Rysiński (Rysinius Sarmata, Pantherus) Salomon h. Ostoja (zm. 1625), pisarz, działacz kalwiński, pierwszy paremiolog polski. Pochodzenie R-ego pozostaje nadal do końca nie wyjaśnione. Wbrew spotykanej niekiedy opinii nie wywodził się on z Małopolski. Wg podanej przezeń informacji, urodził się «na bogatej w puszcze i zwierza Rusi graniczącej z mroźną Moskwą», co potwierdza użyte przez niego miano «Leucorussus» (Białorusin). Na podstawie tego powszechnie przyjmuje się, iż miejscem urodzin R-ego była wieś Rysin w okolicach Połocka, zaś jego ojcem (wg J. I. Poreckiego) miał być drobny szlachcic noszący imię Fedor. Tymczasem R. przy wpisach do metryk uniwersyteckich podawał, że pochodzi «de Cobelinszky» (Lipsk) lub «de Kobilinki» (Bazylea). Chodzi tu zapewne bądź o miasteczko Kobylniki (lub Kobylnik, dzisiaj Narocz) w pow. oszmiańskim, bądź też o leżącą na terenie woj. witebskiego lenną majętność Kobylniki. W tym świetle niepewne wydaje się szlacheckie pochodzenie R-ego, chociaż w okresie służby u Radziwiłłów uchodził za szlachcica i pieczętował swoją korespondencję herbem Ostoja. Wyłączyć należy jego związki z kujawsko-łęczyckimi Rysińskimi, którzy pieczętowali się h. Leszczyc i dopiero pod koniec XVII w. osiedlili się w W. Ks. Lit.
R. uczył się zapewne w jednej ze szkół różnowierczych na terenie Rzpltej. Jakiś związek z edukacją R-ego miał jego pobyt w Lipsku, dokąd przybył 25 VIII 1582 wraz z pochodzącym z Berna lekarzem Janem Haslerem, który w poprzednich latach był preceptorem podróżującego po Europie Zach. wojewodzica połockiego Krzysztofa Dorohostajskiego. R. wspominał potem, że przy okazji pobytu w Lipsku zawarł znajomości w kręgach uczonych oraz «widział różne narody i różne miasta». W pocz. r. 1584 był już nauczycielem domowym na Żmudzi u sędziego upickiego – zapewne Jana Wizgierda – i odtąd guwernerstwo stało się na dłuższy czas jego zawodem. W początkach 1585 r. przebywał na terenie Małopolski w Seceminie, gdzie był nauczycielem w szkole kalwińskiej. Nie widząc możliwości własnego kształcenia się w Seceminie, zabiegał u seniora dystryktu krakowskiego Daniela Bielińskiego o wyjazd do Krakowa. Od końca t. r. uczył prywatnie na Podgórzu, prawdopodobnie w Wojnarowej. Nawiązał wówczas korespondencję z braćmi Krzysztofem i Stanisławem Buczyńskimi z Olszyn (woj. krakowskie), którym udzielał listownie pouczeń z poetyki i nakłaniał ich do podróży na studia zagraniczne. Pod wpływem jego namów młodzi Buczyńscy uzyskali od ojca pieniądze na wyjazd. Wspólnie z nowymi podopiecznymi jako «Salomon Pantherus Leucorussus» immatrykulował się 2 XII 1586 na uniwersytecie w Altdorfie. Wiosną 1587 odbył z nimi podróż wzdłuż Górnego Dunaju, w czasie której odwiedził m. in. Norymbergę, Ulm, Dillingen, Augsburg oraz Ingolstadt. Podczas prawie trzyletniego pobytu w Altdorfie pogłębiał swą wiedzę w zakresie filologii klasycznej oraz nawiązał wiele znajomości w norymberskim środowisku uczonych, które następnie podtrzymywał niemal do końca życia.
Na gruntowne wykształcenie i humanistyczną erudycję R-ego wskazuje opublikowany wówczas wybór korespondencji (ok. 70 listów) z l. 1585–7 pt: Epistolarum Salomonis Pantheri libri duo (Altdorf 1587); wydanie to dedykował ówczesnemu rektorowi altdorfskiemu Janowi Busenreuthowi (Buseretius). Edycja ta (dziś rzadkość bibliograficzna) obejmowała korespondencję R-ego z Buczyńskimi, listy do działaczy reformacyjnych z Rzpltej, m. in. do Daniela Bielińskiego, Ambrożego Stankara, Jerzego Szomana, Piotra Statoriusa, Jana Petrycego i do osobistych przyjaciół z Litwy. Zamieścił R. również tu listy do postaci dawno zmarłych bądź fikcyjnych. W formę epistolograficzną ujął ponadto swoje komentarze do niektórych ówcześnie wydanych utworów Owidiusza. W okresie altdorfskim R., zafascynowany badaniami filologicznymi tekstów klasycznych, zaprzyjaźnił się z przejawiającym podobne zainteresowania młodym Niemcem Konradem Rittershausenem, później znanym poetą, prawnikiem i syndykiem rady miejskiej Norymbergi. Z inicjatywy R-ego, opracowali oni wspólnie na przełomie r. 1588/9 krytyczne komentarze do utworów Auzoniusza „Exercitationum epistolicarum ad Ausonium virum consularem libri duo…” (zachowały się we fragmentach w rękopisie, B. Czart.: nr 2834 s. 251–282). Praca ta, wykazująca głęboką znajomość utworów klasyków i literatury ich dotyczącej, kończyła okres uniwersyteckich studiów R-ego; powracał R. jednak do niej w l. n., przygotował uzupełnienia i w r. 1597 zabiegał o ogłoszenie drukiem w Heidelbergu. W 2. poł. 1589 r. opuścił on Altdorf, pozostawiając tam dotychczasowych podopiecznych, aby towarzyszyć w peregrynacji naukowej swemu przyjacielowi K. Rittershausenowi do Pragi.
Potem R. powrócił prawdopodobnie do guwernerstwa w Małopolsce. W każdym bądź razie związany był z małopolskim środowiskiem kalwińskim, na co wskazują epitafia nagrobne ułożone przezeń po śmierci w l. 1589–91 trzech matron z rodu Strzyżowskich, mianowicie Reginy Buczyńskiej, Elżbiety Turskiej i Barbary Ossolińskiej. Z tego okresu pochodził ponadto znaleziony w papierach po nim poemat o charakterze dydaktyczno-moralizatorskim pt. Stanu wdowiego, teskliwego pobożne zabawy i pociechy. Autorstwo jego przypisał R-emu wydawca Zygmunt Celichowski („Roczn. Tow. Przyj. Nauk. Pozn.” T. 18: 1891 z. 1–2 s. 397–415), ostatnio (1982) zakwestionowała je Krystyna Nizio. Utwór ten dedykował autor wdowie po kaszt. połanieckim Jędrzeju Niedźwieckim (zm. ok. 1589).
Istnieją domniemania, iż w l. 1594–6 R. przebywał w Lejdzie. Najprawdopodobniej ok. 1596 r. przystał na służbę u woj. wileńskiego i hetmana w. lit. Krzysztofa Radziwiłła «Pioruna», który powierzył mu funkcję pedagoga swego młodszego syna Krzysztofa. W l. n. występował R. w tym charakterze na dworze radziwiłłowskim w Wilnie, Kojdanowie i Wołożynie. W r. 1599 «Piorun» wyznaczył R-ego do orszaku syna udającego się na studia zagraniczne. Wyjazd nastąpił dopiero wiosną 1601, a pierwszym etapem w podróży stał się Lipsk, gdzie w semestrze letnim t. r. wpisał się R. do metryki uniwersytetu. Wkrótce w czerwcu t. r. udał się jednak w dalszą podróż do Heidelbergu. Woj. wileński powierzył mu przekazanie w podarunku koni dla elektora Palatynatu Reńskiego ks. Jerzego Gustawa. Istotą jego misji było jednak nawiązanie stosunków z dworem pfalcgrafa i przygotowanie gruntu pod ewentualny pobyt młodego Radziwiłła w Heidelbergu. Jej wypełnienie zajęło R-emu miesiące letnie 1601 r., po czym wrócił do Lipska, aby zająć się naukową stroną peregrynacji podopiecznego. Jednocześnie w 1. poł. 1602 r. sporządził on «brevem narrationem rerum in Livonia» – rękopiśmienny opis wydarzeń wojennych na terenie Inflant obejmujący lata 1600–1. Relacja ta napisana została w celu rozwiania złego wrażenia, jakie wywarł w krajach niemieckich fakt wyrżnięcia przez wojsko lit. szwedzkiej załogi w mieście Kokenhausen (oddział ten złożony przeważnie z zaciężnych Niemców kapitulował na słowo Krzysztofa «Pioruna» 24 VI 1601). W czerwcu 1602 wyruszył R. ponownie do Heidelbergu, poprzedzając «dla gospody i z listy do książęcia elektora» przyjazd na tamtejszy dwór młodego Radziwiłła. Pobyt na dworze elektorskim trwał kilka miesięcy. Dopiero w początkach 1603 r. wraz z podopiecznym i jego świtą udał się R. do Bazylei. Zapewne towarzyszył też Krzysztofowi Radziwiłłowi w dalszej jego podróży, która objęła epizodyczny pobyt w Genewie, przejazd przez Francję do Paryża w celu odwiedzenia dworu francuskiego i być może planowany krótki wypad do Anglii. W październiku 1603 orszak Radziwiłła znajdował się już w obozie wojskowym u ks. Maurycego Orańskiego pod ‘sHertogenbosch (Niderlandy). R. powrócił na Litwę w początkach 1604 r., po śmierci Krzysztofa «Pioruna» i w marcu t. r. w Wilnie uczestniczył w przygotowaniach do jego pogrzebu.
Jako dawny mentor R. zajmował na dworze młodego K. Radziwiłła pozycję doradcy, zwłaszcza w sprawach religijnych i kulturalnych. Cieszył się ponadto jego osobistą przyjaźnią i ogromnym zaufaniem i zachował do końca życia wysoki autorytet moralny w jego najbliższym otoczeniu. Przyjaźnił się blisko z innymi domownikami Radziwiłłów, szczególnie zaś z poetą Danielem Naborowskim oraz drukarzem z Lubcza Piotrem Blastusem Kmitą. Stałym niemal miejscem jego pobytu było odtąd Wilno, gdzie zamieszkiwał w należącym do Radziwiłła dworze.
Uczestniczył R. w 1. ćwierci XVII w. w życiu Jednoty Lit., m. in. regularnie bywał na obradach synodalnych, reprezentując interesy K. Radziwiłła. Na synodzie wileńskim w r. 1609 polecono R-emu poprawienie i uzupełnienie kancjonału kalwińskiego, zwanego krakowskim. Ograniczył się on jednak do ponownego przełożenia na język polski tylko dziewięciu psalmów (I, X, XXVII, XXXII, XLII, C, CXIX, CXXXVII, CXLIII) i sporządzenia alfabetycznego spisu psalmów, po czym wydał cały zbiór własnym kosztem pt.: „Niektóre Psalmy Dawidowe częścią poprawione, częścią znowu przełożone na stare noty od Salomona Rysińskiego” (Lubcz 1614). W końcu czerwca 1610 ponownie uczestniczył w Wilnie w synodzie prowincjonalnym. Począwszy od synodu prowincjonalnego w czerwcu 1611 wybierano R-ego regularnie na seniora Jednoty Lit. ze stanu szlacheckiego i funkcję tę sprawował aż do śmierci. Na synodzie w r. 1611 i następnym, obradującym w lipcu 1612, wyznaczono go na jednego z cenzorów utworu polemicznego Wojciecha Saliniariusa pt: „Cenzura”, skierowanego przeciw arianom. Z kolei na synodzie w r. 1614 powierzono m. in. R-emu korekturę «starego katechizmu». Synod obradujący w r. 1617 wybrał go na jednego z egzaminatorów w gimnazjum przy zborze wileńskim. W r. 1618 postanowieniem synodalnym polecono m. in. R-emu rewizję wydrukowanego bez zgody synodu katechizmu Jana Zygrowiusza; w r. n., na synodzie wileńskim, gdy potwierdzono odrzucenie katechizmu Zygrowiusza i zdecydowano o wydaniu nowego, zgodnego «z formą hejdelberską», zlecono R-emu, by wraz z Dominikiem, ministrem zboru w Lubczy, dopilnował druku. Zapewne chodziło o tzw. katechizm wileński (1621), który wydano później także w języku litewskim (1624) i którego autorstwo bywa niesłusznie przypisywane R-emu. Uczestniczył R. w synodach prowincjonalnych 1619 i 1620 r., wykazując szczególną troskę o bezpieczeństwo zboru wileńskiego. Uchodził wśród współczesnych za znawcę dziejów Kościoła kalwińskiego w Koronie i na Litwie.
Doświadczenie pedagogiczne i wieloletnią działalność R-ego na niwie religijnej wykorzystywał Krzysztof Radziwiłł, już hetman polny lit., także do realizacji własnych celów. Od co najmniej 1620 r., zajmował się R. nadzorowaniem edukacji jego syna Janusza, przebywającego na nauce przy szkole zborowej w Wilnie. W r. 1621 Radziwiłł udając się na front inflancki zlecił mu «dozór wszystkich zborów, szkół i szpitalów» w majętnościach swoich, jak również w dobrach małoletniego Bogusława Radziwiłła. R. otrzymywał wówczas za swą służbę jurgielt roczny w wysokości 400 złp. W r. 1622 Krzysztof Radziwiłł udając się na wojnę do Inflant złożył na ręce R-ego swój testament. Oddawał R. również usługi swemu chlebodawcy uczestnicząc w przygotowywaniu różnych akcji politycznych podejmowanych przez Radziwiłła na forum sejmikowym oraz w Trybunale Lit., m. in. kontaktował się w jego imieniu z przedstawicielami prawosławnego bractwa Św. Ducha w Wilnie w związku z popieraniem przez Radziwiłła zgłaszanych przez nie skarg.
R. oddał talent poetycki na usługi swych protektorów i znany jest jako autor licznych utworów okolicznościowych poświęconych Radziwiłłom. Po śmierci Krzysztofa «Pioruna» opracował krótką biografię rejestrującą czyny wojenne zmarłego, która, wraz z łacińskimi poematami na cześć odniesionych przezeń zwycięstw i utworami funeralnymi ułożonymi z okazji jego pogrzebu w r. 1604, została wydana drukiem pt: Rerum ab illustrissimo Principe Christophoro Radivillo … praeclare gestarum epitome (Lubcz 1614). Razem z powyższymi utworami wydrukowano Variorum monumentorum decas, znane też jako Monumenta diversis personis posita, zawierające napisy nagrobne ułożone przez R-ego dla zmarłych w l. 1608–13 przedstawicieli birżańskiej linii Radziwiłłów (głównie niemowląt), ale znalazło się wśród nich także epitafium Andrzeja Wolana. Poezje funeralne pisał R. także po śmierci w r. 1617 Jerzego, młodszego syna Krzysztofa Radziwiłła (drukowane razem z utworami uczniów gimnazjum w Birżach pt: „Lachrimae exequiales in obitum praeproperum Georgii Radivillii infantis” ), oraz z okazji pogrzebu kaszt. wileńskiego Janusza Radziwiłła (włączone do druku pt.: „In exequias Illustr. Principis Janussii Radivili”, Lubcz 1621). Był też R. autorem długiego wierszowanego epitafium Barbary Radziwiłłówny i wielu drobniejszych, zebranych w rękopisie pt. Decas altera (Centralnyj Gosud. Archiv w Mińsku: fond 694 opis 1 nr 145).
Głównym wszakże dziełem R-ego był tomik 1800 przysłów polskich wydany po raz pierwszy pod łacińskim tytułem Proverbiorum polonicorum … centuriae decem et octo (Lubcz 1618). W dedykacji (dat. w Wilnie 31 X 1618) skierowanej do gdańskiego patrycjusza Winanda Corneliusa, który nakłonił go do wydania «przysłów sarmackich», wyjaśniał R., iż do podjęcia tej pracy skłoniło go bogactwo przysłów, będących świadectwem mądrości i doświadczenia pokoleń oraz upośledzenie języka polskiego odznaczającego się wszak wyjątkową «sprawnością» i «szczęśliwością», o czym świadczą najlepiej lingwistyczne uzdolnienia Polaków. Zbiorek ten był ukoronowaniem wieloletniej pasji zbierackiej R-ego i cieszył się dużym powodzeniem. W ciągu piętnastu lat od pierwszego wydania wielokrotnie go drukowano pod tytułem Przypowieści polskie (Kr. 1619, 1620, Lubcz 1621, b. m. i r. w. – ok. 1622?, L. 1629, oraz b. m. w. 1634; edycję lubelską przedrukował w XIX w. K. W. Wójcicki w „Bibl. starożytnej pisarzy polskich” W. 1843 II, toż W. 1854). Zebrane przysłowia («nie z przeczytanych książek, lecz z długiego nawyku i dokładnej obserwacji») ułożył R. w porządku alfabetycznym (przyjąwszy za podstawę układu pierwszą literę wariantów), całość podzielił na setki a te na ponumerowane dziesiątki. Zamieścił R. także odpowiedniki obce polskich przysłów podając je po łacinie i popisując się przy tej okazji znajomością autorów antycznych, Biblii, Ojców Kościoła i pisarzy humanistycznych. «Pierwszy, o ile mi wiadomo, odważyłem się w jednym … szeregu wprowadzić na scenę przysłowia polskie…» – pisał do Corneliusa. Wyprzedził R. na tym polu o lat kilkanaście obszerną pracę Grzegorza Knapskiego („Adagia Polonica”, Kr. 1632), który niemal w pełni włączył jego zbiór do swojej księgi, ale jednocześnie przyczynił się do zapomnienia dorobku R-ego wyrażając się o nim z wielkim lekceważeniem.
R. nie zrezygnował także ze swych akademickich zainteresowań naukowych. Prócz wymiany korespondencji z przyjacielem z czasów młodości K. Rittershausenem, któremu dedykował niektóre swe wiersze, utrzymywał kontakty także z profesorami uniwersytetów w Altdorfie i Heidelbergu, m. in. z filologiem Konradem Schoppe i lekarzem Janem Posthiusem. Dn. 31 III 1616 skierował list do prawnika i jednocześnie syndyka rady miejskiej Norymbergi Jerzego Rehma, którego prosił o pomoc w wydaniu rezultatów swych badań filologicznych wydrukowanych następnie pt: Ad epistolas L. Annaei Senecae, philosophi stoici, notarum sive coniecturarum liber (Norymberga 1620). Komentarze te, przygotowane samodzielnie, stanowiły garść uwag, sporządzonych raczej dość pospiesznie. Nie było ich też wiele; do 126 listów, jakie zawiera komentowane przez R-ego wydanie („L. A. Senecae Opera cum commentariis et notibus diversorum”, Paryż 1607) sporządził on 38 komentarzy (w tym rzeczywistych koniektur – 30). Analiza ich pozwala jednak na pozytywną ocenę umiejętności filologicznych R-ego. Był to ostatni przejaw zainteresowania filologią klasyczną w Polsce doby Renesansu. Podczas swych podróży do Norymbergi, Lipska i Bazylei oraz poprzez późniejsze zakupy zgromadził R. pokaźny księgozbiór liczący około tysiąca tomów. Jak świadczy rękopiśmienny rejestr najliczniej wśród zgromadzonych książek reprezentowana była literatura religijna oraz polemiczna odnosząca się do różnorodnych kierunków chrześcijaństwa, liczne były też wydania dzieł klasycznej literatury greckiej i rzymskiej oraz prace z zakresu językoznawstwa, historii i geografii. Swoją cenną bibliotekę przechowywał R. w Wilnie w należącej do Radziwiłłów kamienicy zwanej Słucką. R. nie posiadał innego majątku, poza ruchomościami.
Dn. 13 XI 1625, podczas rezydencji w Dolatyczach przy dworze małżonki Krzysztofa, Anny z Kiszków Radziwiłłowej, R. nagle zachorował. Zmarł tamże 18 XI t. r. po krótkiej chorobie; dotknęła go «apopleksyja z epilepsyją złączona». Pogrzebany został na cmentarzu przy zborze kalwińskim w Lubczu, zaś Krzysztof Radziwiłł dla uczczenia jego pamięci kazał wystawić na grobie pomnik w kształcie murowanego słupa z marmurową tablicą (nie istnieje).
R. nie założył rodziny.
W literaturze upamiętnił działalność R-ego jego przyjaciel D. Naborowski, poświęcając mu wiersz „Do Rysińskiego, który polskie przypowieści wydał w druku” (D. Naborowski). Utwory poetyckie poświęcił R-emu, jako swemu mecenasowi i promotorowi, także Niemiec Chrystian Teodor Schosser, rektor szkoły zborowej w Wilnie (wydane w zbiorze pt.: „Sirenum Aglope consecrata et publicitus exhibita…”, Vil. 1611).
Estreicher; Nowy Korbut, III; Literatura Pol. Enc., II; – Barycz H., Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wr. 1969 s. 318–19; Brückner A., Ezopy polskie, Rozpr. AU Wydz. Filol., XXXIV s. 177–80; Chomętowski W., Wspomnienia o S. Rysińskim i o jego przypowieściach z XVII w., „Kron. Rodzinna” 1872 nr 10 i 11 s. 145–8, 167–70; Cytowska M., Koniektury Salomona Rysińskiego do „Listów” Seneki. Kartka z dziejów filologii klasycznej w Polsce, „Eos” T. 50: 1959/60 z. 2 s. 179–86; Dürr-Durski J., Daniel Naborowski, Ł. 1966; Korotyński W., Salomon Rysiński, Wil. 1863; Kot S., Polska złotego wieku a Europa, W. 1987; tenże, La Réforme dans le Grand-Duché de Lithuanie, facteur d’occidentalisation culturelle, Bruxelles 1953; Krzyżanowski J., Szkice folklorystyczne, Kr. 1980 III; Kunstmann H., Salomon Rysiński i norymberski uniwersytet w Altdorfie, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 20: 1975 s. 141–53 i rec. W. Urbana, tamże T. 21 [1976] s. 227–8; Lukšaite I., Biblioteka Salomona Rysińskiego, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 30: 1985 s. 191–206; taż, Humanistine S. Risinskio biblioteka Vilniujė, „Bibliotekų derbas” 1983 nr 1; taż, S. Risinskis – lietuvos reformacijos veikéjas ir humanistiné kultura, „Lietuvos Istorijos Metraštis” 1984 s. 5–19, Vil. 1985; taż, Salomono Risinskio biblioteka Vilniujė, „Iš Lietuvos bibliotekų istorijos” Vii. 1985 s. 23–45; Moreau-Reibel J., Sto lat podróży różnowierców polskich do Francji, „Reform. w Pol.” R. 9/10: 1937/38; Nizio K., Autorstwo poematu „Stanu wdowiego teskliwego pobożne zabawy i pociechy”, „Pam. B. Kórn.” Z. 19: 1982 s. 203–11; Poreckij J. I., Solomon Rysińskij: Solomo Pantherus Leucorussus. Konec XVI – načalo XVII veka, Minsk 1983; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, P. 1965; tenże, W kręgu poetów radziwiłłowskich (Rymsza–Rysiński), „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” 1964 s. 33–5; Sokołowski W., Instrukcja pedagogiczna dla Janusza Radziwiłła do szkoły zborowej w Wilnie. (Kartka z dziejów wychowania młodzieży szlacheckiej na Litwie w XVII w.), „Rozpr. z Dziej. Oświaty” T. 32: 1989 s. 265–6, 272; Szmydtowa Z., Zagadnienie ludowości przysłów renesansowych, Odrodzenie w Polsce. Mater. sesji naukowej PAN 25–30 października 1953, T. 4: Hist. literatury, W. 1956 s. 83–5, 100; Wajsblum M., Dyteiści polscy, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928 s. 32–97; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, W. 1973 s. 454; Wójcicki K. W., Salomon Rysiński, „Bibl. Warsz.” 1842 t. 3 s. 201–5; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XX 228; Die jüngere Matrikel der Universität Leipzig 1559–1809, Wyd. G. Erler, Leipzig 1909 I 369; Literatura ariańska w Polsce XVI wieku, Antologia, Wyd. L. Szczucki, J. Tazbir, W. 1959 s. 79–85, 647–8; Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg, Wyd. G. Erler, Leipzig 1908 I 56; Die Matrikel der Universität Altdorf 1575–1809, Wyd. E. Steinmeyer, Würzburg 1912 I 29, II 415; Die Matrikel der Universität Basel, Wyd. H. G. Wachernagel, Basel 1962 III 21; Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, S. 1, Wil. 1911 z. 1, S. 4, Wil. 1915 z. 2, s. XV–XXIV oraz indeks; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 892, Dz. IV kop. 308 (list z 12 VII 1622), Dz. V nr 13 600–13 601, Dz. XI nr 37 s. 177, 186; B. Czart.: rkp 2834 s. 239–282; B. Narod.: BOZ rkp. 803 k. 53v., 68, 75, 82v., 120; B. Kórn.: rkp. 524, 1410.
Henryk Lulewicz