Pilat Władysław Franciszek (1857–1908), ekonomista i socjolog, profesor Politechniki Lwowskiej, docent Uniw. Lwow. Ur. 24 VII (tak we wszystkich życiorysach drukowanych, natomiast w autobiografii złożonej na UJ: 24 VI) we Lwowie, był synem Stanisława (zob.) i jego drugiej żony Gertrudy z Gnatkowskich, młodszym bratem Tadeusza (zob.) i Romana (zob.). Początkowo uczył się w domu. Do Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie zaczął chodzić od klasy VI, egzamin dojrzałości złożył w r. 1876. Następnie ukończył prawo na Uniw. Lwow. W r. 1880 wyjechał na dalsze studia do Berlina, gdzie słuchał wykładów A. F. Bernera, O. Dambacha, R. Gneista i E. Mendla (z psychopatologii). Zamierzał poświęcić się nauce prawa karnego lub filozofii i po powrocie z Berlina napisał pierwszą pracę pt. Kongresy międzynarodowe karne i ich znaczenie („Przew. Nauk. i Liter.” 1881). W l. 1881–96 P. pracował w Prokuratorii Skarbu we Lwowie, zrazu w charakterze koncypienta, a w ostatnich latach sekretarza. Po uzyskaniu 31 XII 1883 dyplomu doktorskiego na Uniw. Lwow. odbył jednoroczną praktykę sądową. W r. 1887 złożył egzamin adwokacki.
W dziedzinie naukowej P. zajął się badaniem zjawisk społecznych i ekonomicznych. Wydrukował w r. 1882 obszerny artykuł Środki państwowe przeciw pijaństwu („Przew. Nauk. i Liter.”), zamieszczał w „Gazecie Lwowskiej” popularne szkice ekonomiczno-społeczne i sprawozdania z bieżących wydarzeń i aktualnych problemów gospodarczych oraz skarbowych. Stale pisał także recenzje prac naukowych w „Przewodniku Naukowym i Literackim”. Z większych publikacji P-a ukazały się w tych latach: Schaeffle o socjaliźmie („Niwa” 1885), Nowy zarys socjologii (tamże i równocześnie w „Przegl. Pol.” 1885), Czym jest statystyka („Niwa” 1887). W r. 1889 Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Publicznego powierzyło mu wykłady (w charakterze docenta) na Politechnice Lwowskiej z ekonomii społecznej oraz prawa handlowego i wekslowego. W r. 1890 na podstawie rozprawy O rencie gruntowej T. 1: Historia przychodów z ziemi (Lw. 1890) P. uzyskał veniam legendi na UJ, przeniesioną w tym samym roku na Wydział Prawa Uniw. Lwow., na którym wykładał jako docent do śmierci. Na Politechnice P. został w r. 1895 mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w r. 1900 profesorem zwyczajnym; był w r. 1902/3 dziekanem, w l. 1903/4 i 1904/5 prodziekanem Wydziału Chemii Technicznej. Od r. 1892 do końca życia był też komisarzem rządowym dla teoretycznych egzaminów państwowych. W tym okresie ogłosił m. in.: Obecne kierunki ekonomii społecznej („Przew. Nauk. i Liter.” 1892), Kierunek socjalistyczny w nauce włoskiej (tamże 1895), Własność ziemi i stosunki posiadania (w: Powszechna Wystawa Krajowa 1894 r. i siły produkcyjne kraju, Lw. 1897). W ostatnich latach życia poświęcił się prawie wyłącznie socjologii i z tej dziedziny opublikował dwie książki: O nowoczesnej socjologii (Lw. 1903, wspólnie z Witoldem Lassotą) i szczególnie cenną Socjologię sztuki (Lw. 1907), która była pierwszą z projektowanych i już częściowo przygotowanych prac. Pośmiertnie ukazała się rozprawa z historii socjologii pt. Z dziedziny socjologii („Przew. Nauk. i Liter.” 1909). P. był także zamiłowanym malarzem akwarelistą. Zmarł 5 IX 1908 we Lwowie, pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.
W małżeństwie z Kazimierą z Horodyńskich (zmarła w wieku 90 lat w r. 1959 w Krakowie) P. miał troje dzieci: Olgę (zm. 1981), zamężną za Fraciszkiem Bossowskim, profesorem prawa rzymskiego na Uniw. Wil., Zygmunta (1901–1981), inżyniera chemika, i Władysława (zm. 1957), inżyniera mechanika.
Estreicher, w. XIX; Bibliogr. filozofii pol.; Enc. XX w.; Enc. Nauk. Polit.; Enc. Org., W. 1912 XVIII (rys.); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Österr. Biogr. Lexikon, 1979 Lieferung 36; – Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow. II; – Kronika Uniw. Lwow., Lw. 1899–1912 I–II; Program ces.-król. Szkoły Politechnicznej we Lwowie na r. nauk. 1889/1890, Lw. 1889; toż, na r. nauk. 1890/1891–1907/8, Lw. 1890–1907; Sprawozdanie dyrektora c.k. Gimnazjum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za r. szkolny 1876 (cz.) 2 s. 26; Szematyzmy Król. Galicji, 1882–1908; – „Gaz. Lwow.” 1908 nr 206; „Kur. Warsz.” 1908 nr 250; „Muzeum” 1908 s. 330–1; „Przegl. Prawa i Admin.” 1908 s. 870–2; „Świat” 1908 nr 38 s. 26 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1908 s. 790 (fot.); – Arch. UJ: Habil. (teczka W. P-a); – Informacje syna Zygmunta Pilata z Krakowa.
Alina Szklarska-Lohmannowa