INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Stankiewicz  

 
 
1907-02-23 - 1980-11-06
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stankiewicz Stanisław, pseud. i krypt.: A. Skiba, Aleś Kryga, Jazep Karanieuski, Lawon Kancawy, Raman Szarunycz, S. Kruszynicz, St. St., Dr St. St. (1907–1980), polonista, publicysta, redaktor i działacz białoruski.

Ur. 23 II we wsi Orleniaty pod Krewem (inaczej Wurnianiaty, dziś Arlaniaty na Białorusi), był synem Józefa i Emilii ze Stankiewiczów, siostrzeńcem Jana (zob.), w odleglejszym stopniu – krewnym Adama (zob.) i Stanisława, poety (zob.).

S. uczył się w prywatnym Białoruskim Gimnazjum Koedukacyjnym w Wilnie (1921–6) oraz w Państw. Gimnazjum Koedukacyjnym im. Henryka Sienkiewicza w Wilejce (1926–7), gdzie zdał egzamin maturalny. W r. 1927 podjął studia polonistyczne na Wydz. Humanistycznym USB. Równolegle działał w Tow. Przyjaciół Białorusoznawstwa (przy seminarium slawistycznym Erwina Koschmiedera), przewodniczył Związkowi Akademików Białoruskich, organizował wystąpienia przeciw represjom stalinowskim na Białorusi sowieckiej, a w r. 1930 redagował czasopismo „Studenskaja dumka”. Był organizatorem wydania oraz redaktorem białoruskiego czasopisma literackiego „Nëman” (Wilno 1932 nr 4–5). Współpracował z Inst. Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie; w jego biuletynie „Balticoslavica” (R. 1: 1933), redagowanym przez Koschmiedera, zamieścił artykuł pt. Instytut Białoruskiej Kultury – Białoruska Akademia Nauk w Mińsku. T.r. uzyskał stopień magistra na podstawie pracy Poezja białoruska w przekładach Elizy Orzeszkowej.

W l. 1934–7 uczył S. języka polskiego w szkołach powszechnych i gimnazjach na terenie województw północno-wschodnich. Korzystając ze stypendium Funduszu Kultury Narodowej zajmował się badaniami literackimi, uczęszczał na seminarium Manfreda Kridla na USB i współpracował z Witoldem Klingerem z Uniw. Poznańskiego. Wygłosił referat o literaturze białoruskiej podczas tzw. Środy Literackiej w Wilnie 15 I 1936. T.r. nakładem Tow. Pomocy Naukowej im. E. i E. Wróblewskich opublikował w Wilnie rozprawę Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej, cz. I (do roku 1830), na podstawie której uzyskał doktorat filozofii w zakresie filologii polskiej i słowiańskiej na USB. Również t.r. w czasopiśmie „Maladaja Belarus” ogłosił artykuł o poezji białoruskiej w ZSRR. W l. 1937–8, dzięki uzyskaniu stypendium państwowego, studiował języki południowosłowiańskie w Bułgarii i Jugosławii. Po powrocie zajął się ponownie pracą pedagogiczną, a w r. 1938 był członkiem kolegium redakcyjnego czasopisma „Zapisy Belaruskaga Navukovaga Tovarystva”.

Po zajęciu wschodnich województw Polski przez ZSRR we wrześniu 1939 uczył S. w Inst. Pedagogicznym w Nowogródku. Wg J. Loftusa (amerykańskiego prawnika z Justice Department Office of Special Investigations, OSI) miał rzekomo w tym samym czasie przebywać w Warszawie, nawiązać tam kontakt z F. Sixem, organizatorem SS Vorkommando przy Einsatzgruppe B, a następnie, tuż po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej (22 VI 1941) – pomagać Niemcom w organizowaniu służby policyjnej w Mińsku. Następnie sprawował funkcję burmistrza Borysowa (lub szefa administracji okręgowej tamże). Wg niektórych źródeł był zaangażowany w przygotowanie likwidacji getta borysowskiego (20–21 X 1941), aczkolwiek podczas samej akcji, w wyniku której zginęło kilka tysięcy Żydów, nie był obecny w mieście. Był mężem zaufania Białoruskiej Samopomocy Ludowej (Bielaruskaja Narodnaja Samapomocz), kolaboranckiej organizacji utworzonej w październiku 1941 przez generalnego komisarza Białorusi W. Kubego przy Komisariacie Okręgowym w Borysowie. Działał w tajnej Partii Białoruskich Nacjonalistów, założonej przez Jana Stankiewicza, która dążyła do nawiązania współpracy z podziemiem polskim, a poprzez nie – z koalicją antyniemiecką. W r. 1943 wydano w serii „Publikationsstelle” (Berlin–Dahlem) niemieckie tłumaczenie artykułu S-a o sowieckich instytucjach naukowych z „Balticoslavica” (której redaktor, Koschmieder, okazał się być współpracownikiem wywiadu niemieckiego). Gdy w czerwcu 1944 za zgodą Niemców powstała Białoruska Rada Centralna, S. wziął udział w zorganizowanym przez nią II Kongresie Ogólnobiałoruskim i otrzymał stanowisko jej namiestnika w okręgu baranowickim.

Wraz z armią niemiecką wycofującą się na zachód wyjechał S. do Berlina, gdzie redagował gazetę „Ranica” (poł. 1944 – początek 1945). Następnie kierował obozem dla tzw. Displaced Persons (DP) w Osterhofen w Bawarii. W l. szk. 1945/6–46/7 wykładał literaturę białoruską w Gimnazjum im. Janki Kupały w Osterhofen i Michelsdorf. Redagował czasopisma „Ruch” i „Bac’kauščyna” (1948–62), a także działał w Białoruskim Komitecie Narodowym w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec i strukturach rządu białoruskiego na wychodźstwie. Informacje o roli, jaką miał pełnić S. podczas likwidacji getta borysowskiego, zebrane m.in. wskutek podróży I. Erenburga po miejscach zagłady Żydów białoruskich, dotarły w tym czasie na Zachód; jego nazwisko wymieniali niektórzy oficerowie niemieccy zeznający w procesie norymberskim. ZSRR zażądał oficjalnie od amerykańskich władz okupacyjnych wydania S-a, jako kolaboranta; podsunięto nawet Amerykanom informację, jakoby był on zaangażowany w sprawę likwidacji oficerów polskich w Katyniu, oczywiście w wersji obwiniającej o to okupantów niemieckich. Gdy S. podjął starania o emigrację do USA, napotkał na przeszkody: A. G. Klein, członek Kongresu amerykańskiego ze stanu Nowy Jork, podczas debaty nad ustawą o DP (7 VIII 1948) nazwał go przestępcą wojennym i wezwał do nieudzielania mu wizy. S. był przesłuchiwany przez pracowników Counter-Intelligence Corps, którzy wprawdzie uznali, że oskarżenia mają za cel zdyskredytowanie go jako antykomunisty, lecz dwukrotnie zablokowali jego aplikacje wizowe. W l. 1949–50 pracował S. w instytucie językowym World Church Service w Ulm. Był w tym czasie powiązany z agendą amerykańskich służb specjalnych ds. akcji w krajach socjalistycznych – Office of Policy Coordination. Zamieszkał w Monachium, gdzie kierował Inst. Badań ZSRR (w l. 1954–6 sekretarz naukowy, potem wiceprzewodniczący, w l. 1958–61 przewodniczący Rady Naukowej, w l. 1961–2 – dyrektor) oraz redagował „Balaruski zbornik” i inne białoruskie wydawnictwa tej instytucji, powiązanej z rozgłośnią Radio Svoboda. Zorganizował tam również filię nowojorskiego Białoruskiego Inst. Nauki i Sztuki (Balaruski Instytut Navuki j Mastactwa, Weissruthenisches Institut für Kunst und Wissenschaft) oraz redagował jego organ naukowy „Zapisy” (R. 1: 1962 – R. 5: 1970). W okresie emigracyjnym uprawiał S. publicystykę ostro krytykującą politykę kulturalną i społeczną w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, ogłaszał także artykuły i szkice literackie, m.in. Adam Mic’kevič – vjaliki syn zjamli belaruskaj („Bac’kauščyna” 1955 nr 47–8); wraz z Antonem Adamowiczem wydał tom wierszy Maksima Bahdanowicza („A Gaerland of Poetic Heritage”, New York–Munich 1960).

W r. 1962 uzyskał S. obywatelstwo USA i osiadł na stałe w Nowym Jorku. W r.n. został wybrany przewodniczącym Zarządu Głównego Zjednoczenia Białorusko-Amerykańskiego (Biełaruska-Amerykanskaje Zadzinoczańnie). Redagował gazetę „Belarus” i współpracował z sekcją białoruską Radia Svoboda. W r. 1967 ogłosił pracę pt. Belaruskaja padsaveckaja literatura drugoj palovy 60-tych gadou (N’ju ËrkMjunchèn). Zmarł 6 XI 1980 w stanie New Jersey, pochowany został na cmentarzu w East Brunswick. Nie wiedząc o tym OSI, amerykański urząd tropiący nazistów, zwrócił się do prokuratora generalnego ZSRR o dostarczenie zeznań świadków obciążających S-a w związku z jego działalnością wojenną. S. miał być pierwszym działaczem białoruskim, wobec którego zamierzano rozpocząć procedurę pozbawienia obywatelstwa amerykańskiego; o jego śmierci powiadomiła Amerykanów prokuratura radziecka.

Pośmiertnie ukazały się jeszcze dwie książki S-a: Janka Kupala (N’ju Ërk 1982) Rusifikacyja belaruskaj movy u BSSR i supraciu rusifikacyjnamu pracèsu (Minsk 1994).

S. był żonaty od r. 1939 z Zinajdą Sinicyn (1909–1988), pochodzącą z Mohylewa, córką Jakuba, byłego oficera rosyjskiego, absolwentką Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego USB (1935), przez krótki czas asystentką w Katedrze Botaniki tamże, potem nauczycielką gimnazjalną.

 

Traczuk J., Prasa białoruska w II Rzeczypospolitej (1918–1939). Bibliografia, Studia Polono-slavica-orientalia, Acta Literaria, T. 13: 1992 (w indeksie pomieszany ze Stanisławem Stankiewiczem, poetą); – Salamevič J., Slounik belaruskich pseudanimau i kryptanimu (XVI–XX st.st.), Minsk 1983; – Danecka T., Dzieje polonistyki wileńskiej 1919–1939, Kr. 2003; Hernik-Spalińska J., Wileńskie Środy literackie (1927–1939), W. 1998; Kipel’ V., Belarusy u ZŠA, Minsk 1993; Maksimjuk J., Belaruskaja gimnazija imja Janki Kupaly u Zachodnjaj Njameččyne 1945–1950, N’ju Ërk–Belastok 1994; Loftus J., The Belarus Secret, Ed. N. Miller, New York 1982; Rozenblum A., Večny ukor, Borisov 1990; Tracjak J., Ab jakim tut Stankeviču gutarka?, „Literatura i mastactva” 1997 nr 35; Turonek J., Białoruś pod okupacją niemiecką, W. 1993 s. 143 (w indeksie mylnie s. 149); Vjačorka V., Dzelja belaruskas’ci belaruskae movy, w: Stankevič S., Rusifikacyja belaruskaj movy…; Vinicki A., Materjaly da gistoryi belarusskaj èmigracyi u Njameččyne u 1939–1951 gadoch, Lës Andžèlas 1968.

Jan Traciak

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Jan Stankiewicz

1891-12-08 - 1976-07-16 językoznawca
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Stanisław Jędryka

1933-07-27 - 2019-04-22
reżyser filmowy
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Helena Eleonora Joanna Schupp

1877-10-07 - 1948-07-25
śpiewaczka
 

Stanisław Janicki

1899-05-06 - 1959
prawnik
 

Melania Józefa Parczewska

1850-12-18 - 1920-08-19
literatka
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.