Niniński Stanisław, h. Leliwa (2 poł. XVI w.) polemista kalwiński, urzędnik celny W. Ks. Lit. Wywodził się przypuszczalnie z osiadłej w Wielkopolsce rodziny luterańskiej i był jednym z synów Walentego. Jako podstarości upicki z ramienia najpierw Jana Hlebowicza ojca (star. sądowego upickiego), a następnie jego syna, również Jana (kaszt. mińskiego), występuje w źródłach w okresie 1585–90. N., ciągnąc zapewne spore dochody z cła kowieńskiego, gdzie był urzędnikiem («regiae camerae Causensis questor»), wspomagał finansowo ówczesną literaturę. Na jego to życzenie Paweł Oderborn, minister luterański w Kownie, przygotował do druku dzieje Iwana Groźnego (Joannis Basilidis Magni Moscoviae Ducis vita, 1585). Z funduszów N-ego ukazała się również (w r. 1584 w Wilnie) apologia Marcina Krowickiego. Było to drugie wydanie dzieła „Obrona nauki prawdziwej i wiary starodawnej krześcijańskiej” (1560), której egzemplarze uległy w znacznym stopniu zniszczeniu «dla ich przygody ogniowej». N. przedrukował dość wiernie „Obronę”, poszerzając jednak w niektórych miejscach oryginał cytatami z później wydanych dzieł polemicznych (Andrzeja Wolana i Grzegorza z Żarnowca), atakami na jezuitów i kalendarz gregoriański. Powoływał się także na książki później zaginione. Dzieło swe N. zaopatrzył w dedykację dla Jana Hlebowicza ojca, późniejszego (od r. 1586) woj. trockiego, swego zwierzchnika i protektora.

Przedmiotem sporu między badaczami jest przypisywane N-emu autorstwo poematu „Apologeticus, to jest obrona konfederacyjej przytym seditio albo bunt kapłański na ewanieliki w Wilnie” (1582 – wznowienie: Kr. 1932). Utwór ten, pozbawiony większych wartości literackich, jest jednak nader interesujący dla badacza dziejów tolerancji w Polsce. Zawiera on obronę uchwał konfederacji warszawskiej «de religione», tworzony zaś był na żywo pod wpływem antyprotestanckich wystąpień katolików wileńskich w sierpniu i wrześniu 1581, które anonimowy autor porównuje do nocy św. Bartłomieja. Napisany dość prymitywnie, rubasznym stylem i operujący doraźnymi efektami, nawiązuje z jednej strony do utworów pierwszych polemistów antyreformacyjnych, z drugiej zaś pozostaje pod wyraźnym wpływem dzieł Marcina Krowickiego. Wzajemne zbieżności oraz fakt, iż N. był wydawcą wyżej wspomnianej Apologii, skłonił Henryka Barycza do przypisania mu autorstwa „Apologeticusa”. Oponował przeciwko temu Edmund Bursche, który autora poematu widział raczej w późniejszym kaszt. mińskim, Wacławie Agryppie. Najnowsza literatura przedmiotu (M. Kosman) spór ten traktuje nadal jako nierozstrzygnięty.

N. posiadał licznych przyjaciół w środowisku kalwińskim, w osobach m. in. Andrzeja Wolana i przypuszczalnie Jana Łasickiego. Pozostał też wierny swemu wyznaniu, skoro jego syn Maciej zapisał się we wrześniu 1594 na akademię protestancką w Altdorfie. Potomkami N-ego byli, być może, Wojewódkowie, osiadli w w. XVII na Smoleńszczyźnie i używający podwójnego nanazwiska: Wojewódka-Niniński (jeden z nich, Jan, występuje jako elektor Władysława IV z woj. mińskiego).

Nowy Korbut, I 177 (hasło: Apologeticus); Lelewel J., Bibliograficznych ksiąg dwoje, Wil. 1823 I 194; Uruski; – Anuškin A., Na zare knigopečatanija v Litve, Vilnius 1970 s. 124; Barycz H., Agryppa czy Niniński, „Reform. w Pol.” R. 7–8: 1935–6; tenże, Jan Łasicki, Wr. 1973; tenże, Marcin Krowicki, „Reform. w Pol.” R. 3: 1924; tenże, Kto był autorem poematu „Apologeticus” z 1582, tamże R. 6: 1934 (przedruk w: tenże, Z epoki renesansu, reformacji i baroku, W. 1971); Brückner A., Różnowiercy polscy, W. 1962; Bursche E., Nieznany poemat wileński o konfederacji warszawskiej, „Reform. w Pol.” R. 3: 1924; tenże, W sprawie autorstwa „Apologeticusa”, tamże R. 7–8: 1935–6; tenże, Wstęp do Apologeticusa, Kr. 1932, Bibl. Pisarzów Pol., nr 82; Korolko M., Klejnot swobodnego sumienia, W. 1974; Kosman M., Reformacja i kontrreformacja w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle propagandy wyznaniowej, Wr. 1973; Kot S., La Réforme dans le Grand-Duché de Lithuanie, Bruxelles 1953 s. 51; Ptaszycki S., Konfederacja warszawska roku 1573 w trzecim Statucie Litewskim, odb. z: Księga pamiątkowa ku uczczeniu czterechsetnej rocznicy wydania pierwszego Statutu Litewskiego, Wil. 1935 s. 196, 211–14; Tazbir J., Polskie echa Nocy Św. Bartłomieja, „Odr. i Reform. w Pol.” R. 20: 1975 s. 37; – Akty Vil. Archeogr. Komm., XVI 184 nr 288 i s. 1 nr 1.

Janusz Tazbir