Sierociński Teodozy, krypt. T.S. (1789–1857), gramatyk, krytyk literacki, tłumacz, pedagog. Ur. w Lachowcach na Wołyniu, był synem Szczepana.
S. uczył się od r. 1794 w szkole bazylianów w Ostrogu, następnie w szkole w Teofipolu, a w l. 1799–1808 (1809?) w szkole powiatowej w Lubarze, gdzie ponadto pracował jako nauczyciel domowy. Od r. 1809 był uczniem gimnazjum w Krzemieńcu; do r. 1816 studiował prawo, a potem filologię i literaturę. Należał wówczas do Tow. Młodzianów Gimnazjum Krzemienieckiego. Z końcem 1815 r. współzalożył – wraz z Karolem Sienkiewiczem, Tymonem Zaborowskim, Józefem Korzeniowskim i in. – rodzaj tow. literackiego pod nazwą Klub Piśmienniczy. Jego członkowie przełożyli wspólnie utwór F. R. Chateaubrianda „René” (przekład nie został wydany). Klub przestał istnieć w r. 1816, a S. wyjechał z Krzemieńca. Po jakimś czasie powrócił i został w r. 1818 regensem konwiktów funduszowych przy Liceum Krzemienieckim, w uczelni tej prowadził ponadto lektoraty języka łacińskiego i – bezpłatnie – francuskiego oraz niemieckiego, a także sprawował dozór nad Instytutem Geometrów.
Dn. 5 X 1818 S. został przyjęty do powstałego właśnie Tow. Uczniów Liceum Krzemienieckiego Ćwiczących się w Porządnym Mówieniu i Pisaniu (w l. 1820–2 wybierano go na prezesa). Należał do redakcji „Ćwiczeń Naukowych. Oddział Literatury” (1818) i będącego ich kontynuacją „Pamiętnika Naukowego. Oddział Literatury” (1819). Zamieszczona w pierwszym z tych czasopism (t. 1) rozprawka S-ego Jak się potworzyły dzieła oryginalne, jakie są właściwe ich cechy i jakie granice zdrowy rozsądek naznacza w szukaniu oryginalności? wywołała polemikę na łamach „Pamiętnika Warszawskiego” (1818), m.in. Stanisława Kostki Potockiego, który wszelako uznał ją za «jedną z najlepszych rozpraw, jakie mamy w języku polskim». S. odpowiedział obszernym Tłumaczeniem się autora rozprawy o oryginalności umieszczonej w numerze 1 «Ćwiczeń Naukowych» („Ćwiczenia Naukowe. Oddział Literatury” 1818 t. 2). Ogłosił w tymże piśmie nadto m.in. kilka wierszy, a w „Pamiętniku Naukowym” rozprawki O uczeniu się języków i O naturalności. Pierwszą z nich bardzo surowo ocenił Adam Mickiewicz na posiedzeniu Wydziału I Tow. Filomatów w r. 1819. Po śmierci Alojzego Felińskiego (1820) S. został wychowawcą jego syna i siostrzeńca. Nie przyjął proponowanej mu katedry na Uniw. Lwow. i od r. 1823 był nauczycielem języka polskiego i literatury w szkole wojewódzkiej w Szczebrzeszynie. W „Popisie publicznym uczniów” tejże szkoły opublikował rozprawki: O sposobie dawania języka i literatury polskiej (1824), O szkodliwych skutkach czynionej różnicy pomiędzy naukami (1826) i O wpływie wzajemnym nauk jednych na drugie… (1828), a ponadto rozprawkę O potrzebie, korzyściach i nadużyciach podziału pracy w naukach (w: „Na popis publiczny uczniów Królewskiego Liceum Warszawskiego na r. 1830”). Oddzielnie wydał przekład Salustiusza „Próby wojny Katylinowskiej” (W. 1824) oraz przeróbkę i uzupełnienie dzieła Michała Wiszniewskiego „Pamiątka po dobrym ojcu” (W. 1825, 3 wyd., uważana niekiedy niesłusznie za plagiat). Zajmował się też literaturą współczesną: ugodowym wobec nowych prądów, choć skłaniającym się ku klasycyzmowi krytykiem, okazał się w artykule Uwagi o sonecie w ogólności, z załączonym krytycznym rozbiorem «Sonetów» Adama Mickiewicza („Dzien. Warsz.” T. 9: 1827), który również wywołał polemikę. Był także autorem recenzji O nowym wydaniu poezji Adama Mickiewicza… (tamże T. 15: 1829 i odb.).
W r. 1833 S. przeniósł się do Warszawy i został tu profesorem języka polskiego, literatury i pedagogiki w Gimnazjum Wojewódzkim Warszawskim (od r. 1838 Gimnazjum Gubernialne Warszawskie) i na Kursach Dodatkowych Pedagogicznych, od r. 1838 był nadto profesorem Instytutu Rządowego Wychowania Panien (potem Instytut Aleksandryjski Wychowania Panien) w Warszawie oraz tamże – od r. 1836 – członkiem stałym Komitetu Najwyższego Egzaminacyjnego. Od r. 1844 uczył jako profesor w Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien w Puławach, gdzie przeszedł na emeryturę, po czym przez parę lat mieszkał pod Warszawą na wsi, nabył tam «domek i kawał gruntu» i stamtąd «przyjeżdżał co środa konno do miasta na posiedzenia literackie „Biblioteki Warszawskiej”. Strój jego i długa siwa broda dawały mu raczej pozór pielgrzyma niż literata» („Przegl. Pozn.” T. 25: 1858 s. 101). Od l. trzydziestych ogłaszał już niemal wyłącznie prace o charakterze podręcznikowym: Nowy elementarz dla dobrych dzieci (W. 1832), Pierwsze zasady gramatyki polskiej (W. 1838, 2 wyd.), Nauka o stylu (W. 1840), Zasady poprawnego czytania i pisania po polsku, z załączeniem wypisów dla wprawy w czytaniu (W. 1845, 3 wyd.). Szczególną popularność zdobyła ułożona przez niego Gramatyka polska (W. 1839, W. 1847 cz. 2), wielokrotnie i długo (26 wyd. do r. 1889) wznawiana, także w skróceniu. Wprowadził tu S. pewne nowości terminologiczne. Opracował także Pedagogikę czyli Naukę wychowania (W. 1846, oparta częściowo na „Chowannie” Bronisława Trentowskiego), która spotkała się z krytyczną oceną Hipolita Skimborowicza w „Przeglądzie Naukowym” (T. 1: 1847 nr 2), co wywołało z kolei polemikę między autorem a recenzentem w „Bibliotece Warszawskiej” (t.r.). Ponadto ogłosił Pogląd historyczny i krytyczny na pisownię polską od roku 1808 aż do naszych czasów (W. 1852) i Postrzeżenia i wnioski pisownicze (W. 1853). W „Bibliotece Warszawskiej” (1846) opublikował obszerną recenzję wydawnictwa „Ks. Hugona Kołłątaja korespondencja listowna z Tadeuszem Czackim” (Kr. 1844–5, wyd. F. Kojsiejewicz), pomieszczając w niej wiele znanych sobie szczegółów o szkole krzemienieckiej. Przełożył podręcznik „Logiki” J.G.H. Kiesewettera (W. 1842) i J. H. Campego „Ojcowska rada dla mojej córki, dzieło młodzieży żeńskiej poświęcone” (W. 1848, 3 wyd.), «przejrzał i poprawił» przekład Feliksa Konwerskiego dzieła Alfonsa Rodrigueza „O doskonałości chrześcijańskiej” (W. 1858, 3 wyd.) oraz wydał bezimienny przekład M. B. E. Letissier „Książki młodej chrześcijanki” (W. 1847). Świadectwem jego pracy pedagogicznej były poprawione i wydane przezeń „Pisma celniejsze uczniów i uczennic” (W. 1858). S. zmarł 13 XII 1857; został pochowany na warszawskim cmentarzu Powązkowskim; był odznaczony (1842) rosyjskim Orderem św. Stanisława kl. 3.
S. był żonaty, pozostawił córki.
S. jest jednym z bohaterów poematu heroikomicznego T. Zaborowskiego „Klub Piśmienniczy” z l. 1816–18 (Lw. 1909).
Nowy Korbut, VI cz. 1 (bibliogr.); Bibliogr. filozofii pol., I; Enc. Org. (F. M. Sobieszczański); Biernatowie A. i B., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1992 II; Filoz. w Pol. Słown. (Z. Herba); Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; – Danilewiczowa M., Towarzystwo uczniów Liceum Wołyńskiego, „Roczn. Wołyński” R. 3: 1934 s. 297–333 i odb.; Dybiec J., Michał Wiszniewski, Wr. 1970; Koronczewski A., Polska terminologia gramatyczna, Wr. 1961; Libera Z., Rozważania o wieku tolerancji, rozumu i gustu, W. 1994; Struve H., Historia logiki jako teorii poznania w Polsce, Wyd. 2, W. 1911; – Kalendarzyk polityczny na r. 1836–49, W. [1835–48]; Mickiewicz A., Dzieła, Wyd. Narodowe, T. 5: Pisma prozą, cz. 1, Kr. 1950 s. 354–8, 448–9; [Skimborowicz H.], Sierociński Teodozy, „Gaz. Warsz.” 1857 nr 336; Szymanowski W., Niewiarowski A., Wspomnienia o cyganerii warszawskiej, W. 1964; „Kron. Wiad. Krajowych i Zagran.” 1857 nr 330 s. 1; „Kur. Warsz.” 1857 nr 330 s. 1730; – B. PAN w Kr.: rkp. 3574, 5658 t. 1 (listy S-ego).
Rościsław Skręt