonaparte en Italie, Paris 1946 (Listy J. Sułkowskiego do M-ego); – „Kur. Warsz.” 1828 nr 289 (nekrolog); „Roczn. Tow. Warsz. Przyj. Nauk.” T. 21: 1830 s. 122–3; – B. Narod.: rkp. IV 7000 (Inwentarz papierów M-ego, listy J. Sułkowskiego do M-ego); B. PAN w Kr.: rkp. nr 163/I (listy M-ego do A. Horodyskiego), nr 717 (listy M-ego do F. Dmochowskiego); B. SGPiS w W.: rkp CVI (Papiery M-ego częściowo zdekompletowane w okresie wojny); B. Ukraińskiej Akademii Nauk w Lw.: 60 listów M-ego do Anny z Zamoyskich Sapieżyny ze zbiorów Ossolineum.

Maria Manteufflowa

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Michał Jerzy Poniatowski h. Ciołek

1736-10-12 - 11/12 sierpnia 1794 prymas Polski
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Konstanty Gaszyński

1809-03-10 - 1866-10-08
pisarz
 

Andrzej Tomasz Towiański

1799-01-01 - 1878-05-13
filozof
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.