Piotr (Pietrzyk) z Dębna h. Doliwa (zm. między r. 1330 a r. 1334), kasztelan poznański. Był synem Szymona z Dębna (nad Wartą koło Nowego Miasta, na zachód od Pyzdr). Rodzina P-a posiadała dobra w Wielkopolsce i na Kujawach. Po tragicznym zgonie króla Przemysła P. należał do inicjatorów elekcji Władysława Łokietka, w otoczeniu którego uczestniczył przy zawieraniu układu krzywińskiego z Henrykiem głogowskim (10 III 1296). Nie można stwierdzić tożsamości P-a z Dębna z występującym w czerwcu t. r. podczaszym kaliskim Piotrem. Z okresu panowania Wacławów czeskich nie posiadamy o P-rze żadnych danych źródłowych. Po powrocie Władysława Łokietka do kraju P. opowiedział się znów za tym księciem, przenosząc się z Wielkopolski na Kujawy. Zapewne wziął on udział w powstaniu kujawskim przeciw staroście czeskiemu (1305/6); do ruchu tego przyłączyli się bowiem jacyś rycerze wielkopolscy. Równie prawdopodobny jest udział P-a w odzyskaniu dla Władysława Łokietka wielkopolskiego pogranicza z Kujawami (1306). W r. 1312 lub 1313 Władysław Łokietek mianował P-a starostą Kujaw brzeskich. P. towarzyszył swemu księciu w zajmowaniu Wielkopolski; w styczniu 1314 przebywał z nim w Słupcy (na zjeździe z bpem poznańskim Andrzejem Zarębą), a we wrześniu t. r. w Pyzdrach. Przy Władysławie Łokietku widzimy go t. r. również w innych dzielnicach; w marcu na Kujawach (gdzie doprowadził do skutku zwrot sołectwa w Starym Brześciu Jadwidze, wdowie po sołtysie Jaśku) i w lipcu w Wiślicy, tuż przed ponownym wyjazdem do Wielkopolski. W sprawach wiążących się z rekuperacją tej ostatniej ziemi P. należał widocznie do grona ścisłych doradców księcia. Powróciwszy do Dębna, P. przestał w r. 1315 pełnić funkcję starosty brzeskiego, wszedł natomiast do ziemskiej hierarchii wielkopolskiej, obejmując po śmierci Łaszcza z Przewłok urząd kasztelana lędzkiego, zwanego także konińskim. Na tym stanowisku występował wśród asesorów wieców sądowych w Brześciu (1316), Kaliszu (1319) i Poznaniu (1322).

Między r. 1322 a r. 1324 P. awansował na kasztelanię poznańską. W r. 1325 należał do ekipy dostojników, która wraz z królem Władysławem Łokietkiem ułożyła warunki przymierza z książętami Pomorza Zachodniego na zjeździe w Nakle. W czerwcu 1327 w gronie najwyższych dygnitarzy wielkopolskich przybył do króla do Krakowa; podróż ta jest śladem ogólnopolskiego zjazdu, na którym zapadła decyzja wyprawy na Mazowsze, aby zmusić tamtejszych książąt do uznania zwierzchności Władysława Łokietka, co doprowadziło do wybuchu wojny polsko-krzyżackiej już w następnym miesiącu. Niewątpliwie P. uczestniczył w działaniach wojennych z lutego i marca 1329. Wynika to z jego udokumentowanej obecności przy Władysławie Łokietku w Wielkopolsce zarówno w grudniu roku poprzedniego oraz w styczniu (kiedy oczekiwano przejścia wojsk czeskich do Prus przez tę ziemię), jak i w kwietniu t. r. (kiedy postępowano za powracającymi do swego kraju Czechami). Dokument królewski z 25 IV 1329 stanowi ostatni ślad czynności urzędowych P-a. Następca P-a, Jarosław z Iwna, pojawia się jednak jako kasztelan dopiero 15 V 1334. „Nekrolog lędzki” zapisał zgon P-a pod datą 13 I; w grę wchodzą więc lata 1330–4. Podobnie jak wielu innych Doliwów wielkopolskich, P. należał do dobrodziejów klasztoru lędzkiego; był świadkiem wszystkich dokumentów Władysława Łokietka dla tego klasztoru i zapewne przyczynił się do pojednania między nimi w r. 1314 (uprzednio cystersi lędzcy opowiadali się po stronie książąt głogowskich).

P. pozostawił dwóch synów: Marcina, cześnika kaliskiego w r. 1339, oraz Piotra, znanego tylko z komemoracji w „Nekrologu lędzkim” pod dn. 10 III. Tenże nekrolog zamieszcza również (pod dn. 1 I) Katarzynę, «żonę Piotra z Dębna»; ze względu na brak tytułu prawdopodobniejsze będzie związanie jej z osobą Piotra młodszego niż z P-em. Z kolei Marcin miał syna Piotra, kanonika kieleckiego od r. 1348; był to ostatni przedstawiciel starszej gałęzi Doliwów z Dębna. Po nim Dębno przeszło na gałąź z Biechowa i Nowego Miasta, pochodzącą od stryja P-a, Mikołaja. Do niej należał woj. kaliski Mikołaj z Biechowa (zob.), syn podkomorzego kaliskiego Szymona, stryjecznego brata P-a. Literatura (za Józefem Nowackim) mylnie widziała w nim syna P-a; opinię tę prostuje dokument Mikołaja z 22 II 1339, zawierający jego patronimium. Jeden z wnuków Mikołaja, kaszt. nakielski Maciej Kot, założył młodszą gałąź Doliwów z Dębna, używającą przydomka swego protoplasty.

Bieniak, Wielkopolska, Kujawy wobec problemu zjednoczenia państw.; Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wr. 1951; Kozierowski S., Ród Doliwów, P. 1923 s. 6, 10; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Pakulski J., Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV wieku, Tor. 1979; – Cod. Pol., II; Dok. kuj. i maz., s. 366–7; Kilkanaście dokumentów Władysława Łokietka z lat 1296–1329, Wyd. K. Maleczyński, „Studia Źródłozn.” T. 6: 1961 nr 5; Kod. Wpol., II; Kod. Wpol., Nowa S., I 63; Liber mortuorum monasterii Landensis ordinis Cisterciensis, Mon. Pol. Hist., V 471–2, 478, 490; Lites, Wyd. 2., I 431–2; Mon. Pol. Vat., III 320; Wiadomości do dziejów polskich z Archiwum Prowincji Szląskiej, Wyd. A. Mosbach, Wr. 1860 s. 38–9; Zbiór dok. mpol., IV 892 (data roczna 1315); – Arch. Diec. we Włocławku: Kopiarz 1 k. 90–1; B. Jag.: rkp. 8060 k. 152; B. PAN w Kr.: Teki rzymskie J. Dąbrowskiego, II 294.

Janusz Bieniak