Krzycki Stanisław h. Kotwicz (ok. 1616–1681), kasztelan poznański. Syn Piotra i Jadwigi Marszewskiej. W pospolitym ruszeniu 1649 r. zastępował chorążego kaliskiego w jego funkcjach sądowych. Sejmik średzki 26 I 1650 r. wyznaczył go jednym z komisarzy do rewizji zaciągów żołnierskich. Mianowany stolnikiem kaliskim, posłował jesienią t. r. na sejm. Z sejmu brzeskiego 1653 r. naznaczony był do Trybunału Skarbowego zwołanego na 16 VI do Lwowa dla zapłaty wojsku. Marszałkował 21 XII t. r. sejmikowi w Środzie i obrany został stąd posłem na sejm zaczęty w lutym 1654 r. Posłował t. r. i na sejm czerwcowy. W czasie najazdu szwedzkiego uczestniczył niewątpliwie w wojnie wyzwoleńczej, bo po odzyskaniu Kalisza był w l. 1657–9 komendantem tamtejszej fortecy. Sejmik 27 VIII 1657 r. wyznaczył K-ego, wtedy już sędziego surogatora kaliskiego, do komisji dla prowiantowania wojska i dla spraw spornych z Brandenburgią. W czasie następnych sejmów K. wielokrotnie wchodził do komisji mających regulować stosunki Wielkopolski z Marchią i Śląskiem. Na sejmie 1659 r. wyznaczono go do komisji dla urządzenia mennicy. Sędzia ziemski kaliski w r. 1661, uczestniczył w styczniu t. r. w zwołanej z inicjatywy dworu do Częstochowy konwokacji. Na marcowym sejmiku przedsejmowym, mimo ataków opozycji antydworskiej na uczestników konwokacji, obrany został marszałkiem. Zalecono go też wtedy względom królewskim, bowiem na wyprawę pruską wystawił i umundurował oddział piechoty. Z sejmu t. r. wszedł aż do 4 komisji, m. in. dla uwolnienia żup wielickich od obciążeń i dla rewizji skarbu koronnego przywiezionego właśnie z Lubowli. Jerzy Lubomirski w swym Manifeście twierdził później, że królowa wiosną 1664 r., jednając stronników po nieudanej wyprawie moskiewskiej, ofiarowała K-emu 5 000 zł. Osiągnęła najwidoczniej swój cel, bo K., marszałkując sejmikowi przedsejmowemu jesienią 1664 r., był nadal gorliwym rzecznikiem interesów dworu i kiedy nie dało się przeprowadzić postulatów partii dworskiej, przyczynił się do zerwania obrad. Na sejmie 1665 r. spośród 12 posłów wielkopolskich tylko on i dwaj inni sprzyjali dworowi. Posłował też na sejm listopadowy 1666 r. i, będąc już podkomorzym kaliskim, na sejm w r. 1667.

W r. 1668 K. uczestniczył w obu sejmach, zwyczajnym w styczniu i nadzwyczajnym, abdykacyjnym w sierpniu. Wraz z innymi posłami wielkopolskimi sprzeciwiał się proszeniu króla Jana Kazimierza o pozostanie na tronie. Dopiero pod naciskiem izby wyraził na to imieniem swej prowincji warunkową zgodę. Z sejmu konwokacyjnego w listopadzie wyznaczony do kaptura woj. kaliskiego. W maju 1669 r., podczas sejmu elekcyjnego, był jednym z delegatów izby poselskiej, słanych do senatu z protestem przeciwko pokątnym naradom. Godził ów protest w J. A. Morsztyna i prymasa. W czasie elekcji za podnietą podkanclerzego A. Olszowskiego pierwszy rzucił hasło obioru «Polaka wśród nas obecnego», mając na myśli Michała Wiśniowieckiego. Zdobyta wtedy wielka popularność wśród szlachty spowodowała jego wybór (1 X) przez aklamację na marszałka sejmu koronacyjnego. W czasie sejmu marcowego 1670 r. pozostał wierny instrukcjom przychylnym dworowi i nie dał się przeciągnąć na stronę malkontentów, jak się to stało z większością jego wielkopolskich kolegów. Kiedy na sejmiku średzkim w maju t. r. doszło do ciężkiego poranienia K. Grzymułtowskiego, K. osłonił i ułatwił ucieczkę łowczemu kor. J. Żelęckiemu, też pomówionemu o związki z Francją. Posłował na sejm we wrześniu t. r. Marszałkował w r. 1670/1 Trybunałowi Piotrkowskiemu, na którego forum znalazła się sprawa star. sztumskiego W. Guldensterna, pozwanego wbrew prawu z «rejestru ariańskiego». Na sejmie w lutym 1672 r. poruszył sprawę bezprawnie nadanych królewszczyzn, godząc tym osobiście w W. Reja, woj. lubelskiego, a broniąc jednocześnie J. Gnińskiego, woj. chełmińskiego, atakowanego o to samo. Ujął się tam również za Janem Kazimierzem, którego nie dochodziły wyznaczone mu sumy. W nastroju ogólnego rozdrażnienia przeciwko królowi Michałowi Korybutowi K. podobno opowiadał się wtedy za jego abdykacją, ale nie wytrwał w tym zdaniu. Po zerwanym sejmie nadzwyczajnym, drugim t. r., wraz z K. Dembińskim posłował z sejmiku średzkiego w sierpniu do króla, prosząc w imieniu Wielkopolan o konny sejm inkwizycyjny przeciwko malkontentom i o wydanie mandatów przeciwko tym, którzy doradzali abdykację. Sejmik grudniowy t. r. nakazał posłom słanym na generalny zjazd konfederacki do Warszawy zalecenie K-ego łasce królewskiej. Z sejmu pacyfikacyjnego 1673 r. wszedł K. do rady wojennej i do komisji skarbu koronnego. W lipcu t. r. zasiadał w sądzie marszałkowskim zwołanym dla osądzenia M. Łozińskiego, który J. Sobieskiemu, A. Olszowskiemu i M. Potockiemu, generałowi ziem podolskich, zarzucił sprzedanie Kamieńca. W r. 1674 marszałkował Trybunałowi Piotrkowskiemu. T. r. na sejmie konwokacyjnym korzystając z poparcia Olszowskiego bronił wyroków trybunalskich na Guldensterna i występował z bardzo ostrymi atakami na dysydentów, domagając się ustanowienia osobnego «rejestru bluźnierstwa», co byłoby równoznaczne z przemianą «regestrum arianismi» w «regestrum heresiae». Protestantom udało się odwrócić to niebezpieczeństwo dzięki przekupieniu marszałka izby poselskiej F. Bielińskiego, a podobno i K-ego. Z sejmu konwokacyjnego przydany został do boku prymasa. Protestował przeciwko ekskluzji «Piasta», ale i Francuza nie radził wyłączać dla spodziewanych od niego posiłków. Jan Hoverbeck, wysłannik elektora, podkreślał wielki mir K-ego wśród szlachty oraz jego oddanie Sobieskiemu i stronnictwu francuskiemu.

Na sejmie elekcyjnym wypowiedział się K. zdecydowanie za Sobieskim, zgodny w tym z W. Brezą i J. Korzeniewskim, najwpływowszymi posłami wielkopolskimi, ale wbrew większości senatorów swej prowincji. Kiedy po związaniu się Sobieskiego z Francją powstały plany zbrojnego uzyskania dla Polski Prus Książęcych, elektor namowami i przekupstwem stworzył silną przeciwko temu opozycję w Wielkopolsce dbałej o pokój na swej zachodniej granicy. K., pozyskany zadatkiem 1 200 fl., oparł się na sejmie 1676 r. włączeniu do potwierdzenia paktów z sąsiadami klauzuli zastrzegającej pretensje Rzeczypospolitej. Chodziło tu o Drahim. Wybrano go wtedy do kilku funkcji, m. in. został jednym z deputowanych do boku królewskiego, wszedł do rady wojennej i pełnił tam w pewnej mierze rolę konfidenta brandenburskiego. Po sejmie kanclerz J. Leszczyński chciał za pośrednictwem K-ego i W. Brezy skłonić Wielkopolan, by na sejmiku relacyjnym odmówili podatków, póki król nie zobowiąże się dochować pokoju z elektorem. Obaj oni w czerwcu w Toruniu znosili się tajemnie z opozycjonistami litewskimi, radząc nad konfederacją przeciwko królowi. Latem t. r. Scultetus, agent elektora, skłaniał K-ego, by jak najprędzej jechał do Lwowa do króla celem paraliżowania jego planów. Otrzymał wtedy K. resztę przyobiecanego wynagrodzenia, 500 tal. Mimo starań K. Grzymułtowskiego, chcącego pojednać K-ego z dworem, ten ostatni na grudniowym sejmiku przedsejmowym, w myśl obietnicy danej agentowi elektora, przeprowadził włożenie w instrukcję poselską postulatu potwierdzenia układów z sąsiadami i rozwiązania wojsk. Mimo oporu stronników dworu wybrano go wtedy posłem i z agentem elektorskim współpracował w przekupywaniu innych posłów. Na sejmie styczniowym 1677 r. bronił K. zachowania paktów z elektorem i opowiadał się za neutralnością na wypadek konfliktu brandenbursko-szwedzkiego. Jego stanowisko cieszyło się widocznie uznaniem szlachty, skoro sejmik deputacki jesienią t. r. wynagrodził publiczne posługi K-ego zyskowną dzierżawą podatku szelężnego. W r. 1678 został kasztelanem poznańskim po awansie K. Grzymułtowskiego na województwo. Widział wtedy w Grzymułtowskim przywódcę zamierzonej konfederacji przeciwko królowi. Kiedy w r. 1679 król związał się z Austrią, należał zapewne do tych Wielkopolan, którzy z natchnienia elektora stali się profrancuscy. Zmarł w r. 1681 i pochowany został 30 III w Poznaniu u Bernardynów.

K. był jednym z popularniejszych w XVII w. przywódców szlacheckich w Wielkopolsce. Świadczy o tym posłowanie na 22 sejmy spośród zwołanych w tym czasie 30. Przez wiele lat nie bezinteresowny sojusznik elektora, dzielił zaślepienie wielu ze szlachty tamtejszej, która we Fryderyku Wilhelmie chciała widzieć gwaranta złotej wolności. W. Kochowski zwał K-ego «mężem staroświeckiego i prostego obyczaju» oraz «człowiekiem uczciwym, wymownym», szanowanym dla «nieposzlakowanej prawości». Z bardzo skromnych początków dorobił się K. niemal magnackiej fortuny. Po ojcu dostał tylko część Żytowiecka w pow. kościańskim i te dobra sprzedał. W różnych latach nabył: Witosław, Witosławek, Orle, Jeziorki, Dębno i Dębienko w pow. nakielskim, Kromolice i Pierzchno w pow. pyzdrskim, Nowąwieś, Gizałki, Toporowo i Czołnochowo w pow. kaliskim, Prusinowice w woj. sieradzkim, wreszcie Służewiec z przyległymi wsiami w ziemi warszawskiej. Trzymał ponadto w r. 1663 starostwa ujskie i pilskie, które potem ustąpił K. Grzymułtowskiemu, a w r. 1668 starostwo zelgniewskie, posiadane do śmierci. Rezydencją jego był Witosław.

Pierwszą żoną K-ego była w l. 1646–51 Anna Golińska, drugą w r. 1654 Zofia Głembocka, wdowa po Stanisławie Zaleskim, trzecią, zaślubioną w r. 1659, Ewa Anna Raczyńska, sędzianka grodzka nakielska, wdowa po Janie Wąglikowskim, mieczniku ziem pruskich, urodzona z bogatej mieszczki łobżenickiej Paulusikówny. Z pierwszej żony prócz kilku pomarłych młodo i bezdzietnie synów pochodziła córka Jadwiga, za Samuelem Kowalskim, z trzeciej syn Jan Antoni, kasztelan nakielski, oraz córki: Apolinara Magdalena, 1. v. za Maciejem Malczewskim, 2. v. za Ludwikiem Granowskim, Urszula Izabela, za Janem Stanisławem Korzeniewskim, starostą kościańskim, i Anna, za Janem Linowskim, prababka ojca sceny polskiej Wojciecha Bogusławskiego.

Estreicher; Boniecki; Niesiecki; Żychliński, XIII 143, 144; – Czapliński W., Opozycja wielkopolska 1660–1668, Kr. 1930; Dzieje Wielkopolski, T. I. do roku 1793, Pod red. J. Topolskiego, P. 1969; Jarochowski K., Opowiadania i studia historyczne, W. 1877; Korzon J., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 I 217, II 194, 222, 262; Wajsblum M., Ex regestro arianismi, „Reform. w Pol.” R. 7–8: 1935–6, R. 9–10: 1937–9; – Kochowski W., Dzieje Polski pod panowaniem króla Michała, Lipsk 1853 s. 28, 48; Niemcewicz J., Zbiór pamiętników o dawnej Polszcze, Lipsk 1840 V 92; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1881 I; Urkunden und Acktenstücke, XIX/2; Vol. leg., IV 183, 279, 282, 293, 327, 330, 333, 339, 443, 481, V 27, 38, 45, 64, 66, 72, 116, 129, 147, 151, 168, 174, 175, 182, 194, 229, 272, 273; Wierzbowski S., Konnotata wypadków, Lipsk 1858 s. 188; Załuski A. Ch., Epistolarum historico-familiarum, Brunsbergae 1709 I 144, 236; – Arch. Państw w P.: Kalisz Grodz. 274 k. 1255v., 275 k. 97, 277 k. 63, 282 k. 386, 283 k. 328, 333, 755, 286 k. 53, 55, 287 k. 95, 848–876, 288 k. 539, 662, 861, 289 k. 1087, 290 k. 221, 937, 292 k. 679, 921, 294 k. 47, 234, 494, Nakło Grodz. 11 k. 865, 59 k. 383, 454v., 62 k. 61, Poznań Grodz. 32 k. 336, 44 k. 168v., 45 k. 564v., 735, 48 k. 218v., 637v., 709 k. 756v., 737 k. 192, 739 k. 239, 741 k. 441–452, 742 niepag.; B. Raczyńskiego: rkp. 231/1 s. 573, 574, 680.

Włodzimierz Dworzaczek