INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Młodożeniec     

Stanisław Młodożeniec  

 
 
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Młodożeniec Stanisław, pseud. i krypt. J. Chmurek, Jan Rut, (m), St. M., St. Mł., (P), Karol, K. Mrozek, K. Wnuk, K. M., K. W., K. Z. (1895–1959), pisarz, pedagog, działacz kulturalny, społeczny i polityczny. Ur. 31 I w Dobrocicach (w pow. sandomierskim), w zamożnej rodzinie chłopskiej. Był jednym z sześciorga dzieci Łukasza i Józefy z Siudaków. Początkowe nauki odbywał w Klimontowie. W l. 1906–14 uczęszczał do gimnazjum w Sandomierzu, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości. Jako uczeń starszych klas pełnił funkcję komendanta konspiracyjnej drużyny harcerskiej, a także współredagował tajne pisemko uczniowskie „Nasze”. Okoliczności wojenne sprawiły, że w r. 1915 znalazł się w głębi Rosji. Przebywał najpierw krótko w Kijowie, po czym dostał się do Moskwy. Oparciem służyła mu tamtejsza kolonia polska. Zaprzyjaźnił się z dużo starszym od siebie artystą-malarzem Hipolitem Polańskim. Pragnąc uchronić się od obowiązku służby wojskowej w armii rosyjskiej, podjął naukę w polskim gimnazjum w Moskwie. M. był naocznym świadkiem wydarzeń rewolucyjnych 1917 r. Odezwały się one silnym echem w wierszach składających się na jego futurystyczny debiut poetycki (Z Moskwy 1917, Ten dzień, Anarchiści, Hymn pokoju).

M. powrócił do kraju dopiero w czerwcu 1918. W październiku t. r. przybył do Krakowa i rozpoczął studia polonistyczne na UJ, które przerywał dwukrotnie z powodu służby żołnierskiej: w Legii Akademickiej (od listopada 1918) i następnie w kompanii łączności 1 p. strzelców podhalańskich (1920). Wziął czynny udział w akcji plebiscytowej na Spiszu i Orawie w r. 1919. «Niósł słowo mocne, które budzi i porywa» – wspominał J. Wiktor. Z największą jednak pasją rzucił się w wir działalności artystyczno-literackiej. Nawiązał bliską znajomość ze studentami krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Józefem Jaremą, Stanisławem Szczepańskim, Kazimierzem Tomorowiczem. Wraz z kolegą uniwersyteckim Brunonem Jasieńskim zbliżył się do malarza i poety Tytusa Czyżewskiego oraz do pozostałych członków awangardowego ugrupowania artystycznego Formiści (Leon Chwistek, bracia Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, K. Winkler). Spotykał się z nimi w kawiarni «Esplanada» oraz współpracował z wydawanym przez nich pismem „Formiści” (1919–21). Wspólnie z Czyżewskim i Jasieńskim założył Klub Futurystów «Katarynka» i zorganizował razem z nimi jesienią 1919 pierwszy wieczór poezji futurystycznej w Krakowie. Brał następnie udział w zbiorowych wystąpieniach futurystów na terenie Warszawy i innych miast Polski. Współuczestniczył w głównych publikacjach futuryzmu polskiego („Jednodńuwka futurystuw”, czerwiec 1921, „Nuż w bżuhu”, listopad t. r.). Podjął także współpracę z redagowaną przez Tadeusza Peipera „Zwrotnicą”, w której pierwszym numerze zamieścił programowy wiersz Wyskok (maj 1922). W r. 1921 opublikował tomik Kreski i futureski (W.), który stanowił jego debiut książkowy.

M. jako futurysta był przekonany, «że czasy nastały żywiołowe, burzliwe, manifestacyjne i że sztuka powinna oddawać ich przyśpieszone tętno». Dlatego wprowadził do swoich wczesnych wierszy tematykę cywilizacyjnego dynamizmu i wielkomiejskiego ruchu, sławił techniczne wynalazki jednoczące rasy i narody. Odrzucił młodopolski, kontemplacyjny model liryki. Sięgnął po rytmy chropawe, po obrazy ostro skontrastowane, po wyobrażenia szokująco uproszczone. Zwalczając sztuczność i koturnowe pozy literackie, odwołał się do wartości estetycznych prymitywu ludowego i zespolił je w oryginalny sposób z pojęciami i emocjami zrodzonymi na gruncie nowoczesnego miasta. M. reprezentował w futuryzmie polskim odmianę skrajnego eksperymentu językowego, bliską koncepcjom «pozarozumowego języka» wczesnych futurystów rosyjskich. Szukał w słowie przede wszystkim walorów fonicznych, wynajdywał pokrewieństwa dźwiękowe między wyrazami, posługiwał się onomatopeją, uprawiał groteskę słowotwórczą (w rozsławionym wierszu Futurobnia). W późniejszych zbiorach poetyckich: Kwadraty (Zamość 1925), Niedziela (W. 1930), Futuro-gamy i futuro-pejzaże (W. 1934) stonował impet nowatorskiego eksperymentu, ale nie odżegnał się od istotnych założeń futurystycznej estetyki. W r. 1922, po ukończeniu studiów na UJ, M. opuścił Kraków. Aż do wybuchu drugiej wojny światowej był nauczycielem gimnazjalnym. Uczył języka polskiego początkowo w Kielcach (1922–3), następnie w Gimnazjum Państwowym im. J. Zamoyskiego w Zamościu (1923–5). W czasie pobytu w Zamościu nawiązał znajomość z B. Leśmianem i brał udział w pracach zamojskiego Koła Miłośników Książki. W r. 1925 zamieszkał w Warszawie. Uczył między innymi w Gimnazjum im. N. Żmichowskiej, a w l. 1928–39 w Gimnazjum im. Stefana Batorego. Tutaj pośród jego uczniów znajdował się Krzysztof Kamil Baczyński.

Obok pracy nauczycielskiej rozwijał ożywioną działalność literacką i społeczną. Opracował i opatrzył przypisami „Marię” A. Malczewskiego (W. 1924; wyd. n. W. 1928). W r. 1926 zdobył nagrodę na konkursie „Czasu” za nowelę Wyścigi. W l. n. opublikował w prasie codziennej i tygodniowej wiele opowiadań o tematyce zaczerpniętej z życia wsi. Problematyce chłopskiej poświęcił również powieść Na Budzeniu drukowaną w odcinkach tygodnika „Wici” (1936–8). Jednocześnie pisał utwory sceniczne. Herod, «ucieszna tragedia» w 3 aktach, z muzyką Jana Maklakiewicza, z dekoracjami i projektami kostiumów Zygmunta Waliszewskiego, w reżyserii Eugeniusza Poredy, wystawiona została przez warszawski Teatr «Comoedia» w r. 1934. W Bibliotece „Wici” M. opublikował widowisko Wiater (W. 1937; nie wystawione). W l. 1935–9 zamieszczał recenzje teatralne na łamach „Gońca Warszawskiego”. Podjął też z powodzeniem poetycką twórczość dla dzieci. Uprawiał wreszcie publicystykę: wymienić tu należy broszurę O nowy ład. (W poszukiwaniu chłopskiego programu) (W. 1935). Więzy bliskiej przyjaźni łączyły go ze środowiskiem malarzy, zwłaszcza z grupą Kapistów i Z. Waliszewskim. Dzięki wspólnie odbywanym imprezom recytatorskim zyskał przyjaciół wśród ludzi teatru (Stefan Jaracz, Jerzy Ronard Bujański, Henryk Ładosz, Marian Trojan). Cieszył się rosnącym poważaniem wśród przedstawicieli młodochłopskiej literatury. W drugiej dekadzie dwudziestolecia zbliżał się przejściowo do kilku odmiennych ugrupowań ideowo-literackich, poczynając od demokratycznej «Europy» Stanisława Baczyńskiego (1929–30) po nacjonalistyczne «Prosto z mostu» Stanisława Piaseckiego (1935). W końcu stał się gorącym przyjacielem J. Niećki i zdeklarowanym zwolennikiem jego ludowcowego programu. W połowie lat trzydziestych zacieśnił nawiązaną wcześniej współpracę z Związkiem Młodzieży Wiejskiej (ZMW) «Wici» i jego organami prasowymi. W l. 1936–8 redagował „Kulturę Gromad” jako miesięczny dodatek do tygodnika „Wici”. W r. 1936 został prezesem Komisji Prasowej Związku, a w r. 1937 Walny Zjazd Delegatów wybrał go na zastępcę członka Zarządu Głównego ZMW «Wici». Był autorem słów popularnego hymnu wiciowego Do niebieskich pował. Wielokrotnie brał udział w masowych, czasem kilkutysięcznych spotkaniach literackich z chłopską publicznością. Wiele się przyczynił do ugruntowania wiciowego ideału wychowawczego i kulturalnego.

Zmobilizowany w ostatnich dniach sierpnia 1939 jako szeregowy żołnierz wojsk łączności, 19 IX przeszedł M. ze swoim oddziałem na Węgry, gdzie został internowany. W czerwcu 1940 uciekł do Jugosławii. Wkrótce potem przedostał się przez Konstantynopol do Syrii i rozpoczął służbę w szeregach Brygady Strzelców Karpackich. Przebywał z oddziałami Brygady w Palestynie i Egipcie. Ułożył słowa pieśni Brygady. Twórczość swą w tym czasie związał z teatrem żołnierskim. Napisał Lajkonika w piramidach, widowisko wystawione w inscenizacji J. Jaremy w obozie wojskowym pod Aleksandrią w r. 1941. Napisał również słuchowisko Grunwald, nadawane przez Radio Kair t. r. (wyd. pod pseud. Jan Rut, Londyn 1943). Został urlopowany z wojska w sierpniu 1941 dla objęcia redakcji „Gazety Polskiej” w Jerozolimie. W czerwcu 1942 wyjechał do Londynu i rozpoczął pracę w dziale propagandy Min. Spraw Wewnętrznych rządu emigracyjnego. W listopadzie t. r. objął redakcję reaktywowanego w Londynie przez Stronnictwo Ludowe „Zielonego Sztandaru”; jednakże pismo to z braku licencji na przydział papieru upadło po siedmiu numerach. Dwa lata później Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) odkupiło od Stanisława Grabskiego „Jutro Polski” i powierzyło redakcję M-owi (grudzień 1944 – kwiecień 1954). Od końca listopada 1943 do czerwca 1944 M. był pracownikiem tajnej radiostacji polskiej «Świt»; nadawała ona audycje z terytorium Wielkiej Brytanii, pozorując, że działa w okupowanym kraju. Jednocześnie z uprawianiem różnorakich form publicystyki kontynuował M. twórczość poetycką. Składała się na nią poezja opisowa i refleksyjna, oparta głównie na motywach angielskich, liryka nostalgii i tęsknoty za ziemią ojczystą, a także zaskakująca próba odnowienia epiki wierszowanej (nie dokończony poemat Pietrek Piekos). W pierwszych dniach kwietnia 1957 M. powrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Podjął współpracę z pismami literackimi, przede wszystkim z prasą Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Na łamach tygodnika „Orka” (1958–9) ogłosił fragmenty wspomnień o futuryzmie. Zdążył przygotować do druku Wiersze wybrane (W. 1958), zbiór opowiadań W dolinie małej wody (W. 1958) i tomik wierszy dla dzieci Wiosenne obrazki (W. 1959).

M. zmarł w Warszawie w wyniku ciężkiej choroby 21 I 1959; pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim. Żonaty (od r. 1923) z Wandą Arlitewicz (1901–1971), córką dyrektora gimnazjum w Lublinie, malarką, miał dwoje dzieci: Zuzannę Bukowską i Jana, grafika. Po śmierci M-a Tomasz Burek ogłosił Utwory poetyckie (W. 1973), obejmujące niemal w całości jego dorobek liryczny. Ocalała puścizna rękopiśmienna M-a znajduje się w posiadaniu najbliższej rodziny.

 

Portret olejny pędzla Leona Chwistka (reprod. „Głos Plastyków” 1938 nr 8/12); Karykatura rys. przez T. Podobińskiego (Reprod. „Kwadrat” 1938 nr 6); – Nowy Korbut (Słownik Pisarzy) II; W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Bielatowicz J., O S. M-ńcu i polskim futuryzmie, „Wiadomości” (Londyn) 1959 nr 25 (fot.); Burek T., Sztandar futuryzmu na chłopskim wąkopie albo o poezji S. M-ńca, w: Utwory poetyckie S. M-ńca, W. 1973 s. 5–41 (fot. przed kartą tytułową); Burek W., O S. M-ńcu, „Zielony Sztandar” 1965 nr 7 s. 3; Czernik S., Ze wspomnień o S. M-ńcu, „Zielony Sztandar” 1959 nr 12 s. 5 (fot.); 40-lecie Gimnazjum i Liceum im. Narcyzy Żmichowskiej, W. 1960 s. 60, 91–2 (przed. s. 33 fot. zbiorowa); Gazda G., Futuryzm w Polsce, Wr.–W.–Kr.–Gd. 1974; Grzegorczyk P., Twórcy i badacze kultury zmarli w 1959 r., „Znak” R. 13: 1961 nr 82 s. 536–7 (zestawienie źródeł i nowszej literatury); Królikowski B., Młodożeniec w Zamościu, „Kamena” 1966 nr 20 (fot.); Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1964–5 I–II; Pamiętnik Koła Sandomierzan, W.–Sandomierz 1936 s. 154, 158–9; Pietraś H., Rozmawiamy ze S. M-ńcem, „Dzien. Lud.” 1957 nr 70; Pollakówna J., Formiści, Wr. 1972; Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich w dziesięciolecie jej powstania, Londyn 1951 s. 131, 271–2, 277; Trojan M., Wspomnienie o M-ńcu, „Orka” 1960 nr 5 s. 3; Wiktor J., Wspomnienie o S. M-ńcu, „Wieści” 1959 nr 5 s. 5 (fot); Wohnout W., Literatura niekonwencjonalna, „Orzeł Biały” (Londyn) 1959 nr 13/14; Zaworska H., O nową sztukę, W. 1963; – Brzękowski J., Wyobraźnia wyzwolona, W. 1966; tenże, W Krakowie i w Paryżu, W. 1968; Kochanowicz T., Na wojennej emigracji, W. 1975 s. 152–3, 215–16; Kurek J., Mój Kraków, Wyd. 3., Kr. 1970; Leśnodorski Z., Wśród ludzi mojego miasta, Kr. 1968; – „Dzien. Lud.” 1957 nr 65, 68,1959 nr 19, 22; „Gaz. Niedzielna” (Londyn) 1959 nr 9 s. 8; „Jutro Pol.” (Londyn) 1959 nr 2 s. 3; „Twórczość” 1959 nr 3 s. 178–9; „Zielony Sztandar” 1959 nr 10 (fot.); „Życie Warsz.” 1959 nr 21, 27; – Informacje pisemne działaczki ruchu ludowego Marii Szczawińskiej oraz rodziny: brata Wincentego, córki Z. Bukowskiej, szwagra W. Burka.

Tomasz Burek

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Helena Marusarzówna

1918-01-17 - 1941-09-12
narciarka
 

Stanisław Janowski

1866-10-06 - 1942-02-23
malarz
 

Jerzy Marian Grotowski

1933-08-11 - 1999-01-14
reżyser teatralny
 

Bronisław Ziemięcki

1885-01-27 - 1944-02-22
polityk
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 
 

Stanisław Leon Ruziewicz

1889-08-29 - 1941-07-12
matematyk
 

Wincenty Rapacki

1865-06-06 - 1943-01-16
literat
 

Jan Mieczysław Reszke

1850-01-14 - 1925-04-03
śpiewak operowy
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.