INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Murzynowski h. Ogończyk  

 
 
ok. 1528 - 1553
Biogram został opublikowany w 1977 r. w XXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Murzynowski Stanisław h. Ogończyk (ok. 1528–1553), pisarz reformacyjny, tłumacz Nowego Testamentu na język polski. Pochodził z średnio zamożnej rodziny wiodącej się z Murzynowa lub Murzynna w ziemi dobrzyńskiej, był synem Jana, dziedzica części Suszyc i Ruzowska, piszącego się przemiennie: Murzynowski, Suszycki i Ruzowski. M. także używał początkowo nazwiska Suszycki. Przed r. 1545 uczył się w gimnazjum w Królewcu, gdzie wykładali m. in. Abraham Kulwieć i Stanisław Rafajłowicz. W r. 1545 zapisał się M. na uniwersytet w Wittenberdze, a następnie przebywał przez jakiś czas we Włoszech. W zagranicznych podróżach korzystał z pomocy możnych protektorów, jak kasztelan dobrzyński Walenty Orłowski, woj. inowrocławski Jan Kościelecki, woj. płocki Feliks Szreński i kasztelan brzeski Erazm Kretkowski. W r. 1549 był M. ponownie w Królewcu i osiadł tam na stałe, najpewniej jako książęcy stypendysta. Był już wówczas jawnym zwolennikiem reformacji i miał odcięty powrót do rodzinnych stron. W maju i we wrześniu 1550 na posiedzeniach kapituły płockiej zajmowano się sprawą jego odstępstwa od wyznania rzymskokatolickiego. Trudno jednak określić dokładnie jego poglądy wyznaniowe, które – choć zapewne bliskie luteranizmowi – nie były całkowicie skrystalizowane pod względem konfesyjnym. Świadczą o tym jego prace literacko-przekładowe, stanowiące przedmiot jego działalności.

Wszedłszy w kontakt z wydawcą Janem Seklucjanem już w r. 1549, brał M. udział w przygotowywaniu do druku (zachowanej dziś tylko częściowo) rozprawki omawiającej sprawę celibatu „Rozprawa księdza z popem”, która wg Stanisława Rosponda jest najprawdopodobniej utworem Reja. Pod koniec 1550 r. M. wydał drukiem utwór pt. „Historyja żałosna a straszliwa o Franciszku Spierze, który się dla bojaźni ludzkiej prawdy pańskiej zaprzał i dlategoż jest na strach światu niesłychanym obyczajem skaran”. Była to polska przeróbka wydanego t. r. w Bazylei w języku łacińskim utworu Celia Seconda Curiona, a jego treść służyła objaśnieniu kalwińskiej doktryny predestynacji. Te pierwsze prace ujawniające zdolności językowe (znał łacinę, grekę i język hebrajski) i literackie M-ego, skłoniły Seklucjana do powierzenia mu przekładu na język polski Nowego Testamentu, do wydania którego przystąpił z zachęty ks. Albrechta. Przedsiębiorczy Seklucjan ogłosił przedpłatę i gdy tylko M. uporał się z tłumaczeniem Ewangelii Św. Mateusza, natychmiast ją wydał, i to już w r. 1551, ubiegając swego konkurenta Jana Małeckiego, który również za namową bpa pomezańskiego Pawła Speratusa przygotowywał takie tłumaczenie. Do drukowanego dziełka dołączono Ortografię polską. Była ona pierwszym konsekwentnym i jednolitym systemem ortograficznym języka polskiego, popartym konkretnymi przykładami, a co najważniejsze, znalazła praktyczne zastosowanie w przekładach M-ego w „Historyi żałosnej” i w Nowym Testamencie. Tłumaczenie Ewangelii Św. Mateusza ukazało się drukiem bez wymienienia nazwiska M-ego na karcie tytułowej. Powody mogły być wielorakie. Młody wiek tłumacza wzbudziłby nieufność do przekładu, poza tym M. mógł obawiać się napaści ze strony krytyki, co zresztą uczynił Jan Małecki, i stąd wolał najprawdopodobniej nie ujawniać swego nazwiska. Z tych względów aż do badań I. Warmińskiego autorstwo pierwszego polskiego przekładu Nowego Testamentu przypisywano błędnie nakładcy Janowi Seklucjanowi. Praca M-ego nad tłumaczeniem postępowała szybko naprzód i jeszcze w r. 1551 ukazała się dedykowana królowi Zygmuntowi Augustowi „Testamentu Nowego część pierwsza”, obejmująca przekład czterech Ewangelii Świętych Mateusza, Marka, Łukasza i Jana. Do książki znów dołączono Ortografię. W r. 1552 wydał Seklucjan drugą część przekładu Nowego Testamentu, a w r. 1553 przekład pt. „Testament Nowy zupełny” obejmujący razem uprzednio wydane części I i II. Podobnie jak przy wydaniu „Ewangelii… Św. Mateusza” również i tu nazwisko M-ego nie zostało ujawnione.

Praca nad polskim przekładem Nowego Testamentu zbliżyła M-ego do reformatora Andrzeja Osiandra, głoszącego odmienne tezy od Lutra, zwłaszcza w sprawie nauki o usprawiedliwieniu oraz w kwestii natury boskiej Chrystusa. Tezy te spotkały się z gwałtownym oporem ortodoksyjnych luteran w Prusach Książęcych. M. znalazł się w obozie osiandrystów, co przysporzyło zarówno jemu, jak i Seklucjanowi sporo kłopotów, gdyż Fryderyk Staphylus, będący radcą książęcym, a zarazem cenzorem, a do tego znający biegle język polski (studia odbył m. in. także w Krakowie), nakazał w r. 1550 wstrzymać Seklucjanowi druk Nowego Testamentu. Nie zahamowało to prac wydawniczych, które prowadzone były dalej w tajemnicy. Porażka Staphylusa w sporze z Osiandrem i odejście jego z Królewca spowodowały, że cofnięto zakaz druku Nowego Testamentu. Kolejnym przeciwnikiem Osiandra i M-ego był Joachim Mörlin, ówczesny kaznodzieja w katedrze na Knipawie w Królewcu. Morlin wykluczył nawet M-ego od komunii św. Wywołało to natychmiastową reakcję Osiandra, który 31 VII 1551 napisał do księcia, broniąc M-ego przed atakami Mörlina i w wyniku tej interwencji Mörlin zmuszony został do pozostawienia M-ego w spokoju. Jednakże wiosną 1552, kiedy z nową siłą rozgorzał tzw. spór osiandrowski, Mörlin ponownie zaatakował M-ego. Dowiedział się bowiem, że dał on w przekładzie listów św. Pawła objaśnienia zgodne z nauką Osiandra o usprawiedliwieniu. Sprawa była niebezpieczna, gdyż po wydaniu tłumaczenia wychodziła poza grono teologów i groziła rozpowszechnieniem spornych poglądów Osiandra wśród polskiej ludności Prus Książęcych, a także w Koronie. M. zrezygnował z tych objaśnień, ale wydał w r. 1552 po łacinie rozprawkę De iustificatione et iustitia fidei, w której dał poszerzony wykład osiandrowskiej nauki o usprawiedliwieniu. Być może książeczka ta powstała z inicjatywy samego Osiandra. Ostatnio W. Chojnacki odnalazł anonimowe polskie tłumaczenie książki Osiandra „Artykuły chrześcijańskie o usprawiedliwieniu prawdziwych chrześcijan na polski język przełożone” (druk.: Aleksander Augezdecki po 24 X 1550). Na drodze analizy językowo-stylistycznej można by zbadać, czy tłumaczem nie był sam M. W r. 1552 M. przygotowywał jeszcze do druku książeczkę polemiczną De conciliatione. Zmarł w r. 1553. Rodziny najprawdopodobniej nie założył, a w każdym razie nie pozostawił potomstwa. Po jego śmierci kontakty listowne z ks. Albrechtem utrzymywali jeszcze ojciec Jan i młodszy brat Stanisława, Mikołaj, który przez pewien okres studiował na uniwersytecie królewieckim, będąc stypendystą książęcym.

Ortografię polską… M-ego przedrukował Witold Taszycki w „Wyborze tekstów staropolskich XVI–XVIII” (wyd. 2. W. 1955), ponownie została ona wydana wraz z „Historyją… o Franciszku Spierze…” przez Janusza Małłka i Franciszka Pepłowskiego (Olsztyn 1974).

 

Nowy Korbut, II 546–7; Chojnacki W., Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1939, W. 1956; – Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, W. 1932 s. 115, 116, 178; Guldon Z., Mapy ziemi dobrzyńskiej w drugiej połowie XVI wieku, Tor. 1967 s. 66; Małłek J., Pepłowski F., Wstęp do: Murzynowski S., Historyja żałosna a straszliwa o Franciszku Spierze oraz Ortografia polska, Olsztyn 1974; Rospond S., Studia nad językiem polskim XVI wieku, Wr. 1949 s. 41–51; Warmiński I., Andrzej Samuel i Jan Seklucjan, P. 1906 s. 376–419 (oraz dodatek – listy); Wollek Ch., Das Domkapitel von Płock 1524–1564, Köln–Wien 1972 s. 86; – Acta capituli Plocensis ab anno 1514 ad annum 1577, Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1916 X nr 193, 196; Album Academiae Vitenbergensis 1502–1560, Ed. Foerstemann, Lipsiae 1841 s. 229; Źródła Dziej., I 285; – Staatliches Archivlager w Getyndze (byłe archiwum królewieckie): Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Herzogliches Briefarchiv B-2 i J-2 (listy Murzynowskich do ks. Albrechta) oraz Ostpreuss. Fol. f. 181 list ks. Albrechta do Jana Suszyckiego z 15 kwietnia 1559; – Informacje o źródłach archiwalnych uzyskane od ks. Janusza Narzyńskiego.

Janusz Małłek

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.