Molitor Tomasz (1616–1682), pastor luterański, poeta polski w Prusach Książęcych. Ur. we wsi Wężewo w pow. piskim (nie w Rynie, jak dotychczas podawano); imiona jego rodziców nie są znane. Wolno przyjąć, że pochodził z rodziny chłopskiej, chociaż nie sposób już dociec, czy jego właściwe nazwisko brzmiało Młynarz. Nauki początkowe otrzymał zapewne w pobliskim Rynie i jako «Reinensis Borussus» wpisany został 3 XI 1635 do metryki uniwersytetu królewieckiego. Rychło wszakże przerwał studia, jak się zdaje, na skutek ciężkich warunków materialnych. Gdzie przebywał i co robił po opuszczeniu uczelni, nie wiadomo. Utarła się opinia, że uczył w różnych szkołach na Mazurach. Dopiero po kilku latach wrócił do przerwanych studiów uniwersyteckich. Dn. 14 II 1645 immatrykulował się po raz wtóry na uniwersytecie królewieckim. Na widowni publicznej pojawił się ponownie jako rektor szkoły parafialnej w Różyńsku koło Pisza. Na tym stanowisku zastał go w październiku 1656 najazd najemnych Tatarów, którzy pod dowództwem hetmana pol. lit. Wincentego Gosiewskiego pustoszyli południowe rejony Mazur. W czasie napadu oddziału tatarskiego na Różyńsk M. ocalał, ratując się ucieczką do wsi Worgule w parafii Drygały. W rok po najeździe, 12 X 1657, został ordynowany na duchownego w Królewcu. Po powrocie na Mazury objął w Różyńsku stanowisko proboszcza, które było wolne po uprowadzeniu w jasyr dotychczasowego administratora parafii, księdza Andrzeja Stankowiusa młodszego.
Przebieg najazdu tatarskiego utrwalił M. w rymowanej, liczącej 41 zwrotek opowieści O wtargnięciu tatarskim do Prus Książęcych w r. 1656. Mówi ona o «najściu Tatarów» na Mazury po zwycięstwie Gosiewskiego nad wojskami elektora brandenburskiego i Szwedów pod Prostkami w r. 1656. M. ujął sprawę najazdu Tatarów w kategoriach teologicznych i biblijnych; nie przypisuje Polakom winy za skutki najazdu, wojnę traktuje jako zrządzenie Opatrzności i karę za grzechy. Utwór M-a, chociaż nie wyróżnia się szczególnymi walorami poetyckimi, szybko stał się jedną z najbardziej ulubionych pieśni na Mazurach. Przekazywano ją z ust do ust i śpiewano pierwotnie wg melodii opracowanej przypuszczalnie przez samego M-a. Dopiero w XVIII w. pieśń M-a wydrukował Jerzy Wasiański w „Nowowydanym Kancjonale Pruskim” (Królewiec 1741), który doczekał się wielu wydań w XVIII–XX w. Popularność utworu skłoniła Jerzego Krzysztofa Pisańskiego do przetłumaczenia go w XVIII w. na język niemiecki (wyd. Königsberg 1764). W formie osobnej broszury (zatytułowanej Męczeństwo Ewangelików Pruskich na Mazurach dla wiary ś. ucierpiane przez Tatarów Krymskich w roku 1656) ukazał się utwór M-a nakładem i drukiem Antoniego Gąsiorowskiego w Piszu w r. 1856. Pieśń O wtargnięciu tatarskim śpiewano w kościołach ewangelickich na Mazurach jeszcze w początku XX w. w dn. 3 maja, w rocznicę pokoju w Oliwie. W spuściźnie M-a zachował się również wiersz zatytułowany Nagrobek, czyli pożegnanie przedśmiertne… (ogłosił go z rękopisu Gustaw Gizewiusz w „Przyjacielu Ludu Łeckim” z r. 1842 nr 9). Powstał on u schyłku życia poety i jest rymowanym pożegnaniem M-a z kościołem i parafianami. Obok oryginalnej twórczości M. zajmował się tłumaczeniem pieśni kościelnych z języka niemieckiego. Wg E. Oloffa pieśń „Kto ma przyjaciela wieku dzisiajszego” wyszła spod pióra M-a. M. zmarł w Różyńsku w r. 1682 i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Johann Jakob Quandt, współwydawca Nowego Testamentu i „Psałterza Dawidowego” (Królewiec 1730), nazwał M-a «zręcznym polskim poetą».
Portret M-a (z r. 1662) znajdował się w kościele ewangelickim w Różyńsku (informacja w: Celińska E., Wróblewska K., Nad ikonografią polskich pastorów ewangelickich, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1969 z. 4 <106> s. 479); – Estreicher; Chojnacki W., Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1939, W. 1967; Oracki, Słown. Warmii; Arnold D. H., Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den Lutherischen Kirchen in Ostpreussen gestandenen Predigern, Königsbeg 1777 s. 336; – Braun H., Aus Masuren, Gumbingen 1907 s. 72–8; Geelhaar R., Das ostpreussische evangelische Pfarrhaus in Kriegsnöten, Königsberg 1913 s. 15–17; Harnoch A., Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und West-preussen, Neidenburg 1890 s. 307; Hławiczka K., Melodie polskie w „Kancjonale Mazurskim”, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1963 z. 3 (81) s. 335; Hubatsch W., Geschichte der evangelischen Kirche Ostpreussens, Göttingen 1968 I 185; Kawecka-Gryczowa A., Zarys dziejów piśmiennictwa polskiego w Prusach Wschodnich, W. 1946 s. 51; Kawecki J., Roman B., Ełk. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970 s. 291; Kochański W., Poezja Warmii i Mazur, W. 1949 s. 22–30; Oloff E., Polnische Liedergeschichte…, Danzig 1744 s. 121, 370; Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970 s. 67–8; Sapatka A. C., Chronik der evangelischen Kirche von Rhein, Königsberg 1904 s. 18; Sukertowa-Biedrawina E., Karty z dziejów Mazur, Olsztyn 1911–72 I 153, II 30–1, 88; taż, Ludzie z Rynu, „Strażnica Ewangeliczna” 1953 nr 4 s. 50–2; Z dziejów Warmii i Mazur, Olsztyn 1958 s. 86; – Die Matrikel… der Albertus Universität zu Königsberg…, Leipzig 1910–17; – „Kalendarz dla Mazurów” 1927 s. 83–5; – Staatliches Archivlager w Getyndze: J. J. Quandt, t. IV; – Informacja I. Mager z 15 VII 1974.
Janusz Narzyński