Sczaniecki (Szczaniecki) Stefan h. Osoria (1658–1737), jezuita, pedagog i kaznodzieja, prowincjał. Ur. 2 XI, był synem Jana, dziedzica Ordzina w Poznańskiem, i Ewy z Szołdrskich.
Do zakonu jezuitów wstąpił S. 15 XI 1673; po dwuletnim nowicjacie w Krakowie przy kościele św. Macieja ukończył roczne seminarium nauczycielskie w Lublinie (1675–6). Następnie studiował filozofię w Kaliszu (1676–9). Praktykę nauczycielską odbył w Poznaniu (1679–80) i w Lublinie (1680–81). Teologię studiował w Poznaniu w l. 1681–5. Tam też w r. 1684 przyjął święcenia kapłańskie. Podczas studiów teologicznych wykładał przez rok matematykę słuchaczom świeckim. Po odbyciu studium prawa zakonnego (tzw. trzeciej probacji) w Jarosławiu, prowadził S. dwuletni kurs filozofii arystotelesowskiej dla studentów świeckich w Poznaniu (wykłady z l. 1686–8, w B. Seminarium Duchownego w P., rkp. 508, 540), a następnie dwa trzyletnie kursy filozofii dla kleryków jezuickich w Kaliszu (wykłady z l. 1688–94, w B. Uniw. Pozn., rkp. 621). Wybór omawianych w wykładach kwestii opublikował w zbiorze Fragmenta philosophiae universae (Kalisz 1694). Obejmują one wykłady z logiki w formie gotowych tematów przeznaczonych do dysput szkolnych; ukazują filozofię Arystotelesa, św. Tomasza i F. Suareza, zwalczają zaś poglądy im przeciwne. Drugą część wykładów filozofii (wykłady z fizyki) ogłosił pod tym samym tytułem dopiero w r. 1710 w Lublinie. Zapowiedzianej części trzeciej, poświęconej metafizyce, nie opublikował. W r. 1691 złożył w Kaliszu uroczystą profesję czterech ślubów zakonnych.
Od r. 1694 prowadził S. w Poznaniu kurs teologii polemicznej i biblijnej, a następnie w l. 1695–1703 wykładał teologię dogmatyczną (wykłady w B. Seminarium Duchownego w P., rkp. 1107 i B. Uniw. Pozn., rkp. 468 I) i równocześnie był doradcą rektora kolegium.
W l. 1703–6 był S. rektorem i prefektem studiów w Kaliszu. Podczas najazdu Szwedów na Kalisz dołożył wielu starań, by uchronić okoliczne dobra jezuickie od ruiny. Kilkakrotnie jeździł w tym celu do króla Szwecji Karola XII do Rawicza. W l. 1706–7 piastował stanowisko prefekta studiów wyższych w kolegium św. Piotra i Pawła w Krakowie i misjonarza w Jordanowie i Żywcu. Po półrocznym pobycie w Lublinie na stanowisku duchownego kolegium, w lutym 1708 został mianowany rektorem tamtejszego kolegium. Wykazał w tym czasie wiele inicjatywy i pomysłowości w utrzymaniu kościoła i szkoły mimo okupacji szwedzkiej i panującej zarazy. W r. 1709 witał w kolegium cara Piotra I. W listopadzie 1710 przeszedł na stanowisko rektora w Kaliszu; musiał wtedy pertraktować w sprawie ochrony dóbr jezuickich z dowódcami wojsk rosyjskich. W r. 1711 wybrano S-ego na delegata prowincji; w tym charakterze uczestniczył w kongregacji prokuratorów jezuickich w Rzymie. W r. 1713 został sekretarzem i zarazem doradcą prowincjała Rafała Taczanowskiego, a następnie prowincjała i równocześnie wizytatora prowincji polskiej Reinolda Gerta. W r. 1715 zabiegał u generała zakonu o poparcie dla misji jezuitów polskich w Konstantynopolu i sam przeznaczył na jej wsparcie znaczne sumy.
W t.r. ogłosił S. podręcznik pedagogiki i metodyki dla nauczycieli klas niższych w szkołach prowincji polskiej Professio circa puerorum in virtute, sapientia et politie institutionem (Kalisz 1715). Zawarł w nim praktyczne uwagi i wskazówki, podkreślał godność i bezinteresowność stanu nauczycielskiego, zalecał łagodność w postępowaniu i stosowanie kar cielesnych tylko w ostateczności, i to przez wyznaczone do tego osoby. Postulował prostotę i czystość języka polskiego i łacińskiego, zachęcał do nauki języka greckiego. Estreicher przypisuje S-emu autorstwo łacińskiej broszury „Protrepticon ad magistros” (b.m. i r.w., być może był to fragment książki Franciszka Sacchiniego pod tym właśnie tytułem).
W l. 1716–20 pełnił S. urząd prepozyta domu profesów w Krakowie. W tym czasie wydał książkę polemiczną Szczera prawda przeciw obłudnemu fałszowi (P. 1719, tłumaczenie łacińskie „Nuda veritas…”, P. 1723) skierowaną przeciwko książce K. Drelincourta „Epitotne controversiarum” wydanej w polskim tłumaczeniu w r. 1707 w Królewcu. Omawiał w niej zagadnienia sporne między teologią katolicką a luterańską, atakował przy tym poglądy religijne wszystkich polskich dysydentów. W r. 1720 został prowincjałem prowincji polskiej i pełnił urząd do sierpnia 1723. W r. 1721 podpisał umowę z prowincjałem lit. Aleksandren Sawickim, na mocy której jezuici prowincji polskiej mogli posiadać na terenie Warszawy (należącej do prowincji lit.) tzw. terragium, czyli dom i kaplicę, ale bez szkół; w r. 1722 zbudowano tam murowaną kaplicę z fundacji bpa warmińskiego Teodora Potockiego. W r. 1721 przeniósł S. studia teologiczne jezuitów z Sandomierza (prowadzone tam od r. 1719) znowu do Poznania. Uzyskał zgodę generała zakonu na podniesienie rezydencji w Stanisławowie do rzędu pełnoprawnych kolegiów i lokował na dobrach kolegium sumy przeznaczone na powiększenie fundacji misji w Konstantynopolu.
Dbał S. o poziom szkół i teatru jezuickiego, zalecał, by deklamacje i występy szkolne były krótkie, jasne i odbywały się bez oprawy scenicznej. W r. 1723 przeszedł na stanowisko rektora kolegium i prefekta rozbudowy kościoła w Poznaniu (1723–6) i w r. 1725 wystawił wieże kościelne. Po przekazaniu funkcji rektora w r. 1726 pozostał jeszcze w Poznaniu jako prefekt rozbudowy. Opublikował w tym czasie książkę Remonstratio contra cuiusdam D. Lutherani mellite maledicam de Sanctissimo D. nostro Benedicto XIII demonstrationem (P. 1727), wymierzoną przeciw opinii, jakoby papież Benedykt XIII aprobował pewne twierdzenie teologii protestanckiej. W l. 1728–31 był S. rektorem we Lwowie. W tym czasie, przynajmniej od października 1730 do kwietnia r.n., przebywał w Rzymie i uczestniczył w kongregacji generalnej zakonu.
S. zasłynął jako kaznodzieja. Wygłaszał kazania okolicznościowe na pogrzebach i uroczystościach kościelnych. Kilkanaście z nich ukazało się drukiem, począwszy od Kolumny z złotą na mecie szczęśliwej koroną… (Kalisz 1692), na pogrzebie Jana Franciszka Walewskiego, stolnika sieradzkiego, po kazanie na prymicjach Józefa Kierskiego, kustosza katedralnego poznańskiego Pierwsza msza pospolicie szczególna… (P. 1734). Tytuły niektórych kazań, np. Trach na niebie osadzony (P. 1697), na pogrzebie Władysława Gnińskiego, star. radzyńskiego, Nawa u portu szczęśliwej wieczności znaleziona (P. 1701) na pogrzebie Marianny Broniszowej, starościny pyzdrskiej, dają pojęcie o ich barokowej stylistyce. Zmarł w Poznaniu 26 IV 1737.
Estreicher, XXVII; Backer–Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII; Enc. Org., XXIV; Podr. Enc. Kośc., XXXVII/XXXVIII; Brown, Bibl. pisarzów, s. 394–6; Filoz. w Pol. Słown.; Hist. Nauki Pol., VI; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Thomas M., Dictionnaire de théologie catholique, Paris 1941 XIV 3170; Niesiecki; Żychliński, I; – Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933; Natoński B., Humanizm jezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna w XVII i XVIII wieku, w: Dzieje teologii katol., II; Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wr. 1957 s. 91; Struve H., Historia logiki jako teorii poznania w Polsce, Wyd. 2, W. 1911 s. 185, 188; Wąsik W., Historia filozofii polskiej, W. 1959 I 70–71; Załęski, Jezuici w Pol., III–IV; tenże, OO. Jezuici w Stanisławowie, Nowy Sącz 1896 s. 32; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15614 (list z r. 1718); AP w Kr.: Teki Schneidra 707, 823 (listy); Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 431 s. 156 (Memoriale); Arch. Rom. S.I.: Pol. 16–26 (katalogi trzyletnie z l. 1675–1737), Pol. 44–46 (katalogi roczne z l. 1674–1737), Pol. 56 k. 104, 57 k. 13v., 302, 58 k. 106, 283 (Historia collegiorum), Pol. 78 k. 270, 296–297 (listy), Lit. 47 k. 266–267 (list), Congr. 87 k. 104, 89 k. 176v (Congregationes), Epp. NN 45–47 (listy generała zakonu do S-ego); B. Jag.: rkp. 5196 k. 106–110 (Resignationes).
Ludwik Grzebień