Sokolnicki Piotr Prokop Hiacynt h. Nowina III (1762–1808), poseł na Sejm Wielki, konfederat targowicki i powstaniec 1794 r., urzędnik sądowy w Ks. Warsz. Ur. 6 VII w Gogolewie w pow. kościańskim, był wnukiem Piotra Antoniego (zob.), synem przedostatnim z sześciorga dzieci Jana Nepomucena konfederata barskiego, i Teresy z Trąmpczyńskich (zm. 1767), chorążanki poznańskiej. Ochrzczony został w kościele paraf. w Nieparcie.
Razem z synem swego kuzyna Franciszka Piotra, Michałem Sokolnickim (zob.) pobierał S. przez pewien czas nauki domowe we dworze w Wierzei koło Buku pod kierunkiem ks. Jana Courrieu; później kształcił się prawdopodobnie w kolegium pojezuickim w Poznaniu, zw. Akad. Wielkopolską. Dn. 7 I 1783 otrzymał od króla Stanisława Augusta urząd szambelana. Po śmierci ojca był właścicielem Gogolewa. Dn. 19 IV 1788 wspólnie ze szwagrem Janem Suchorzewskim, wojskim wschowskim, wydał memoriały, w których postulował rozpisanie ofiary dobrowolnej na wojsko (J. Suchorzewski, P. Sokolnicki, Ofiara podana […] królowi JMCI i Prześwietnej Radzie Nieustającej, z odwołaniem się do narodu całego, o ratunek ojczyzny, W. 1788) i występował w sprawie podatków (O zaprowadzeniu podatków uprzedzenie, W. 1788). Zobowiązywali się oni wraz z rodzinami, że będą płacić podwójne podymne, bez obciążenia nim poddanych; S. w imieniu własnym i żony deklarował 1 066 złp., przeznaczone na powiększenie Kawalerii Narodowej i piechoty. Podejmowali się też wystawiać co 4 lata z daniny 400 złp. jednego żołnierza, pełniącego służbę przez taki sam czas. Do pójścia w swe ślady zachęcali cały stan szlachecki. Deklaracja ta, którą J. Suchorzewski złożył w Warszawie już 25 IV 1788, została przyjęta przez króla i Radę Nieustającą 6 V t.r. ze zleceniem jej realizacji przez Dep. Wojskowy i Komisję Skarbu Kor. pod warunkiem urzędowej oblaty, której dokonano 26 VII t.r. w księdze grodzkiej kościańskiej.
W dn. 18 VIII 1788 S. obrany został przez sejmik średzki posłem na sejm z woj. kaliskiego i uczestniczył w jego czteroletnich obradach. W końcu października 1788 popierał w sejmie posłów należących do hetmańskiego skrzydła opozycji, dążącego do przywrócenia prerogatyw buławy. Na 12. sesji sejmu wystąpił 3 IX 1788 na fali antyrosyjskich nastrojów z mową, w której podobnie jak J. Suchorzewski, będący posłem kaliskim, domagał się likwidacji Dep. Wojskowego Rady Nieustającej. Sprawił tym zawód królowi, który zaliczał go do swych zwolenników. Dn. 8 XI t.r. wystawił weksel na 10 tys. złp., zobowiązując się w ten sposób do spełnienia «Dobrowolnej ofiary na potrzeby ojczyzny 1788 r.», uchwalonej przez sejm. Dn. 19 VI 1789 wybrano go w drodze losowania na sędziego sejmowego. W sejmie parokrotnie zabierał głos, m.in. 14 IV 1791 w obronie miast. Nie był obecny 3 V podczas uchwalania Ustawy Rządowej. Na sejmiku deputackim 14 II 1792 w Pyzdrach został jednomyślnie wybrany na sędziego ziemiańskiego powiatów pyzdrskiego i średzkiego. Dn. 20 VIII 1792 wybrano go zaocznie na konsyliarza z woj. kaliskiego i urzędnika sądowego konfederacji targowickiej w Wielkopolsce.
S. wziął udział w powstaniu kościuszkowskim. W czasie wyprawy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkopolski, przybył wraz z Celestynem Sokolnickim w licznej grupie szlachty wielkopolskiej do Gniezna (26 IX 1794), rehabilitując się w ten sposób z targowickiej przeszłości. Wkrótce został wysłany jako kurier z obozu Dąbrowskiego z ustną relacją do Tadeusza Kościuszki, zaś 5 X t.r. patentem wydanym w obozie pod Mokotowem mianował go Kościuszko rotmistrzem Kawalerii Narodowej w 9. szwadronie 7. brygady gen. Dąbrowskiego. Po upadku powstania wyjechał za granicę, był m.in. w Anglii, gdzie 10 VII 1797 odwiedził rezydującego w Strathwell ks. Jakuba Paleologa z dawnej bizantyńskiej dynastii. Skazany 18 IX 1797 przez Prusaków na 4 tys. talarów kontrybucji (pod groźbą sekwestru jego majątku Pigłowice), zapłacił tę kwotę. Powrócił do działalności publicznej w czasach napoleońskich. W listopadzie 1806 został mianowany jednym z trzech komisarzy Kasy Centralnej «ofiar dobrowolnych na uzbrojenie i opatrzenie na wszystko żołnierza narodowego», z pełnomocnictwem zastępowania jej prezesa, gen. Dąbrowskiego, gdyby ten miał opuścić Poznań. W dn. 7 II 1807 mianowany przez Komisję Rządzącą Ks. Warsz. konsyliarzem Sądu Apelacyjnego dep. poznańskiego kandydował następnie 1 IV t.r. bez powodzenia na stanowisko jego prezesa. W niecałe półtora roku później minister sprawiedliwości Feliks Łubieński mianował go 29 IV 1808 prezesem Tryb. I Instancji dep. poznańskiego (a nie dep. piotrkowskiego jak pomyłkowo u M. Sokolnickiego).
W r. 1786 S. zawarł układ w sprawie spadku z siostrami Kunegundą Ksawerową Łukomską i Marianną Władysławowa Suchorzewską i ich mężami; odziedziczone dobra Gogolewo sprzedał (za 350 tys. złp.) w r. 1788 Weronice Garczyńskiej. W r. 1789 był właścicielem Staregogrodu, Kołaczkowa i Łagiewek w pow. pyzdrskim (woj. kaliskie) oraz (do r. 1791) Sannik z Olędrami i Żbierkowa w pow. gnieźnieńskim, które nabył od teścia Ignacego Suchorzewskiego, a w r. 1791 sprzedał Onufremu Krzyckiemu. Przywilejem wieczystym z 15 III 1791 potwierdził lokację osady Łagiewki koło Wrześni. W r. 1791 został wraz z J. Suchorzewskim opiekunem ośmiorga małoletnich dzieci owdowiałej siostry Marianny Władysławowej Suchorzewskiej. W r. 1793 kupił od Bogdańskich za 480 tys. złp. dobra Sulęcin, Pigłowice i Borowo pod Środą. Od r. 1784 dzierżawił od krewnego, opata komendatoryjnego cysterskiego w Lądzie Macieja Sokolnickiego, m.in. Koszuty, gdzie najchętniej mieszkał. S. miał przyczynić się do fundacji kościoła Cystersów, wzniesionego w r. 1684 w Kowalewie Opackim (Kowalewo-Opactwo). Po ojcu odziedziczył dobra Karmin i Karminek w pow. kaliskim, które sprzedał w r. 1804, a zakupił od Bieńkowskich Strzeszki pod Środą. Zmarł 12 V 1808, pochowany został w kościele Bernardynów w Poznaniu.
S. był żonaty (od ok. r. 1785) z Marią Nepomuceną z Suchorzewskich (zm. 4 V 1843), z którą miał siedmioro dzieci: Telesfora Melchiora Józefa, zw. Józefem (ur. 5 I 1786), Kaspra Melchiora Baltazara Adama (26 XII 1786 – 23 III 1820), Tadeusza (zob.), Mariannę Elżbietę (1788–1810), Karolinę (ur. 10 VI 1793), zamężną (od r. 1812) za Mikołajem Sokolnickim z Ciesiel, Mariannę Różę (ur. 30 VIII 1800) i Teresę (11 I 1795 – 1828), zamężną za Antonim Taczanowskim, właścicielem dóbr Chorzew.
Finkel, Bibligr., I 272, 274 poz. 5269, dok. 5270; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I 227 poz. 8063, 8066; Żychliński, III 251–2; – Czaja A., Miedzy tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej 1786–1789, W. 1988 s. 266, 326 (mylnie jako Celestyn); Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, W. 1971 s. 483–4; Kalinka W., Sejm czteroletni, W. 1991; Korzon, Wewnętrzne dzieje, III 427 (omyłkowo jako Sokolicki i bez imienia); Łoś R., Działalność Suchorzewskiego, posła kaliskiego w początkach obrad Sejmu Wielkiego (6 X 1788 – 19 I 1789), „Roczn. Kaliski” T. 23: 1991 s. 11, 14, 24; Muszyńska J., Uczestnicy insurekcji 1794 r. w zaborze pruskim, P. 1937 s. 33; Muszyńska-Zygmańska J., Wielkopolska w powstaniu kościuszkowskim, P. 1947; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, W. 1957; Sokolnicki M., Generał Michał Sokolnicki 1760–1815, Kr.–W. 1912; Wąsicki J., Powstanie 1806 roku w Wielkopolsce, P. 1958 s. 63; Wegner L., Konfederacja województw wielkopolskich poznańskiego, kaliskiego, gnieźnieńskiego i ziemi wschowskiej dnia 20 sierpnia 1792 r. w mieście Środa zawiązana, „Roczn. Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” T. 2: 1863 s. 560; Zajewski W., Józef Wybicki, W. 1977 s. 177; – Arch. Wybickiego, II 52–3; Diariusz sejmu ordynaryjnego pod Związkiem Konfederacji Generalnej Obojga Narodów w Warszawie rozpoczętego […] 1788, [Wyd. J. P. Łuszczewski], W. [1789] I cz. 1 s. 259; Materiały do dziejów chłopa wielkopolskiego w drugiej połowie XVIII wieku. Z ksiąg grodzkich wyboru dokonał i wydał J. Deresiewicz, T. 1: Województwo poznańskie, Wr. 1956 s. 356–61; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1918 s. 86, 123–4; Vol. leg., IX 48, 99; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1995 (Regesty: Sokolniccy); Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej szlacheckiej (w. XV–XVIII), Wyd. i oprac. J. Deresiewicz, W. 1959 s. 583; – Arch. Archidiec. w P.: Akta metrykalne paraf. katol. Poznań, Paraf. św. Marii Magdaleny sygn. 110, Liber Mortuorum. Index alphabeticus mortuorum ecclesiae colegialis ac parochialis S. Mariae Magdalenae. Ab Anno 1800 [niezachowanych ksiąg] R. 1808 poz. 11 (Sokolnicki Petrus) p. [księgi] 7; AP w P.: Poznań Gr. 1188 k. 495–495v. (laudum sejmiku średzkiego z 18 VIII 1788), 532, Kościan Gr. 209 k. 155, Gr. 211 k. 249–249v., 330, 331–334, 338–3401 nlb., 341–342v. (druk memoriału z 19 IV 1788), Kalisz Gr. 482 k. 782v.–784, 796, Gr. 484 k. 450, 453., 461, 462v.–463, Gr. 493 k. 153v., Pyzdry Gr. 115 k. 163–164v., Zm. 1 k. 1–2v., 5, 33–34v., Zbiór tabel podatkowych i lustracji, Tab. 44 Pyzdry k. 169, 283v.–284, Tab. 46 Pyzdry k. 212v., 338; – Mater. Red. PSB: Mater. nadesłane przez Juliusza Sokolnickiego z Wielkiej Brytanii.
Zbigniew Chodyła