INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Radziejewski (Radziejowski)     

Stanisław Radziejewski (Radziejowski)  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziejewski (rzadziej Radziejowski) Stanisław (1839–1923), ksiądz, dziennikarz, śląski działacz społeczny i narodowy. Ur. 7 V w Nowej Wsi w pow. szamotulskim, był synem Piotra, z wykształcenia prawnika pracującego jako dzierżawca (m. in. dzierżawił Krucz w Wielkopolsce), potem właściciela majątku ziemskiego, i Matyldy z domu Kurz, starszym bratem Jana (zob.) i Ludwiki (zob.).

Do szkoły R. uczęszczał w Ostrowie, do gimnazjum w Wałczu, gdzie z wyróżnieniem zdał egzamin dojrzałości. Studiował teologię w seminarium duchownym w Poznaniu oraz w akademii teologicznej w Münster w Westfalii i uzyskał tam tytuł licencjata teologii. Święcenia kapłańskie otrzymał w Gnieźnie w r. 1866, przez 9 miesięcy pełnił obowiązki wikariusza w Międzyrzeczu, a potem przez 6 lat uczył religii w seminarium nauczycielskim w Paradyżu. Wówczas otwarcie manifestował swoją polskość, za co spotkały go prześladowania w czasie Kulturkampfu. Za namową Franciszka Chłapowskiego, w r. 1874 wszedł w skład redakcji „Katolika”. W r. 1876 wstąpił do zgromadzenia Filipinów w Tarnowie i do r. 1879 przebywał w Galicji, wykonując czynności duszpasterskie i nauczycielskie w Tarnowie i Krakowie. Po aresztowaniu Karola Miarki w lipcu 1880, został redaktorem naczelnym pisma, a w l. 1881–6 był także jego właścicielem.

W „Katoliku” zachował R. sposób wypowiedzi wypracowany przez Miarkę, gdyż trafiał on najcelniej do wyobraźni czytelnika. Równocześnie nadał pismu ton radykalniejszy pod względem społecznym i narodowym. W niemałej mierze było to związane z kończącym się Kulturkampfem oraz rosnącą niechęcią Centrum do angażowania się w sprawę języka polskiego, a także z narastającymi konfliktami społecznymi na Górnym Śląsku. Sprawę języka polskiego traktował R. w „Katoliku” jako problem o znaczeniu ogólnonarodowym. Ogłaszał i przedrukowywał liczne na ten temat wypowiedzi, artykuły, przemówienia sejmowe posłów polskich itp. Krytykował także wszelkie przejawy germanizacji, jej antydemokratyczny charakter, tłumienie życia polskiego, propagując język i kulturę polską jako platformę konsolidacji Górnoślązaków w obrębie społeczności narodowej, wskazywał na społeczną absurdalność germanizacji. Wiele uwagi poświęcił R. sprawie nauczania dzieci języka polskiego i udzielał czytelnikom „Katolika” rad i zachęt w tym zakresie. W listopadzie 1881 wystąpił z projektem wydawania nowego pisma polskiego na Górnym Śląsku pt. „Szkoła”, które miało udzielać praktycznych wskazówek w zakresie nauczania i uczenia się języka polskiego; plan ten nie doszedł do skutku, m. in. ze względów finansowych. Również nie została zrealizowana myśl R-ego z r. 1880 utworzenia na Górnym Śląsku «Towarzystwa języka ojczystego». W celu krzewienia i umocnienia postaw narodowych Górnoślązaków poświęcał wiele uwagi na łamach „Katolika” m. in. rocznicom narodowym, zwłaszcza zaś 50 rocznicy powstania listopadowego i 200 rocznicy bitwy pod Wiedniem. Był wierny idei katolicyzmu społecznego i w „Katoliku” bronił z tych pozycji spraw chłopów, rzemieślników i drobnych kupców; surowo krytykował też wyzysk robotników ze strony kapitalistów.

Od r. 1887 zaczął R. wydawać w Bytomiu ilustrowany miesięcznik „Światło”, poświęcony historii i kulturze polskiej. Zakładał na Górnym Śląsku polskie organizacje, wygłaszał przemówienia i odczyty. Zaczął od tworzenia związków robotniczych na początku lat osiemdziesiątych. W styczniu 1881 z jego inspiracji powstał w Królewskiej Hucie Związek św. Barbary, dla «podniesienia stanu górniczo-hutniczego pod względem duchowym i materialnym». Podobne w celach, choć o różnych nazwach organizacje staraniem R-ego utworzone zostały w Katowicach, Wirku, Biskupicach i innych miejscowościach. R. przychylnie też odnosił się do związków chłopskich zakładanych przez Niemca, barona Huenego, mimo obaw, że będą one działały w duchu germanizatorskim. Na polu organizacyjnym współpracował z braćmi Franciszkiem i Stanisławem Przyniczyńskimi. Kierowany przez R-ego „Katolik” nie zrywał z Centrum, gdyż od czasów Kulturkampfu łączyły go z nim zbyt ścisłe więzy, lecz odnosił się do tej partii z chłodem i niechęcią. M. in. z bardzo ostrą krytyką w „Katoliku” spotkały się poglądy ks. Adolfa Franza, jednego z przywódców centrowych na Śląsku i w Niemczech, który na zjeździe katolickim we Wrocławiu w r. 1884, nie po raz pierwszy, wystąpił z germanizatorskimi enuncjacjami. Również w sprawie wyborów do sejmu pruskiego i parlamentu niemieckiego zapowiadał R. odmienne od zajmowanego przez Centrum stanowisko obozu polskiego. W dążeniu do rozluźnienia związków z Centrum R. znajdował poparcie czytelników „Katolika”.

Zataczająca coraz szersze kręgi działalność R-ego budziła podejrzenia władz pruskich. Pod byle pretekstami wytaczano mu procesy prasowe i skazywano na kary pieniężne i kary więzienia (w więzieniach przesiedział 2 lata). Administracja państwowa wywierała naciski na czynniki kościelne, aby spowodowały usunięcie go z diec. wrocławskiej. R. podlegał jurysdykcji arcybpa gnieźnieńskiego, który mógł go ze Śląska odwołać, podobnie jak bp wrocławski miał prawo wydalić go stamtąd. Kiedy w r. 1886 arcybpem gnieźnieńsko-poznańskini został Juliusz Dinder, na życzenie rządu nakazał R-emu powrót do pracy duszpasterskiej w jego macierzystej diecezji, ale władze nie zgodziły się na objęcie przez niego pracy w parafii graniczącej ze Śląskiem. R. od 1 IV 1888 został duszpasterzem domowym księcia Ferdynanda Radziwiłła w Antoninie w Poznańskiem. W tej sytuacji dalsza działalność redaktorska i narodowa na Górnym Śląsku stała się dla niego niemożliwa. W r. 1886 oddał  „Katolika” na własność siostrze Ludwice, poszukując równocześnie odpowiedniego redaktora pisma na swoje miejsce, co jednak nastręczało trudności. Zajęcie kapelana w Antoninie nie było absorbujące, nadal więc R. spędzał wiele czasu w Bytomiu-Rozbarku, zajmując się redakcją „Katolika”. Pod naciskiem władz pruskich bp wrocławski G. Kopp wydalił go jednak ze Śląska w r. 1888. Wówczas R. przekazał redakcję „Katolika” Adamowi Napieralskiemu, pracującemu w redakcji „Orędownika” w Poznaniu. W l. 1888–93 był R. posłem do sejmu pruskiego, wybrany w okręgu Odolanów–Ostrów–Kępno–Ostrzeszów. Od r. 1890 administrował parafią w Śnieciskach koło Środy, od r. 1892 był altarzystą w Poniecu w pow. krobskim, w l. 1894–8 administrował parafią w Skarboszewie w pow. wrzesińskim, a od r. 1898 w Wilczynie w pow. szamotulskim.

Po pierwszej wojnie światowej, zwłaszcza w czasie poprzedzającym plebiscyt, zamieszczał R. artykuły na tematy śląskie zarówno w prasie poznańskiej, jak i górnośląskiej, np. w „Kurierze Śląskim”. Zmarł w r. 1923 w Wilczynie.

Bratanicą Stanisława i Jana Radziejewskich była Maria (1875–1911), sławna jako jedna z Marii («czwarta») w życiu Henryka Sienkiewicza; przez pewien czas pracowała w redakcji „Katolika”.

 

Bednorz Z., Nad rocznikami dawnych gazet śląskich, Wr. 1971; Czapliński M., Adam Napieralski 1861–1928, Wr. 1974; Kolińska K., Sienkiewicz i piękna Wielkopolanka, W. 1977 (fot. Marii Radziejewskiej); Korniłowiczówna M., Onegdaj. Opowieść o Henryku Sienkiewiczu i ludziach mu bliskich, W. 1972 (dotyczy Marii Radziejewskiej); Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965 (bibliogr.); Pater M., Centrum a ruch polski na Górnym Śląsku (1879–1893), Kat. 1971; tenże, Ruch polski na Górnym Śląsku w latach 1879–1893, Wr. 1969; Tobiasz M., Pionierzy odrodzenia narodowego i politycznego na Śląsku (1763–1914), Kat. 1945; Wachowicz B., Marie jego życia, Kr. 1972 s. 311–74 (fot. Marii Radziejewskiej); – Kolińska K., Listy do niekochanych, Kat. 1983 (fot. Marii Radziejewskiej); – „Kur. Śląski” 1920 nr 166; „Światło” 1891; – Śląski Inst. Nauk. w Kat.: Śląska Kartoteka biograficzna; – Informacje Hieronima Szatkowskiego z P. na podstawie: Arch. Archidiec. w P.: sygn. KA 943, OA VII 96.

Mieczysław Pater

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to tekst zaktualizowany, uwzględniający opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan Jacyna

1864-12-15 - 1930-12-10
generał dywizji WP
 

Antoni Osuchowski

1849-06-13 - 1928-01-09
prawnik
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Teofil Simchowicz

1879-06-03 - 1957-12-31
lekarz
 

Franciszek Dionizy Stroński

1803-01-01 - 1865-04-13
bibliotekarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.