Prędota (Prandota) z Żelaznej i Żelichlina h. Rawa (zm. między r. 1465 a r. 1466?), wojewoda płocki. Pisał się także z Pobiednej i z Trzciany (w ziemi rawskiej) oraz z Tartakowa (w ziemi bełskiej). Pochodził z możnowładczej gałęzi Rawiczów, osiadłej na południowym Mazowszu i związanej od kilku pokoleń z dworem książąt mazowieckich. Był synem Prędoty z Brzezin, Pobiednej i Żelaznej (zm. między r. 1406 a r. 1410), długoletniego cześnika rawskiego, który lokował Nowe Miasto nad Pilicą na części obszaru Pobiednej, oraz bratankiem Warsza z Żelaznej (zm. po r. 1428), sędziego rawskiego.
P. ur. zapewne pod koniec XIV w.; prawdopodobnie wcześnie związał się z książęcym dworem Siemowita IV, podobnie jak jego bracia (np. Andrzej zwany Grotem występował w otoczeniu książęcym od r. 1411). W grudniu 1415 P., wraz z tymże Grotem, otrzymał od Siemowita IV nadanie trzech wsi w ziemi bełskiej koło Sokala, m. in. Tartakowa. Nadanie to wprowadziło ich do elity władzy w tej ziemi i służyło umocnieniu związków ziemi bełskiej z mazowiecką dzielnicą Siemowita IV. Z nominacji Siemowita IV P. objął urząd cześnika rawskiego (najwyższy w hierarchii urzędników ziemskich na Mazowszu po kasztelanie). Na tym urzędzie występował począwszy od r. 1421 do 15 XI 1443 jako następca brata Grota. W latach dwudziestych P. przebywał w ziemi bełskiej, sprawując urząd star. lubaczowskiego (1421–7). W czerwcu 1427 wziął udział w zjeździe następców Siemowita IV w Bełzie, na którym młodzi książęta uregulowali kwestię uprawnień do dóbr otrzymanych drogą nadań indywidualnych, uznając, iż nie wchodzą one do wspólnej masy spadkowej ojcowizny, przeznaczonej do podziału. P. przeniósł się następnie do ziemi rawskiej, wysuwając się na czoło Rawiczów. W r. 1432 asystował przy nadaniu przez współrządzących książąt krewnemu, zapewne bratu, Męcinie z Żelaznej, znacznych dóbr w ziemi bełskiej koło Sokala. Po podziale władztwa Siemowita IV, przeprowadzonym przez młodych książąt 31 VIII 1434, P. związał się ściśle z Siemowitem V i pełnił w jego dzielnicy rawskiej wpływowy urząd star. stołecznej Rawy. W grudniu 1434 otrzymał dwa łany wolne i prawo patronatu książęcego kościoła w Boguszycach Małych pod Rawą, później otrzymał dodatkowe nadanie w Boguszycach. W maju 1438, wraz z braćmi Janem, kanclerzem, i Męciną, a także bratankiem Grotem, sprzedał P. księciu połowę wsi Krosnowa w ziemi rawskiej, kupioną w lipcu 1434 przez brata Grota i przypadającą im prawem bliższości po jego śmierci. Brał udział w zjazdach Siemowita V z możnymi księstwa rawskiego. W listopadzie 1438 uczestniczył w zjeździe trzech książąt mazowieckich w Błoniu, poświęconym likwidacji konfliktów, wysuwając się na czoło otoczenia Siemowita V. Po jego śmierci 16 II 1442 i krótkotrwałych współrządach Władysława I z Kazimierzem bełskim, zakończonych śmiercią Kazimierza dn. 16 IX 1442, P. utrzymał czołową rolę wśród przedstawicieli elity władzy księstwa rawskiego, stanowiących oparcie dla rządów Władysława. W wyniku tego stanu rzeczy P. awansował o kilka szczebli w hierarchii urzędniczej Mazowsza, obejmując urząd woj. płockiego na przełomie 1443/4 r. Już jako wojewoda uczestniczył 25 I 1444 w Bełzie w spotkaniu księcia Władysława z kaszt. krakowskim Janem z Czyżowa, namiestnikiem króla Władysława, przebywającego na Węgrzech. W r. 1445 uczestniczył w uregulowaniu konfliktu o użytkowanie Wisły w obrębie Płocka między mieszczanami a kapitułą płocką. Być może wziął udział w wystawnym orszaku Władysława na krakowskich uroczystościach koronacyjnych Kazimierza Jagiellończyka, w czerwcu 1447. Używał, zwłaszcza w pierwszych latach pełnienia urzędu, tytułu wojewody Mazowsza, podobnie jak jego poprzednicy: Stanisław Grad (zm. 30 III 1440) oraz Wydżga z Rękawczyna, poświadczony w r. 1441, zmarły przed sierpniem 1443.
P. był jednym z trzech wojewodów w dzielnicy Władysława, obok woj. mazowieckiego (rawskiego) Andrzeja z Ciechomic (h. Wąż, znanego w l. 1443–50) oraz wojewodów bełskich: Pawła z Radzanowa i jego następcy Jana z Nieborowa; ten ostatni najpóźniej na początku 1457 r. połączył w swym ręku urzędy woj. bełskiego i rawskiego. Z uwagi na prymat Płocka wśród uczestników zjazdów notowano P-ę na pierwszym miejscu, nie tylko w Płocku, ale także na zjeździe międzydzielnicowym Władysława I i Bolesława IV w Czerwińsku w sierpniu 1452. Po śmierci Władysława I w grudniu 1455 P. wszedł w skład grupy opiekunów nieletnich książąt, Siemowita VI i Władysława II; należeli do niej ponadto Paweł Giżycki, bp płocki, który odegrał czołową rolę, a także woj. Jan z Nieborowa, kumulujący kilka urzędów ziemskich Ninogniew z Kryska oraz marszałek Świętosław Goliasz z Łęgu. Poręczyli oni wspólnie wypłatę posagu księżniczki mazowieckiej Małgorzaty, żony Konrada Czarnego oleśnickiego; kierowali wspólnie polityką władztwa zachodniomazowieckiego w pierwszych latach wojny trzynastoletniej, uczestnicząc w niej po stronie Korony. Rola opiekunów została formalnie zakończona 2 I 1459, po objęciu samodzielnych rządów przez Siemowita VI, jednakże utrzymali oni nadal wpływ na rządy. Zdecydowali się oni przedłużyć rozejm z Krzyżakami, zawarty jesienią 1458. Na zjeździe międzydzielnicowym w Czerwińsku 5 VIII 1459 P. i inni dygnitarze mazowieccy, wraz z młodymi książętami Siemowitem VI i Konradem III, aprobowali i opieczętowali układ o zawieszeniu broni z Zakonem na okres 6 lat, poczynając od 24 VI 1459; strona krzyżacka potwierdziła ten układ w listopadzie 1459.
Po śmierci ostatnich książąt płockich: Siemowita VI i Władysława II w pierwszych miesiącach 1462 P. solidaryzował się początkowo z innymi możnymi mazowieckimi, udzielając poparcia krótkotrwałym rządom Katarzyny, księżny płońskiej, córki Siemowita IV. Zabiegał zatem o utrzymanie jedności politycznej władztwa zachodniomazowieckiego, przeciwstawiając się odmiennej polityce bratanka Grota, ówczesnego star. rawskiego, zwolennika inkorporacji ziemi rawskiej do Korony, popieranego przez część szlachty tej ziemi. Na początku marca t. r. P. wziął udział w zjeździe w Płocku, gdzie zgodził się na likwidację sądowej jurysdykcji wojewodzińskiej nad grupami drobnej szlachty w księstwie płockim, pod warunkiem utrzymania pokaźnych dochodów płynących z tego tytułu, co m. in. spowodowało, że sądownictwo to faktycznie nie zostało wówczas zniesione. Na początku kwietnia 1462 uczestniczył w zjeździe w Sochaczewie, który przygotował objęcie tronu płockiego przez Konrada III z warszawskiej linii Piastów mazowieckich. Następnie P. wycofał się wyraźnie z życia politycznego, zapewne z uwagi na dobra w ziemi rawskiej, której inkorporacja do Korony była już przesądzona. Ostatnim wystąpieniem publicznym P-y, o ile wiemy, był udział 8 XII 1462 w uroczystym potwierdzeniu przez króla dotychczasowych przywilejów miastu Rawie. W głównych uroczystościach inkorporacyjnych ziemi rawskiej i gostyńskiej P. nie uczestniczył, unikając wyraźnego opowiedzenia się po stronie królewskiej. W r. 1462 jako patron kościoła w Boguszycach uczynił nadanie na jego rzecz. Zmarł przypuszczalnie pomiędzy wrześniem 1465 i majem 1466, kiedy to z nominacji Konrada III nastąpił awans jego następcy, Ninogniewa z Kryska (Kryskiego) z kaszt. płockiego na woj. płockiego. Król Kazimierz Jagiellończyk, podtrzymując pretensje do księstwa płockiego, mianował wówczas (przed 10 VI 1466) woj. płockim Grota z Nowego Miasta, star. rawskiego; objął on jednak wkrótce urząd woj. rawskiego po Mikołaju Kucieńskim, który pełnił ten urząd w l. 1465–7.
P. był prawdopodobnie dwukrotnie żonaty. Córka bowiem jego Dorota już w r. 1454 wydana została za mąż za Andrzeja Warzymowskiego, syna Mikołaja, kaszt. brzeskiego kujawskiego, i otrzymała od ojca w lipcu t. r. zapis posażny 500 kop gr. na wsiach Kwasowiec i Rzędków koło Żelaznej w ziemi rawskiej. Natomiast syn P-y, Piotr (?) Prędota, później woj. rawski (zob.), i córka Katarzyna, z małżeństwa z bliżej nam nie znaną Małgorzatą, byli w chwili śmierci ojca nieletnimi, ich opiekunem został Warsz z Żelichlina, późniejszy stolnik rawski.
P. miał braci: Andrzeja Grota, Jana i Męcinę. Andrzej Grot, zazwyczaj zwany Grotem, piszący się z Pobiednej i z Tartakowa, objął urząd cześnika rawskiego najpewniej bezpośrednio po ojcu, znany jest na tym urzędzie w l. 1415–19; zapewne zrzekł się go na rzecz P-y. Później pełnił urząd podczaszego rawskiego, pisząc się z Żelaznej (poświadczony w l. 1436–7). Na krótko przed majem 1438 zmarł, pozostawiając syna Grota z Nowego Miasta, późniejszego woj. rawskiego.
Jan z Żelaznej wpisał się na Uniw. Krak. w r. 1403. Później obrał stan duchowny; związany był najpewniej z kancelarią książęcą. Zapewne można go identyfikować z Janem, plebanem w Rawie, spowiednikiem księżnej Aleksandry, poświadczonym w r. 1429. Jeszcze z nominacji księżnej mógł otrzymać, po Czamborze z Iłowa h. Rogala, urząd kanclerza rawskiego, na którym jest znany w l. 1438–46.
Męcina z Żelaznej występował w latach trzydziestych XV w. w otoczeniu Siemowita V, nie pełniąc urzędu. Zapewne to on w r. 1432 otrzymał od książąt pokaźne nadania w ziemi bełskiej koło Sokala. Zmarł przed r. 1453, pozostawiając wdowę Beatę i syna Mikołaja; byli oni w t. r. współpatronami – obok P-y – kościoła w Jeruzalu w ziemi sochaczewskiej. Nie można go identyfikować z Męciną z Żelichlina, chorążym (od r. 1443), następnie kaszt. rawskim, który żył jeszcze w latach sześćdziesiątych XV w. i towarzyszył P-cie 8 XII 1462.
Wolff, Studia nad urzędnikami maz., s. 86–7, 240, 287, 306–9; – Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 528; Swieżawski A., Rawskie księstwo Piastów mazowieckich 1313–1462. Dzieje polityczne, Ł. 1975 s. 129, 132, 155, 157; – Akta grodz. i ziem., IX nr 23; Album stud. Univ. Crac., I 19; Cod. Pol., IV nr 48; Iura Masoviae terrestria, W. 1972 I nr 74, 86, 111, III 263; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 163, 178, 181, 183, 201, 209; Łaski, Liber benef., II 297; Matricularum summ., I nr 427, 1027, IV supl. 687, 705; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Göttingen 1948 I nr 15519; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Marburg 1955 II nr 372, 373; Zbiór dok. mpol., II nr 353, 358, 386, V nr 1232, 1270, 1339, 1348, 1352, 1396; Zbiór dok. m. Płocka, nr 136, 177; – „Mies. Herald.” 1931 s. 228; „Roczn. Tow. Herald.” T. 3: 1913 nr 26; – AGAD: Metryka Kor., t. 5 k. 41, t. 36 s. 908–910, t. 46 k. 67–68, t. 335 k. 4–5, 55v., 121, 131v., t. 336 k. 19v., 22, 38, 52v., 53, t. 337 k. 41–41v., 70, 77, 79, 80, 84v., 95v., 119, 121, 126, 128v., 129v., Ciechanowskie grodzkie dissoluta nr 66 (nlb., ostatnia ćwierć); Arch. Diec. w Płocku: Dok. perg. 198, 241, Episcopalia 5, 114v.; B. Kórn.: rkp. 194 s. 40–40v., 182v.; IH PAN: Słownik historyczno-geograficzny Mazowsza w średniowieczu, kartoteka ziem rawskiej i sochaczewskiej; – Materiały do wykazu urzędników mazowieckich do r. 1526, przygotowywanego przez autora życiorysu.
Kazimierz Pacuski