Świerz (od r. 1927 Świerz-Zaleski) Tadeusz Mieczysław, pseud. Tadeusz Szary (1888—1949), inżynier leśnik, taternik, narciarz.
Ur. 5 IV w Krakowie, był synem Leopolda Świerza (zob.) i Zofii Heleny z Zaleskich. Miał dwóch braci: starszego Stanisława Karola (zob. Świerz-Zaleski Stanisław Karol) i młodszego Mieczysława Adama Zygmunta (zob.).
Od dzieciństwa zaznajamiany przez ojca turystycznie z Tatrami, Ś. w wieku młodzieńczym zaczął intensywnie uprawiać taternictwo, najczęściej w towarzystwie brata Mieczysława i Władysława Kulczyńskiego juniora, a potem także Walerego Goetla i Heleny Dłuskiej. Dokonał pierwszych wejść: południowo-zachodnią ścianą Świnicy (1907), ukosem zachodniej ściany Świstowego Szczytu (1908), na Świstowy Róg (1909) i nową drogą na południowej ścianie na Ostry Szczyt (1909), oraz pierwszych przejść grani: Świstowych Turni i Zbójnickich Turni (1908). Z braćmi oraz z Kulczyńskim, Ferdynandem i W. Goetlami, a także z Pawłem Basterem założył w r. 1907 Klub Turystyczny «Kilimandżaro», który odegrał znaczną rolę w rozwoju taternictwa sportowego, narciarstwa i ochrony przyrody (działał do r. 1910). W sierpniu 1910 uczestniczył w wyprawie TOPR po Stanisława Szulakiewicza na Małym Jaworowym Szczycie, podczas której zginął Klimek Bachleda.
Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie Ś. w r. 1907 podjął studia w Krajowej Szkole Gospodarstwa Lasowego (od r. 1909 Wyższa Szkoła Lasowa) we Lwowie. Po jej ukończeniu w r. 1910 pracował zawodowo w lasach dóbr Zakopane i Sucha (obecnie Sucha Beskidzka). W r. 1912 został zatrudniony w Lubomierzu jako adiunkt leśny w gorczańskich lasach rodziny Wodzickich. Opublikował wtedy pracę O pionowym rozmieszczeniu drzew w Tatrach („Sylwan” R. 31: 1913 nr 7). Po wybuchu pierwszej wojny światowej w r. 1914 został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej; ranny, dostał się do niewoli rosyjskiej i pracował jako leśnik w Saratowie.
W r. 1918 wrócił Ś. do Krakowa i 28 X t.r. zdał z wynikiem bardzo dobrym egzamin rządowy dla gospodarzy leśnych. W gorczańskim majątku Wodzickich kontynuował od t.r. pracę jako nadleśniczy w Porębie Wielkiej. Wspomagał działalność Tow. Kolonii Wakacyjnych dla Uczniów Gimnazjów m. Krakowa, dostarczając bezpłatnie opał dla tamtejszego obiektu kolonijnego. Przekazał zbiór klocków do drukowania płótna ze starego spichrza dworskiego w Porębie Wielkiej do krakowskiego Muz. Etnograficznego. W r. 1924 został dyrektorem dóbr Wodzickich. Razem ze starszym bratem Stanisławem został w r. 1927 adoptowany przez niezamężną siostrę matki, Aleksandrę Mariannę Zaleską i zmienił urzędowo nazwisko na Świerz-Zaleski. Przy okazji sporządzania planu gospodarczego dla gorczańskich lasów zainicjował w r. 1927 z Adamem Starzeńskim, zaakceptowane przez Wodzickich, utworzenie rezerwatu leśnego im. Władysława Orkana (114 ha). Gorcom poświęcił kolejne prace: Gorce i Poręba Wielka („Księga pamiątkowa. Jubileusz 25-lecia Towarzystwa Kolonii Wakacyjnych dla Uczniów Gimnazjów m. Krakowa”, Kr. 1927), Rezerwat leśny w Gorcach („Ochrona Przyr.” R. 9: 1929) i Rezerwat leśny w Gorcach imienia Władysława Orkana (tamże R. 10: 1930, wyd. osobne, Kr. 1931). W r. 1934 zrezygnował z pracy w dobrach Wodzickich i wyjechał na Wołyń, gdzie w pow. sarneńskim został leśniczym w majątku Wyry i zarządzał lasami samorządowymi w Klesowie. Należał do Polskiego Tow. Leśnego. Wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r., a podczas okupacji niemieckiej działał w konspiracji pod pseud. Tadeusz Szary.
Po drugiej wojnie światowej objął Ś.-Z. funkcję inspektora w Inspekcji Nowotarskiej Dyrekcji Lasów Państw. w Krakowie. Po reaktywowaniu Polskiego Tow. Leśnego (jako Polskiego Naukowego Tow. Leśnego) został w r. 1946 członkiem zarządu jego oddz. krakowskiego; na pierwszym naukowym posiedzeniu oddziału wygłosił referat o modrzewiu europejskim. Był delegatem na walne zgromadzenia Towarzystwa w Warszawie (1946) i Krakowie (1948, przewodniczył wtedy zgromadzeniu). Zmarł 16 VI 1949, został pochowany na cmentarzu w Niedźwiedziu (pow. limanowski). Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1946).
Ś. był dwukrotnie żonaty. W zawartym 23 VIII 1913 małżeństwie z Heleną Idą z domu Blaut (zm. 1941) miał córkę Wandę oraz synów: Witolda (1913—1979), Andrzeja (1921 lub 1922 — 1924) i Ryszarda (1926—1984). W r. 1942 ożenił się z Apolonią z domu Kolarczyk, nauczycielką w Porębie Wielkiej.
Enc. tatrzańska (1995); Wielka encyklopedia gór i alpinizmu, Kat. 2013; — Brzozowski S., Dzieje Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego w latach 1874—1921, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B, 1984 z. 32 s. 74; Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979; Czarnowski A., Ludzie turystyki i krajoznawstwa, „Gościniec” R. 22: 1990 nr 2 s. 26; Goetel W., Klub Kilimandżaro, „Taternik” R. 16: 1932 [1933] z. 5—6 s. 128—9; Nauki leśne w Polsce 1920—1970, Red. A. Żabko-Potopowicz, Wr. 1977; Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951 I—II, W. 1971—3 XIV—XVI; Roszkowska E., Z organizacyjnych dziejów taternictwa. Nieformalne grupy taternickie: „Bacówka”, „Kółko Taterników”, „Klub Kilimandżaro”, „Wierchy” R. 75: 2009 [2011] s. 131—48; taż, Taternictwo polskie. Geneza i rozwój do 1914 roku, Kr. 2013; Strauchman E., Tadeusz Świerz-Zaleski, „Almanach Ziemi Limanowskiej” R. 9: 2008/9 nr 35 s. 36—9 (fot.); Szczepański J. A., W 30-lecie „Klubu Kilimandżaro”, „Taternik” R. 22: 1937/8 z. 2 s. 31—4; Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, W. 1974; Wójcik W. A., Tadeusz Świerz-Zaleski, „Wierchy” R. 80: 2014 s. 264—71; — Goetel W., Pod znakiem optymizmu. Wspomnienia, Kr. 1976; Marchlewski M., Pracowałem w tatrzańskich lasach, Zakopane 2009 s. 179—80; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol.” 1949 nr 166, „Sylwan” R. 94: 1950 z. 2 s. 81—2 (C. Madeyski, fot.), „Taternik” R. 31: 1949 nr 1—2 s. 80, „Wierchy” R. 19: 1949 s. 306; — Parafia rzymskokatol. p. wezw. Matki Boskiej Fatimskiej w Porębie Wielkiej: Liber copulatorum, T. III s. 73, Liber mortuorum, T. III s. 75; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Szczepana w Kr.: Liber natorum, T. XVII 1878—94 s. 213; Parafia rzymskokatol. p. wezw. Wniebowzięcia NMP w Kr.: Liber copulatorum, 1911—20 s. 56; — Informacje Marii Świerzowej, żony syna, Ryszarda.
Wiesław A. Wójcik