Markiewicz Stanisław Nikodem (1839–1911), lekarz higienista, twórca pierwszych w Polsce kolonii dziecięcych. Ur. 8 VIII w Rawie Mazowieckiej, był synem Stanisława, lekarza, i Emilii z Grabowskich, bratem Seweryna (zob.). Gimnazjum gubernialne w Warszawie skończył w r. 1857 i t. r. rozpoczął studia lekarskie w warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej. Po 2 latach musiał je przerwać z powodów politycznych i wyjechać za granicę. Nauki kontynuował we Wrocławiu (1859–61), w r. 1862 powrócił do Warszawy na Wydział Lekarski Szkoły Głównej Warszawskiej. Był uczestnikiem powstania styczniowego. W r. 1864 ukończył studia ze stopniem lekarza. W r. 1865 udał się w podróż naukową do klinik Würzburga, Wiednia i Pragi czeskiej. Wróciwszy do kraju praktykował w Tomaszowie Mazowieckim (1866–7), następnie był lekarzem fabrycznym w papierni w Soczewce (1867–79). Pracę zawodową łączył z ożywioną działalnością publicystyczną. Był autorem około 100 publikacji. Były to prace kazuistyczne ze wszystkich prawie dziedzin medycyny, oparte na sumiennej obserwacji i ścisłej ocenie, sprawozdania i krytyki prac polskich i obcych, artykuły i korespondencja dotycząca spraw sanitarno-higienicznych oraz tłumaczenia dzieł, jak F. Sandera „Zarys nauki o publicznej ochronie zdrowia” (W. 1891), F. Wesenera „Dyagnostyka kliniczna chorób wewnętrznych” (W. 1894), „Wykłady z dziedziny patologii ogólnej i szczegółowej” (W. 1893) i in. Zasilał wiele czasopism, jak „Dwutygodnik Medycyny Publicznej”, „Gazetę Lekarską”, „Klinikę”, „Medycynę”, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, „Zdrowie”, „Gazetę Polską”, „Gazetę Warszawską” i in.

W r. 1879 M. przeniósł się z Soczewki na stałe do Warszawy. Pracował na Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej od r. 1880 jako lekarz oddziałowy, od r. 1899 jako lekarz naczelny. Był przewodniczącym podkomisji sanitarnej Podkomitetu Obywatelskiego Warszawy. Został członkiem utworzonego w r. 1881 Komitetu Kanalizacyjnego. Był jednym z projektodawców kanalizacji w Warszawie, o czym ogłaszał artykuły głównie w „Gazecie Warszawskiej”. Planował otoczenie miasta zadrzewionym pasem, urządzenie w mieście przestrzeni zielonych i ukwieconych. Zorganizował komitet plantacyjny, od r. 1899 był prezesem Komitetu Plantacji Miejskich. Zajmował się higieną dzieci. Założył z drem Liebkindem wzorową «mleczarnię leczniczą», głównie dla dokarmiania niemowląt i chorych. Przez wiele lat pracował jako lekarz szkolny. Pierwszy w kraju rozpoczął badania nad higieną w szkołach, pierwszy podał schematy do badań lekarskich w szkołach podstawowych. Brał udział w układaniu regulaminu dla lekarzy szkolnych szkół elementarnych, który przyjęła Polska Macierz Szkolna. Wg wskazówek M-a zbudowano i urządzono gimnazjum W. Górskiego zgodnie z nowoczesnymi wymaganiami higieny. Brał udział w układaniu statutu Tow. Opieki nad Dziećmi.

Zapoznawszy się we Frankfurcie nad Menem z zagadnieniami kolonii dziecięcych, M. poruszył je po raz pierwszy w r. 1879. Po 3 latach ustalono wytyczne programu działalności Tow. Kolonii Letnich dla Ubogiej i Słabowitej Dziatwy m. Warszawy. W r. 1882 M. utworzył pierwszy Komitet Kolonii Letnich i już w t. r. wysłano po raz pierwszy dzieci na kolonie. Kolonie obejmowały dzieci od lat 8 do 13 bez różnicy wyznania. M. wkrótce zachorował i prowadzenie Kolonii przekazał G. Fritschemu, po którego śmierci w r. 1891 M. przejął je z powrotem. Kolonie zostały zalegalizowane przez rząd dopiero w r. 1896. M. od r. 1898 był z wyboru prezesem Towarzystwa. Należał do Tow. Lekarskiego Warszawskiego od r. 1880; pełnił tam obowiązki przewodniczącego Komitetu Sanitarnego, wiceprezesa (1892–3), prezesa (1899–1902). W l. 1905–7, delegowany z ramienia Towarzystwa do Komitetu Obywatelskiego do spraw walki z cholerą, został wybrany na przewodniczącego Komitetu. Dn. 24 XI 1911 wybrano go członkiem honorowym Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Był też członkiem honorowym Tow. Lekarskiego Krakowskiego, Stowarzyszenia Lekarzy Polskich, Tow. Ogrodniczego Warszawskiego i in. Zmarł 25 XI 1911 w Warszawie, pochowany został na Powązkach 28 XI.

Enc. Ogólna Wiedzy Ludzkiej, IX 157; Enc. Org.; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 63 (fot.); Kośmiński, Słownik lekarzów, s. 306–8 (spis prac); Sempołowska S., Przewodnik po Powązkach, W. 1934 s. 38; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edinburgh 1946 s. 156; Cześninowa M., Ocalmy od zapomnienia, „Służba Zdrowia” R. 18: 1966 nr 44; Dzierżanowski R., S. Markiewicz, „Służba Zdrowia” R. 14: 1962 nr 11; Hanecki M., S. M. – pionier higieny w Polsce, „Służba Zdrowia” R. 7: 1955 nr 26 s. 4; Księga pamiątkowa Zjazdu byłych wychowanków byłej Szkoły Głównej, W. 1905 s. 139; Łyskawiński S., Pionierzy kolonii letnich, „Życie Dziecka” R. 1: 1932 z. 2 s. 122–4, z. 3 s. 157–62 (fot.); Majewski A., Śp. Dr S. M., „Zdrowie” R. 27: 1911 nr 12 s. 905–8 (fot.); Pruszyński J., Śp. S. M., „Gaz. Lek.” R. 46: 1911 nr 49 s. 1319–24 (fot.); Tołpa M., Zasługi S. M-a na polu higieny, „Spraw. PAU” T. 48: 1947 [druk.] 1948 nr 3 s. 91–3; – Melanowski B., Wspomnienia wiejskiego pedagoga, W. 1930 s. 23; – „Gaz. Lek.” R. 46: 1911 nr 48 s. 1293; Kalendarz Lekarski Polaka, 1897 s. IV; „Lwow. Tyg. Lek.” R. 6: 1911 nr 49 s. 654; „Med. i Kron. Lek.” 1911 nr 48 s. 1138, 1143 (fot.); „Mies. Terapeutyczny” R. 2: 1911 nr 12 s. 379; „Now. Lek.” R. 17: 1905 nr 11 s. 570, R. 24: 1912 nr 1 s. 64, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 107: 1911 z. 4 s. 452–5; „Roczn. Lek.” 1885 s. 74; „Służba Zdrowia” R. 3: 1951 nr 25 s. 4, 5 (fot.); „Tyg. Illustr.” 1895 2. płr. nr 51 s. 458 (fot.), 1907 1. płr. nr 18 s. 378 (fot.), 1911 nr 48 s. 966 (fot.); „Zdrowie” R. 24: 1908 nr 4 s. 207; – Informacje z Kancelarii Parafialnej w Rawie Mazowieckiej.

Teresa Ostrowska