INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Tadeusz Pilat      Tadeusz Pilat, wizerunek na podstawie litografii Adolfa Dauthage z ok. 1880 r.

Tadeusz Pilat  

 
 
Biogram został opublikowany w 1981 r. w XXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Pilat Tadeusz (1844–1923), prawnik, statystyk, profesor i rektor Uniw. Lwow., działacz polityczny. Ur. 8 IX w Gumniskach pod Tarnowem, był synem Stanisława (zob.) i Gertrudy z Gnatkowskich, bratem Romana (zob.) i Władysława (zob.). Ukończył gimnazjum we Lwowie, w l. 1862–6 studiował prawo na Uniw. Lwow. i 31 VII 1867 uzyskał doktorat praw na UJ (Zdania ze wszystkich umiejętności prawniczych i politycznych, Kr. 1867). W kwietniu t. r. wstąpił do służby administracyjnej w Namiestnictwie lwowskim i w charakterze praktykanta konceptowego pracował do 20 XI 1872. Równocześnie habilitował się w r. 1868 z ekonomii społecznej na podstawie rozprawy Über den Begriff des wirtschaftlichen Werthes i od r. 1869 jako docent prywatny rozpoczął wykłady (jeden z pierwszych w języku polskim) na Wydziale Praw. Uniw. Lwow. W r. 1870 uzyskał rozszerzenie veniam legendi na naukę administracji i polityki ekonomicznej, a w r. 1871 na statystykę na podstawie rozprawy O metodach zbierania dat do statystyki żniw (Lw. 1871, 2. wyd. 1873), która obok wydanej równocześnie pracy O miejskich biurach statystycznych i urządzeniu takiego biura we Lwowie (Lw. 1871) torowała drogę metodycznym badaniom stosunków ekonomicznych w Galicji. W lecie 1872 P. został przez galicyjski Wydział Krajowy wysłany do pruskiego Biura Statystycznego w Berlinie, gdzie pod kierunkiem prof. E. Engla odbył praktykę w technice badań statystycznych. Po powrocie 14 XI 1872 został profesorem nadzwycz. austriackiego prawa administracyjnego, nauki administracji i statystyki Uniw. Lwow., a 31 XII 1878 profesorem zwycz. prawa administracyjnego i statystyki.

W l. 1886/7 P. był rektorem Uniw. Lwow., prorektorem w l. 1887/8 i 1891/2, dziekanem Wydziału Praw. w l. 1880/1, 1884/5, 1889/90, 1900/1 i kilkakrotnie prodziekanem (1881/2, 1883/4, 1885/6, 1890/1). Był również delegatem do Senatu. Na Uniwersytecie rozwinął działalność w duchu patriotycznym. W r. 1876, wraz z Leonem Bilińskim i Leonardem Piętakiem, upominał się o zaliczenie dawnego prawa polskiego i historii prawa do rzędu przedmiotów obowiązujących przy rygorozum historycznym na Uniw. Lwow. i UJ i wniosek ten został uwzględniony. Jako rektor w r. 1887 domagał się przywrócenia dawnego zwyczaju noszenia tóg oraz biretów przy uroczystościach uniwersyteckich i uzyskał na to zgodę. Przez wiele lat był komisarzem egzaminacyjnym w komisji dla teoretycznych egzaminów rządowych, a od r. 1892 wiceprezesem komisji oddziału prawno-historycznego.

P. był pionierem naukowych badań statystycznych w Galicji oraz wybitnym specjalistą w dziedzinie statystyki, szczególnie zasłużonym dla rozwoju administracji krajowej w Galicji. Od 1 I 1873 na zlecenie Wydziału Krajowego we Lwowie przygotowywał utworzenie Krajowego Biura Statystycznego, którym kierował od 1 I 1874 do r. 1920. Redagował fundamentalne wydawnictwa, m. in. (stanowiący kontynuację „Rocznika Statystyki Galicji”) „Podręcznik Statystyki Galicji” (Lw. 1900–13) oraz wydawane przez Krajowe Biuro Statystyczne „Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych” (Lw. 1873–1918, także mutacje w języku niemieckim), w których zamieścił wiele rozpraw własnych, dotyczących przede wszystkim problematyki agrarnej (np. Nieurodzaj w Galicji w r. 1875 i jego następstwa, Lw. 1876, Pogląd historyczny na urządzenia gminne w Galicji, Lw. 1878, O reformie agrarnej, Lw. 1897, Stosunki własności i posiadania, Lw. 1898). Publikacje P-a poruszające istotne problemy ekonomiczne i administracyjne służą do dzisiaj w badaniach rozwoju gospodarczego Galicji, jak np. Tablice statystyczne o stosunkach gminnych Galicji (Lw. 1877), Skorowidz dóbr tabularnych w Galicji z Wielkim Księstwem Krakowskim (Lw. 1890). Z innych: rozprawy typu podręcznikowego, jak opracowania wg wykładów P-a Nauka administracji (Lw. 1880) oraz Statystyka (Lw. 1878, 2. wyd. 1923), zawierająca część ogólną i demologię, stanowiły poważny wkład w polską literaturę naukową. Ponadto P. ogłaszał liczne artykuły ekonomiczne i polityczne w „Przeglądzie Sądowym i Administracyjnym”, „Rolniku”, „Przeglądzie Powszechnym”, „Przewodniku Naukowym i Literackim”, „Bibliotece Warszawskiej”, „Przeglądzie Polskim”, „Gazecie Lwowskiej”, „Gazecie Narodowej”, „Statistische Monatsschrift”, „Verhandlungen der österr. Agrartage” i in. Był także od r. 1876 członkiem korespondentem Centralnej Komisji Statystycznej w Wiedniu, a od r. 1889 Międzynarodowego Instytutu Statystycznego; brał udział w naukowych zjazdach i konferencjach statystyków i ekonomistów. W obszernej recenzji pt. Uwagi nad książką p. Stanisława Szczepanowskiego pod napisem Nędza Galicji („Bibl. Warsz.” 1888 i odb. W. 1888) zarzucił autorowi błędną interpretację danych statystycznych i braki metodologiczne powodujące uproszczenie obrazu stosunków ekonomicznych Galicji oraz tendencyjną jednostronność ocen. P. uważał, że do rozwoju gospodarczego Galicji prowadzi podniesienie rolnictwa, reforma instytucji kredytowych oraz rozwój przemysłu opartego o zasoby krajowe. Jeden z hamulców rozwoju produkcji rolnej widział w niekorzystnych warunkach transportu kolejowego i walczył o obniżenie taryf przewozowych (np. Wpływ taryf kolejowych na naszą produkcję rolniczą, Lw. 1879, odb. z „Rolnika”), wypowiadając się w tej sprawie w Galicyjskim Tow. Gospodarskim i Sejmie Krajowym. Krytycznie oceniał sezonową emigrację ludności wiejskiej i opowiadał się za wykupnem prawa propinacji przez kraj.

Od r. 1876 P. był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego z kurii wielkiej własności, początkowo z okręgu złoczowskiego, a następnie w l. 1883–1914 z Nowego Sącza. Politycznie związany z konserwatystami, działał w Sejmie w latach osiemdziesiątych w Klubie Centrum. Wspólnie z Wojciechem Dzieduszyckim założył Klub poselski tzw. «Ateńczykow» i był jednym z przywódców tej grupy politycznej. W Sejmie rozwinął aktywną działalność, a dzięki swej erudycji wniósł poważny wkład w prace komisji sejmowych, w dziedzinie ekonomicznego podniesienia Galicji, reform agrarnych, samorządu gminnego, walki z lichwą oraz wprowadzenia korzystnych dla wsi form kredytu. P. był twórcą ustawy z 17 XII 1884, zrównującej sejmowe okręgi wyborcze w kurii gmin wiejskich z okręgami powiatów politycznych. Już w r. 1882 postawił wniosek domagający się reformy ustawy o prawie przynależności do gminy, zajmował się żywo sprawą reformy gminnej jako (od r. 1887) referent wszystkich wniosków zmierzających do tego celu. W r. 1893 postawił i referował wniosek, aby Wydział Krajowy przedłożył sejmowi projekt stworzenia zbiorowej organizacji autonomicznej, złożonej z gmin i obszarów dworskich. W opublikowanym odczycie (O rządowym projekcie reformy wyborczej, „Przegl. Prawa i Admin.” 1894) opowiedział się za utrzymaniem systemu kurialnego, podzielając w ten sposób stanowisko konserwatywnej części ziemiaństwa galicyjskiego. P. był także referentem ustaw z r. 1888 o częściowej reformie rad gminnych i reformie obszarów dworskich oraz licznych ustaw i spraw administracyjnych (szkolnych, dotyczących służby sanitarnej w gminach i obszarach dworskich). Zgodnie z propozycją P-a uchwalona została ustawa w r. 1894 o reformie ksiąg gruntowych; w t. r. na jego wniosek Wydział Krajowy badał projekty rządowe o posiadłościach rentowych i zawodowych stowarzyszeniach rolniczych. Był też organizatorem licznych ankiet prowadzonych przez Wydział Krajowy w sprawach administracji krajowej i ustawodawstwa, m. in. przeprowadzonej w marcu 1892 w Wiedniu (przemówienia P-a, Józefa Milewskiego i Alfreda Zgórskiego ukazały się w broszurze pt. Ankieta w sprawie reformy waluty…, Lw. 1892).

Od 30 XII 1901 do r. 1920 P. był członkiem Wydziału Krajowego i zastępcą marszałka krajowego; zajmował się wówczas problemami galicyjskiego rolnictwa, był szefem departamentu rolnego Wydziału Krajowego, delegatem Wydziału do Komisji regulacji rzek, roztoczył opiekę nad szkołami rolniczymi i przyczynił się do przekształcenia szkoły dublańskiej w Akademię Rolniczą. Z uwagi na obowiązki w Wydziale Krajowym i stan zdrowia przeszedł w r. 1902 na emeryturę na Uniw. Lwow.; w r. 1909 mianowany został przez Radę Wydziału Praw. profesorem honorowym (wykładał do ostatnich chwil życia). W l. 1914–15 kierował w Wiedniu biurem Wydziału Krajowego do spraw wychodźców z Galicji i opiekował się obozami uchodźców polskich. W r. 1916 jako delegat Wydziału Krajowego był członkiem Rady Centralnej dla gospodarczej odbudowy kraju. W listopadzie 1918 został członkiem Polskiego Komitetu Narodowego we Lwowie. Cieszył się dużym autorytetem w galicyjskim świecie naukowym i politycznym. P. uczestniczył w pracy wielu towarzystw i instytucji. Był członkiem korespondentem Wydziału Historyczno-Filozoficznego AU w Krakowie (od 24 XI 1888), Tow. Naukowego we Lwowie, członkiem Rady Wykonawczej «Macierzy Polskiej», od r. 1874 członkiem Komitetu, a od r. 1892 drugim wiceprezesem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego we Lwowie i wydawcą jego pisma „Rolnik”, członkiem krajowej Komisji do Spraw Rolniczych (od r. 1891), zastępcą przewodniczącego Krajowej Komisji Agrarnej, członkiem Tow. Kółek Rolniczych we Lwowie, Rady Kolejowej austriackich kolei państwowych i krajowej Rady Kolejowej, austriackiej Rady Rolniczej i Rady Urzędu Statystyki Pracy w Wiedniu, członkiem Wydziału Krajowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża dla Galicji, prezesem Tow. Przyjaciół Zdrowia w Galicji, prezesem spółki kolejowej Delatyn – Kołomyja – Stefanówka, komisarzem Wydziału Banku Krajowego we Lwowie, zastępcą przewodniczącego Fundacji im. Tadeusza Kościuszki, członkiem Tow. Galicyjskiej Kasy Oszczędności we Lwowie i in. Dn. 30 XI 1908 został nobilitowany. Zmarł 9 (10) I 1923 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. Był odznaczony Orderem Franciszka Józefa i Orderem Żelaznej Korony III kl.

Żonaty z Marią z Dunikowskich (zm. 30 VII 1921), miał troje dzieci: Stanisława (zob.), Jana, poległego w r. 1920 w bitwie pod Zadwórzem, oraz córkę, zamężną za Jaworowskim.

 

Estreicher w. XIX i dopełnienie; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Enc. Org.; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Nieciowa, Członkowie AU i PAU; – Chołodecki Białynia J., Lwów w listopadzie roku 1918, W. 1919 s. 12; Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; Korwin–Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich, Lw. 1935; Lasocki Z., Polacy w austriackich obozach barakowych dla uchodźców i internowanych, Kr. 1929; Łopuszański T., Pamiętnik Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. 1845–1894, Lw. 1894 s. 112, 130, 172, 181–8; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki humanistyczne i społeczne, Wr. 1974; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957 I; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 s. 16; Kronika Uniwersytetu Lwowskiego I (1894–1898), Lw. 1899, II (1898/9–1909/10), Lw. 1912; Mieroszewscy S. S., Wspomnienia lat ubiegłych, Kr. 1964; Repertorium czynności galicyjskiego Sejmu Krajowego, Zebrał W. Koziebrodzki, Lw. 1885–9 I–II; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego galicyjskiego, 1878–1913; Szematyzmy Król. Galicji, 1868–1914; – „Czas” 1916 nr 373; „Gaz. Lwow.” 1923 nr 8; „Gaz. Wieczorna” 1921 nr 5955 s. 5 (dot. żony); „Kur. Lwow.” 1923 nr 10, 11; „Kwart. Hist.” R. 37: 1923 s. 270; „Przegl. Prawa i Admin.” R. 48: 1923 s. 282–3; „Roczn. AU” 1888 [druk.] 1889 s. 50–1; „Słowo Pol.” 1923 nr 10–13; „Wiek Nowy” 1923 nr 6468; – Arch. UJ: WP II 481; B. Jag.: rkp. 8075, 8078, 8083, 8088, 8089, 8090, 8095, 8099, 8100; B. Ossol.: rkp. 6524, 6788, 7683, 11759, 13393, 14400; B. PAN w Kr.: rkp. 2402, 4061, 4541.

Jerzy Zdrada

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.  

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

dzieci - 3, w tym 2 synów (osób zm. od 1901), nurt konserwatywny, rodzeństwo - 3 braci, prawo polskie, doktorat prawa, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie, Order Żelaznej Korony (austriacki), Towarzystwo Naukowe we Lwowie, Order Franciszka Józefa (austro-węgierski), Polski Komitet Narodowy we Lwowie, Stowarzyszenie Czerwonego Krzyża, publikacje statystyczne, Towarzystwo Kółek Rolniczych (Galicja), Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie, studia prawnicze we Lwowie, nobilitacja za zasługi, sprawa reformy rolnej, rektorat Uniwersytetu we Lwowie, Międzynarodowy Instytut Statystyczny, ojciec - pisarz, nauki statystyczne, Towarzystwo Galicyjskiej Kasy Oszczędności, brat - chemik, prawo administracyjne, syn - chemik, brat - ekonomista, Wydział Krajowy Galicji, profesura nadzwyczajna Uniwersytetu Lwowskiego, opieka nad uchodźcami polskimi w Austrii, ojciec - pedagog, profesura honorowa Uniwersytetu we Lwowie, brat - profesor ULw, wykłady na uniwersytecie we Lwowie, czasopismo "Rolnik" (Lwów), Krajowa Rada Kolejowa, Sejm Krajowy Galicji (III) 1870-1876, Sejm Krajowy Galicji (IV) 1877-1882, Sejm Krajowy Galicji (V) 1882-1889, brat - profesor politechniki, Centralna Komisja Statystyczna w Wiedniu, kierowanie biurem statystycznym, dziekanat Wydziału Prawa Uniwersytetu we Lwowie, profesura zwyczajna Uniwersytetu Lwowskiego, docentura prywatna, Wydział Historyczno- Filozoficzny AU, artykuły ekonomiczne, zjazdy ekonomistów, syn - ofiara zbrodni hitlerowskiej, Uniwersytet we Lwowie - 2 poł. XIX w., Uniwersytet we Lwowie pod zaborem - XX w., Uniwersytet we Lwowie II RP, gimnazjum we Lwowie XIX w.
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jerzy Toeplitz

1909-11-24 - 1995-07-24
historyk kina
 

Stefan Kisielewski

1911-03-07 - 1991-09-27
prozaik
 

Stanisław Popławski

1902-04-22 - 1973-08-10
poseł na Sejm PRL
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Karol Wilhelm Scheibler

1888-09-21 - 1934-09-12
przemysłowiec
 

Józef Roman Rybicki

1901-12-18 - 1986-05-09
filolog klasyczny
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.