INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Jan Spasiński      Stanisław Jan Tyszka, wizerunek na podstawie fotografii.
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Spasiński Stanisław Jan, nazwisko przybrane Leon Robak (1896–1969), działacz chadecki, sekretarz generalny Chrześcijańskiego Zjednoczenia Zawodowego RP, radny m. Warszawy, prezes Polskiego Komitetu Repatriacyjnego na Węgrzech, «Sprawiedliwy wśród narodów świata». Ur. 14 II w Żarnowie (pow. opoczyński), był synem Władysława i Marcjanny z Eljaszów.

Do gimnazjum uczęszczał S. w czasie pierwszej wojny światowej w Mohylewie, przewodniczył tam bratniej pomocy uczniowskiej i wchodził w skład prezydium Centralnego Koła Młodzieży Polskiej. W r. 1918 był więziony przez władze sowieckie. T.r. powrócił do Król. Pol. i brał udział w rozbrajaniu wojsk niemieckich w Łodzi. W r.n. ukończył gimnazjum w Warszawie. W r. 1920 wstąpił ochotniczo do WP i brał udział w wojnie polsko-sowieckiej. Studia ekonomiczne odbył w Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Od r. 1921 działał S. w chrześcijańskim ruchu zawodowym. Najpierw, z ramienia warszawskiego sekretariatu (centrali) Chrześcijańskich Związków Zawodowych, kierował pracami związków pracowników przemysłu chemicznego, tytoniowego i pralni oraz udzielał się w Sekcji Oświaty i Kultury Robotniczej. Następnie został sekretarzem okręgowym (Warszawa-Miasto) utworzonej w lutym t.r. największej centrali tego ruchu – Chrześcijańskiego Zjednoczenia Zawodowego (ChZZ) RP. Od r. 1923 wchodził w skład Rady Kasy Chorych m. st. Warszawy, a od kwietnia 1926 – Stołecznego Komitetu Pomocy Bezrobotnym. T.r. objął redakcję organu ChZZ pt. „Związkowiec Chrześcijański”; już wcześniej ogłaszał tam artykuły, w których atakował socjalistów, Żydów i «pseudochrześcijanizm sfer posiadających»; dwutygodnik ten ukazywał się do czerwca t.r. S. prezesował też Zarządowi Głównemu Chrześcijańskiego Związku Zawodowego Pracowników Samorządowych i przejściowo kierował Związkiem Pracowników Tramwajów i Sekcji Autobusów Miejskich.

W r. 1926 został S. wybrany do Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD). Na początku r.n., wobec prób przeciągnięcia organizacji terenowych tej partii na stronę sanacji, zaangażował się w akcję na rzecz utrzymania jedności ruchu chadeckiego. Uważany był za inicjatora podjęcia w tym czasie przez PSChD rokowań z Polską Organizacją Faszystowską na temat współpracy politycznej i w nich uczestniczył; zakończyły się one fiaskiem. Dn. 22 V t.r. został wybrany do Rady Miejskiej m. Warszawy z listy prawicowego Gospodarczego Komitetu Obrony Polskości Stolicy. Był radnym do końca przedłużonej kadencji, tj. do lutego 1934, wchodził w skład Klubu Chrześcijańsko-Społecznego i zasiadał w Komisjach: Finansowo-Budżetowej oraz Kontroli Funduszu dla Bezrobotnych; był też delegatem Zarządu Obwodowego Funduszu Bezrobocia. W kwietniu 1929 został wybrany do Zarządu Głównego ChZZ i wszedł w skład delegacji na rozmowy scaleniowe z pokrewnym ideowo Zjednoczeniem Zawodowym Polskim (ZZP) w Poznaniu oraz śląską grupą związkową kontrolowaną przez Wojciecha Korfantego, które doprowadziły do podpisania deklaracji zjednoczeniowej. W listopadowych wyborach sejmowych 1930 r. startował z listy chadeckiej w Warszawie, ale mandatu nie zdobył. W l.n. należał S. do zdecydowanych przeciwników linii politycznej Korfantego. Negatywnie ustosunkował się do koncepcji współpracy z opozycyjnymi partiami lewicowymi i endecją, popierał natomiast frakcję sprzyjającą sanacji. Dążył do wzmocnienia wpływów ChZZ w partii i przejęcia przy użyciu związkowców kontroli nad jej zarządem warszawskim; przeciwstawiał się również tendencjom zjednoczeniowym w związkowym ruchu chadeckim, szczególnie z ZZP, choć w listopadzie 1931 uczestniczył w rozmowach Komisji Połączeniowych PSChD i Narodowej Partii Robotniczej (NPR) – patronki politycznej ZZP. W lutym 1933 uczestniczył w obradach Rady Naczelnej PSChD w Radomiu (jego przemówienie zwolennicy sanacji przerwali odśpiewaniem „Pierwszej Brygady”), ale już w kwietniu t.r. odszedł z partii. Na zjeździe ChZZ (13–14 VIII 1933) został ponownie wybrany do Zarządu Głównego. W r. 1935 wraz ze Stefanem Bryłą brał udział w tworzeniu Rady Społecznej Związków i Organizacji Chrześcijańskich, która miała skupić działaczy chadeckich orientacji prorządowej, przy czym sprzeciwiał się koncepcji przekształcenia jej w ruch polityczny; skład Rady, wyłoniony na zjeździe w czerwcu t.r., nie dał jednak przewagi zwolennikom rządu. S. nie odsunął się zupełnie od dawnych przyjaciół politycznych; na przełomie sierpnia i września 1936 uczestniczył z ramienia ChZZ w kampanii wyborczej do Rady Miejskiej Łodzi w ramach Narodowego Chrześcijańskiego Frontu Robotniczego, który objął zarówno PSChD, NPR, jak i chadeckie ugrupowania prorządowe.

Równolegle do działalności politycznej był S. bardzo aktywny na polu czysto związkowym, wielokrotnie brał udział w interwencjach u pracodawców i pośredniczył w sporach pracowniczych; uczestniczył też w konferencjach związkowych organizowanych przez rząd i pertraktacjach zjednoczeniowych ChZZ ze Stow. Robotników Chrześcijańskich. Po IV Zjeździe Krajowym (sejmiku) ChZZ został 12 VI 1938 sekretarzem generalnym (w tym charakterze blisko współpracował z ks. Stefanem Wyszyńskim) oraz członkiem trzyosobowej komisji ds. konsolidacji chrześcijańskiego ruchu zawodowego. Przed grudniowymi wyborami samorządowymi w Warszawie w r. 1938 wszedł z ramienia ChZZ do Robotniczego Komitetu Wyborczego, powołanego pod auspicjami Stefana Starzyńskiego; komitet ten, obok reform socjalnych, chciał też «zmniejszyć radykalnie stan posiadania Żydów» w życiu gospodarczym stolicy. W wyniku wyborów S. ponownie znalazł się w Radzie Miejskiej Warszawy. S. publikował w prasie chadeckiej i związkowej oraz wykładał na licznych kursach dla instruktorów związkowych i Tygodniach Społecznych organizowanych przez Chrześcijański Związek Młodzieży Pracującej «Odrodzenie».

W kampanii wrześniowej 1939 r. uczestniczył S. jako żołnierz i następnie został internowany na Węgrzech. Od grudnia 1939 był komendantem (starszym) obozu dla uchodźców cywilnych w Kadarkút w okolicy m. Kapovár, niedaleko od granicy jugosłowiańskiej. Prowadził tam konspiracyjną akcję przerzutową w porozumieniu z polskim poselstwem w Budapeszcie. Do zajęcia Jugosławii przez wojska niemieckie w początku kwietnia 1941 ewakuował przez Drawę, przy pomocy romskich przewoźników, ok. 4 tys. osób, w tym też wielu Żydów polskich i węgierskich. W r. 1944, zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, uciekł do Szentendre pod Budapesztem, gdzie jako Leon Robak mieszkał aż do zajęcia Węgier przez armię radziecką. Na początku 1945 został członkiem Tymczasowego Komitetu Polskiego, a od przełomu kwietnia i maja t.r. – prezesem Polskiego Komitetu Repatriacyjnego (PKR, zwanego też Komitetem Pomocy Repatriantom Polskim) na Węgrzech, jedynej instytucji opiekuńczej dla Polaków, podporządkowanej władzom warszawskim. Znajomość języka rosyjskiego ułatwiła mu nawiązanie dobrych kontaktów z dowództwem radzieckim Budapesztu. Jego działalność na tym stanowisku oceniana była pozytywnie przez tamtejsze polskie struktury konspiracyjne podległe rządowi emigracyjnemu w Londynie. Był też S. prezesem Komisji Likwidacyjnej Majątku Polskiego na Węgrzech. We wrześniu 1945 władze radzieckie zdecydowały o zawieszeniu działalności PKR; w grudniu t.r. wyjechał S. do Polski.

Po powrocie do kraju pracował S. w przedsiębiorstwach handlu wewnętrznego, m.in. w «C.J. Jubiler» w Warszawie. Zginął w wypadku samochodowym 21 IX 1969 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczony był przed r. 1939 srebrnym i złotym Krzyżami Zasługi oraz Medalem za Warszawę, a po drugiej wojnie światowej – Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Inst. Yad Vashem w Jerozolimie za ratowanie Żydów nadał mu medal «Sprawiedliwy wśród narodów świata».

S. był od 1 V 1921 żonaty z Franciszką z Trojanowskich, z małżeństwa tego miał syna i córki.

 

Fot.: Album pamiątkowe miasta stołecznego Warszawy 1919–1929, W. 1929 nr 217; – Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, W. 1993 I 132; –Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, Kr. 1969; Drozdowski M. M., Stefan Starzyński prezydent Warszawy, W. 1976 (mylnie jako Filip S.); Kleszczyński L., Kronika ruchu zawodowego w Polsce 1808–1939, W. 1972; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, W. 1989 I–II; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Antoniewicz Z., Rozbitkowie na Węgrzech. Wspomnienia z lat 1939–1946, W. 1987; Wspomnienia polskich uchodźców na Węgrzech 1939–1945, W. 1999 (fot. s. 469); – „Jedność Robotn.” R. 1: 1933 nr 1, R. 2: 1934 nr 6, 9, 13, 17, 24, R. 3: 1935 nr 8–9, 11–12, 19, 21–22, R. 4: 1936 nr 1, 3/4, 5/6, 9/10, 11/12, 21/22, 23/24, R. 5: 1937 nr 1/2, 5/6, R. 6: 1938 nr 9/10, 11/12, 17/18; „Pracownik Pol.” R. 20: 1927 nr 32 (wywiad z S-m), R. 21: 1928 nr 5; „Związkowiec Chrześcijański” R. 2: 1923 nr 3, 6, 8, 10, 12, 14, R. 4: 1925 nr 111[!], R. 4[!]: 1926 nr 4, 8, 10–11; „Życie Warszawy” 1969 nr 228 (nekrolog); – Informacje Wojciecha Frazika z Kr. i Stanisława Konarskiego z W.

Andrzej A. Zięba

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.