Przeciszewski Stanisław h. Grzymała (ok. 1710–1773), ciwun ejragolski, marszałek żmudzki konfederacji radomskiej, poseł na sejm. Pochodził z rodziny, której gniazdem było Przeciszewo w woj. płockim, skąd jedna jej gałąź w pierwszych latach XVII w. przeniosła się na Żmudź. Przeciszewscy należeli tam do rodzin «licznych co do familii i mocnych co do popularności» (wg cytowanej przez S. Kościałkowskiego opinii Tadeusza Jagmina z r. 1778).
P. dziedziczył dobra Płuszcze w pow. kroskim na Żmudzi. On to zapewne, nie piastując jeszcze żadnego urzędu, podpisał w r. 1733 z Księstwem Żmudzkim elekcję Stanisława Leszczyńskiego. W r. 1761 pełnił urząd ciwuna berżańskiego. Był klientem Radziwiłłów i reprezentował ich interesy na terenie Księstwa Żmudzkiego. Dn. 6 II 1764 P., będąc już ciwunem ejragolskim, pierwszym wśród czternastu ciwunów żmudzkich, usiłował jako najstarszy (pod nieobecność senatorów) urzędnik ziemski zagaić w Rosieniach żmudzki sejmik przedkonwokacyjny. Spotkał się jednak z ostrą opozycją. «Po wielkiej i długiej lukcie» P. przystał na zagajenie sejmiku przez Jana Dominika Łopacińskiego, bpa żmudzkiego. Jednocześnie, mimo protestów «panów Przeciszewskich» (Rafała – ciwuna wieszwiańskiego, Franciszka – ciwuna pojurskiego, Jana – sędziego ziemskiego, ciwunowicza Ignacego i in.), przeprowadzono uchwałę zezwalającą biskupowi na czynne uczestnictwo na sejmikach żmudzkich z prawem pierwszeństwa przed urzędnikami ziemskimi. Ale równocześnie P., wycofując swą kandydaturę, przeforsował na sejm konwokacyjny Adama Górskiego, star. wikszniańskiego, który już uprzednio «poprzysiągł na wszelkie rozkazy być powolnym i nieodstępnym» Karolowi Radziwiłłowi. Nazajutrz (7 II) w czasie kompletowania kapturu, P., widząc zły dla siebie obrót, opuścił ze swymi przyjaciółmi obrady i ogłosił manifest, w którym wytykał bezprawia panujące na sejmiku. Mimo to marszałek Stanisław Odachowski, ciwun Małych Drywian, sprawnie doprowadził sejmik do końca. P. nie przybył na elekcję nowego króla.
W r. 1767, działając w ścisłym porozumieniu ze Stanisławem Brzostowskim, star. bystrzyckim, żarliwym stronnikiem Radziwiłłów, zorganizował na Żmudzi z pomocą wojsk rosyjskich gen. Prozorowskiego, a przy bardzo małej ilości obywateli, konfederację (przedradomską) i 22 V został jej marszałkiem. Dn. 2 VI uczestniczył w Wilnie w zawiązaniu konfederacji generalnej lit. i w obiorze Brzostowskiego marszałkiem generalnym. W dn. 3–5 IV brał udział w uroczystościach powitania przybyłego («pod konwojem wojska rosyjskiego») po trzyletnim wygnaniu do Wilna K. Radziwiłła. Następnie bywał na posiedzeniach Rady Generalnej konfederacji lit., dopóki Brzostowski nie poróżnił się z N. Repninem. Wówczas P. oraz inni marszałkowie lokalni i konsyliarze, zamiast do Radomia, na polecenie Brzostowskiego «porozjeżdżali się z płaczem i lamentem» do swych domów. Akcję przedwyborczą na Żmudzi prowadził P. pełen obaw o powodzenie, ale dzięki poparciu Brzostowskiego i subsydiom pieniężnym Radziwiłła nie dopuścił protegowanych króla i Repnina. Na sejmiku przedsejmowym w Rosieniach 24 VIII przeforsował wszystkich trzech kandydatów, zwolenników radziwiłłowskich: siebie, Antoniego Uwojnia i Tadeusza Kossakowskiego, rtm. pow. rosieńskiego. Na sejmie nadzwycz. w Warszawie pod węzłem konfederacji radomskiej (5 X 1767 – 5 III 1768) nie odegrał jednak P. większej roli. Przekonany perswazjami ciwuna Stanisława Odachowskiego i kaszt. żmudzkiego Jana Michała Gorskiego, stronników królewskich, P. nie wziął udziału w konfederacji barskiej. Ale też nie przybył do Rosień na zwołany na 26 IX 1768 sejmik przedsejmowy, zbojkotowany przez ogół obywateli żmudzkich. Zmarł w r. 1773.
Estreicher; Słown. Geogr., (Płuszcze); Elektorowie; – Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1979 I; Łukowski G. T., The Szlachta and the Confederacy of Radom, Romae 1977 (Odb. z „Antemurale”); – Materiały do konfederacji barskiej r. 1767–1768, Lw. 1851 s. 29; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 IV; – Kolęda Warszawska 1766 s. G9, 1767 s. G5, 1768 s. G7, 1769 s. G7, 1770 s. G7, 1771 s. G6, 1772 s. G8, 1773 s. G10; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V t. 8905, 12481 (listy P-ego), Zbiór z Suchej 345/441; B. PAN w Kr.: rkp. 1145.
Wacław Szczygielski