Szołkowski Stanisław Samuel? h. Korwin (zm. 1702), pisarz ziemski wiłkomierski, poseł na sejmy, stronnik Sapiehów.
Był synem Daniela, dworzanina królewskiego i cześnika wiłkomierskiego, oraz Emerencjanny z domu Marcińskiej. Miał młodszego brata Jerzego, wojskiego wiłkomierskiego, i siostrę Annę, żonę Stefana Gudziejewskiego.
Prawdopodobnie wcześnie związał się S. politycznie z fakcją Sapiehów, którzy zapewne już w r. 1685 uzyskali dla niego urząd stolnika wiłkomierskiego. Na sejmiku w Wiłkomierzu 5–6 XI 1688 wybrany został na posła na sejm 1688/9 r. Prawdopodobnie w czasie trwania tego sejmu uzyskał nominację na pisarza ziemskiego wiłkomierskiego. Zgodnie z intencją Sapiehów sprzeciwił się 1 III 1689, wraz z Kazimierzem Ogińskim, czytaniu projektu ustawy o konfiskacie dóbr (tzw. neuburskich) Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny; ustawę tę uważał za niebezpieczną dla Rzpltej. Dn. 31 III t.r. wygłosił patetyczną mowę, w której, kreując się na obrońcę interesów Litwy, wystąpił m.in. przeciw próbom ograniczenia uprawnień hetmana w. lit., po czym wyszedł z izby z protestacją przeciw wszystkim jej czynnościom i «opresji» wolnego głosu. Wobec wymuszania na nim zgody na prolongatę obrad do 1 IV, w liście datowanym «prima aprilis» postawił posłom warunki swego powrotu (żądał m.in. publicznego przeproszenia Litwinów); zinterpretowano to jako zerwanie sejmu. Wzburzenie prodworskiej części opinii publicznej spowodowało, że S. zredagował pisemko Elucidatio relacyjej Szołkowskiego, w którym przedstawił powody zerwania sejmu. Obarczając winą marszałka izby poselskiej Stanisława Antoniego Szczukę, uskarżał się na degenerację systemu politycznego, lekceważenie wolnego głosu i obrażanie narodu lit. W podobnym tonie wystosował 20 V z Wilna list na sejmiki, tłumacząc, że przeciw bezprawnie przeforsowanemu projektowi konstytucji o dobrach «neuburskich» protestowało dwudziestu pięciu posłów oraz informując o swojej gotowości powrotu do sejmu (pozostał w Warszawie), gdyby tylko marszałek dbał o prawa szlacheckie. Nie czuł się winnym zerwania sejmu, a Sapiehów bronił jako orędowników wolności i honoru Litwy. Z pewnością był też S. autorem pisma Rationes sejmu rozerwanego w Warszawie a. 1689 1 Aprilis, w którym w 27 punktach wymienił szczegółowo powody zerwania obrad.
Wobec zabiegów dworu, by nie dopuścić do obrania S-ego posłem na sejm 1690 r. na sejmiku w Wiłkomierzu, postarał się on o mandat poselski w Połocku. Na początku obrad sejmu stronnicy dworu próbowali rugować obu posłów połockich (drugim był Jan Kazimierz Korsak), zarzucając S-emu, że ciążą na nim wyroki sądowe. W rezultacie opuścił izbę Korsak, a S., w wyniku ugody Sapiehów z dworem, pozostał. Ponownie z Wiłkomierza posłował na sejm zwycz. 1692/3 r., na którym sprzeciwił się prolongacie obrad. Król Jan III Sobieski nakłonił go wtedy do wycofania sprzeciwu, za co S. domagał się od monarchy poparcia jednego z czołowych stronników sapieżyńskich, woj. mińskiego Michała Dowmonta Siesickiego, w jego konflikcie z nowym stronnikiem dworu, woj. trockim Bogusławem Uniechowskim, oskarżonym o sfałszowanie dekretu sądowego. Obrany ponownie z Wiłkomierza posłem na sejm nadzwycz. 1693/4 r., S. podpisał 22 XII 1693 manifest stanów lit. przeciw niedokończeniu sejmu oraz przeciw bp. wileńskiemu Konstantemu Kazimierzowi Brzostowskiemu, jako burzycielowi spokoju publicznego, niesłusznie atakującemu hetmana w. lit. Kazimierza Jana Sapiehę. Jako jeden z najaktywniejszych działaczy powiatowych fakcji sapieżyńskiej został wybrany na posła na sejm 1695 r.; poparł na nim innego działacza tej fakcji, podkomorzego wileńskiego Stanisława Kazimierza Dąbrowskiego, sprzeciwiającego się objęciu laski przez marszałka poprzedniego sejmu, Andrzeja Kryszpina Kirszensztejna. Domagał się też skasowania bezprawnego mandatu królewskiego z 12 XI 1693 pozywającego hetmana Sapiehę przed sąd sejmowy oraz niekorzystnego dla Sapiehów skryptu «ad archiwum». Z Wiłkomierza posłował też na sejm konwokacyjny 1696 r. po śmierci Jana III, a gdy sejm został zerwany, podpisał akt konfederacji 28 IX t.r. z zastrzeżeniem zachowania praw oraz kompetencji ministerstw i urzędów lit.; wskazywało to na jego negatywny stosunek do promowanej przez przeciwników Sapiehów tzw. koekwacji praw. Zastrzegł też, że decyzję co do sposobu udania się na elekcję pozostawia szlachcie wiłkomierskiej. Nie jest jasne, dlaczego nie wziął udziału w elekcji nowego króla w r. 1697.
Na sejmiku gospodarskim w Wiłkomierzu 4 II 1698 wszedł S. w skład miejscowego sądu skarbowego, choć nie wiadomo, czy rzeczywiście brał udział w jego pracach. Uczestniczył w sejmiku przedsejmowym w Wiłkomierzu 5 III t.r. oraz sejmiku gromnicznym wiłkomierskim 9 II 1699. Na sejmiku przedsejmowym w Wiłkomierzu 11 V t.r. obrano go wraz ze star. mińskim Krzysztofem Zawiszą posłem na sejm pacyfikacyjny. Podczas jego obrad, w toku dyskusji o alternacie laski marszałkowskiej tego zgromadzenia między Małopolską i Wielkopolską, sprzeciwił się 26 VI projektom powiązania jej z zagwarantowaniem odbycia następnego sejmu w Warszawie, a nie, jak należało, w Grodnie. S. wziął udział w sejmiku gromnicznym w Wiłkomierzu 8 II 1700, na którym wybrano go (przy protestach) na deputata do Tryb. Głównego W. Ks. Lit. W trakcie obrad Trybunału podpisał 21 VIII t.r. w Wilnie akt ugody republikantów z Sapiehami. Gdy jednak ugoda nie weszła w życie, przywódcy republikantów zwołali pospolite ruszenie, a to 13 X spowodowało zalimitowanie posiedzeń Trybunału do 15 XI. S. wziął udział w sejmiku wiłkomierskim 25 X, na którym szlachta zajęła stanowisko przychylne Sapiehom. Mimo przedłużenia przez republikantów limity Trybunału do 13 XII, dziewięciu deputatów, stronników Sapiehów, rozpoczęło sądy w Mińsku już 15 XI; w gronie tym nie było S-ego, dlatego po zwycięstwie republikantów nad Sapiehami w bitwie pod Olkienikami 18 XI nie pozbawiono go funkcji deputackiej. S. był na sejmiku wiłkomierskim 13 XII, na którym szlachta postanowiła zaaprobować postanowienia olkienickie; sam chyba te uchwały kwestionował, gdyż brak jest jego podpisu pod uroczystym aktem przysięgowym powiatu z 7 II 1701. Zapewne jednak złożył wymaganą przysięgę, gdyż wziął udział w sejmiku przedsejmowym wiłkomierskim 18 IV t.r. Mimo to był nadal postrzegany jako wróg republikantów i stronnik Sapiehów; mógł o tym świadczyć jego udział w sejmiku w Wiłkomierzu 10 XI, na którym szlachta sprzeciwiła się wojnie ze Szwecją, zażądała sejmu i nie zgodziła się na podatki. Ostatecznie oddział republikantów, dowodzony przez chorążego żmudzkiego Kazimierza Zaranka Horbowskiego, najechał 23 V 1702 na należące do S-ego Wowiszki i pojmał go we dworze. Wywieziony do Rogowa, S. spisał tu 30 V t.r. testament. Następnie w Nowym Mieście, bez sądu, został wraz z podkomorzym lit. Janem Krzysztofem Pacem rozstrzelany 31 V 1702. Pac zginął na miejscu, S. jednak przeżył egzekucję, toteż dobito go 2 VI 1702. Sprawcy, zasłaniający się uchwaloną wcześniej przez republikantów amnestią, nie zostali pociągnięci do odpowiedzialności.
S. był właścicielem Wowiszek z Troniszkami, które przekazał mu ojciec w zamian za Suginty (przypadły one bratu Jerzemu). Posiadał też starostwa bolnickie (od r. 1700) oraz trabskie.
W małżeństwie z Magdaleną z Goffów miał S. córkę Teodorę.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1697–1794). Spis, W. 2004; Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, W. 2004; – Czarniecka A., Nikt nie słucha mnie za życia… Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684–1696), W. 2009; Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., Tor. 1991; Kamieński A., Polska a Brandenburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne, P. 2002; Kaniewski J., Sapiehowie na sejmie 1690 roku, w: Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, Red. K. Stępnik, L. 2007; Kaźmierczyk A., Sejm grodzieński, 31 grudnia 1692 – 11 lutego 1693 r., „Studia Hist.” R. 33: 1990 z. 1 s. 32; Kriegseisen W., Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku), W. 1995; – Lietuvos inventoriai XVII a., Oprac. K. Jablonskis, M. Jučas, Vilnius 1962 s. 285; Metryka Lit. (Rejestry podymnego W. Ks. Lit. woj. wileńskie 1690 r.); Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Diariusz i relacje z lat 1691–1696, Oprac. J. Woliński, Wr. 1958; Vol. leg., V 850; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 20–1, 22–3, 176–8, 181–2, 185–6, 203–4, 214; – AGAD: Arch. Publ. Potockich, nr 47/ III s. 322–3, nr 163 t. 17 s. 305–6, nr 341 s. 603–4, Arch. Radziwiłłów, Dz. II ks. 25 s. 91–3, Arch. Zamoyskich, nr 3055 k. 59–62; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 6122 nr 9/51; B. Ossol.: rkp. 408 s. 137–40; Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Dz. Polen I karton 81 teczka 2 k. 51v, 91; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 17 nr 177 k. 8v–10v; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 343 nr 13911 k. 78–9v, Senieji Aktai, rkp. 2419 k. 740v, rkp. 4723 k. 203–4; Rossijskaja nacional’naja biblioteka w Pet.: Pol. F. IV nr 276; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 148 k. 618–19; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7 nr 27/13904 dok. 139, 140, nr 32/13909 k. 32–3v, 39–42v, 64–5v, 82–7v, 93–4v, 116–17, 123–4v, 165–9v, 182–3v, 204–5v, nr 37/13791 k. 124–7.
Andrzej Rachuba