Sobocki Tomasz (Tomasz z Soboty) h. Doliwa (zm. 1486), kasztelan łęczycki. Był najmłodszym z synów komornika ziemskiego łęczyckiego Filipa (zob.) i jego żony, siostry Stanisława z Lubani na Mazowszu rawskim.
W l. 1417–18 uczestniczył S. wraz z rodzeństwem w procesie o macierzyznę w Lubani przeciw Stachnie, niegdyś bratowej nieżyjącej już ich matki, który przegrali. W podziale dóbr dokonanym z ojcem i braćmi (25 X 1424) S-emu dostały się Skrzeszewy w ziemi łęczyckiej oraz Ciepień w dobrzyńskiej, ekspektatywa połowy domu w Łęczycy, a zarazem obowiązek wyposażenia dwóch sióstr. W r. 1428 zamienił on odległy Ciepień na Daszynę w Łęczyckiem. W tym i najbliższych latach wyposażył i wyprawił siostry Katarzynę i Anastazję. Mimo tych wydatków zdołał wykupić (1430) zastawy w Skrzeszewach i Sobocie. Dn. 28 V 1432 nastąpił między nim a żyjącym jeszcze jego ojcem podział sąsiadujących ze sobą domów w Łęczycy; S-emu przypadł większy z nich (domus magna), położony nad Bzurą, ze stajniami i przyległym placem; niewątpliwie tu właśnie złożyli (27 VIII 1422) przysięgę arcybp gnieźnieński Mikołaj Trąba oraz biskupi: płocki Jakub z Kurdwanowa i kujawski Jan z Niewiesza, jako świadkowie w procesie polsko-krzyżackim. Dn. 22 X 1432 mimo młodego wieku znalazł się S. wśród rozjemców swoich współklejnotników z Grzybowa i Rakowa. T.r. sprzedał Daszynę.
Największym nabytkiem S-ego był zakup miasta i wsi Soboty wraz z patronatem tamtejszego kościoła oraz pozostałego przy ojcu domu w Łęczycy (2 VI 1434). Zakupu tego dokonał wraz z bratem Janem od synowicy Małgorzaty, która odziedziczyła te dobra po komorniku Filipie, jako córka jego niedzielnego syna – Mikołaja. Suma sprzedażna wynosiła 2 tys. grzywien, po 1 tys. na każdego z braci, którzy podzielili się po połowie zakupionymi dobrami. Jako przyczynę sprzedaży podano znaczne zadłużenie tych dóbr. Spłata odpowiednich rat przez nabywców trwała aż do r. 1448, przy czym Małgorzata (żona Jakuba z Koprzywnicy h. Grzymała) otrzymała od obu stryjów wyprawę. Przeniósłszy siedzibę do Soboty, S. przestał pisać się «ze Skrzeszew». Między r. 1445 a 1447 w drodze zamiany z bratem Janem przejął on także drugą połowę Soboty, przekazując bratu Stare Skrzeszewy i dział w Dobrowie. Wsie te razem z dobrzyńskimi posiadłościami Jana odziedziczyła jego jedyna córka – Elżbieta, którą S. jako stryj wziął pod opiekę. Nie chciał jej jednak wydać za mąż tak długo, dopóki nie otrzymał gwarancji ze strony stolnika inowrocławskiego Piotra z Moszczonnego (widocznie jej wuja), że zrzeknie się ona na jego korzyść swych dóbr w ziemi łęczyckiej, tj. właśnie Starych Skrzeszew i Dobrowa. Wydana za Jana z Sumina h. Laska (któremu wniosła dobrzyńską część ojcowizny z Nowogrodem) i przymuszona przezeń («existens nyewolnycza viri sui»), Elżbieta wystawiła żądaną rezygnację. Taką przynajmniej wersję przedstawiła następnie w pozwie przeciw S-emu, wniesionym do sądu ziemskiego łęczyckiego (1453). S. – wówczas już sędzia – wygrał jednak tę sprawę wskutek niestawienia się powódki. Przed r. 1468 nabył on jeszcze Wypychów pod Giecznem, a także całość Dobrowa i Marszewo pod Żychlinem. T.r. wyraził zgodę na oprawę (200 grzywien posagu i 200 wiana) dla Doroty z Wroczyn, żony swego syna Filipa, na połowie Starych Skrzeszew, Wielkich Skrzeszew, Dobrowa i Marszewa, zapisując synowej od siebie dodatkowo 100 kóp.
Działalność publiczną rozpoczął S. w Sieradzu 4 III 1436 od przywieszenia pieczęci do dokumentu pokoju brzeskiego między Polską a zakonem krzyżackim. Wystąpił tam w gronie kilku szlachciców z ziemi łęczyckiej nie piastujących urzędu. Między 29 IV a 25 VI 1438 został miecznikiem łęczyckim. Coraz częściej występował też w sądzie ziemskim jako asesor bądź rozjemca spraw. Po zgonie Sieciecha z Łęki (zm. po 4 V 1445) został mianowany sędzią łęczyckim. Na pierwszych rokach swego urzędowania (12 IX 1447) przywrócił regularność ziemskich terminów sądowych, zaniechaną z powodu dłuższego wakansu na tej godności, związanego z bezkrólewiem. Jego nominacja była więc następstwem objęcia rządów przez Kazimierza Jagiellończyka. Dalszą reformę wprowadził następny zjazd ziemski (12 III 1448); za wolą S-ego i podsędka Andrzeja z Wróblewa uchwalono, że odtąd sędzia i podsędek mają zasiadać osobiście na terminach we wszystkich powiatach. Zbliżenie S-ego do króla zaowocowało przywilejem, przenoszącym w mieście Sobocie targ ze środy na sobotę (14 VI 1451). Zmianę tę dokument motywował zasługami właściciela miasta. Wreszcie między 28 II a 16 VIII 1459 król awansował S-ego na kaszt. łęczycką. Od tego czasu S. był częstym świadkiem w dokumentach monarchy, wystawianych na corocznych sejmach, najczęściej w Piotrkowie. W związku ze spłonięciem ksiąg grodzkich łęczyckich, wraz z wojewodą Piotrem z Oporowa i pozostałymi kasztelanami ziemi, indagował on na sejmie piotrkowskim 15 X 1461 radę królewską o możliwość dochodzenia wierzytelności przez ziemian łęczyckich. Na sejmie piotrkowskim 19 V 1467 opieczętował dokument II pokoju toruńskiego. W l.n. uczestniczył w wielkiej wróżdzie między rodami Doliwów a Roliców, która objęła ok. 60 osób z trzech województw: łęczyckiego, brzeskiego i rawskiego, zakończonej wyrokiem rozjemczego sądu wysokich dostojników (1467–73, prawdopodobnie w r. 1469). Stałym uczestnikiem łęczyckich zjazdów sejmikowych S. pozostał do końca życia, biorąc udział w ustalaniu ważnych postanowień uchwalanych przez owe zjazdy – jak zakaz pozywania przez miejscową szlachtę osób przed sąd grodzki, oprócz czterech artykułów starościńskich (1467), usprawnienie sposobu przyjmowania pozwów i regulacja stałych terminów sądów ziemskich (1477), czy układ z ziemią gostyńską w sprawie zbiegających poddanych (1478). Po raz ostatni wystąpił w sądzie grodzkim łęczyckim 1 I 1486, kiedy to ogłosił dokonaną z Mikołajem Wspinkiem z Żychlina zamianę gruntów; w zamian za skład (compositum) roli w Wypychowie uzyskał on takiej samej wielkości plac w mieście Łęczycy, przylegający do jego domu. Wkrótce potem zmarł; 27 II 1486 kaszt. łęczyckim był już jego zięć, Andrzej z Wroczyn h. Ogon.
Jedynym synem S-ego był Filip z Soboty, który nie piastował urzędów. Tylko jego wymienia przy ojcu sentencja rozjemczego sądu kończącego wspomnianą wróżdę i tylko do niego zwracali się wierzyciele po śmierci ojca. Pogląd J. Nowackiego, jakoby S. był ojcem Tomasza (zm. 1527), w literaturze (za Bartoszem Paprockim) błędnie nazywanego sędzią łęczyckim, jest zatem pomyłką, w rzeczywistości chodzi tu o wnuka. Liczbę córek S-ego nie sposób ustalić. Na pewno była nią Anna, wydana w r. 1464, lub krótko przedtem, za wspomnianego już Andrzeja z Wroczyn.
Urzędnicy, II/1 A; – Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), W. 1992 s. 22–7, 101; Gąsiorowski A., Polscy gwaranci traktatów z Krzyżakami XIV–XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1971 nr 2/3 s. 260; Grzegorz M., Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna dokumentów traktatu toruńskiego 1466 r., Tor. 1970; Nowacki J., Do artykułu o „Księdze brackiej św. Krzysztofa na Arlbergu”, „Mies. Herald.” T. 10: 1931 s. 201; Szymczakowa A., Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV wieku, Ł. 1984 s. 61, 82; Włodarczyk J., Sejmiki łęczyckie do początku XVI wieku, „Czas. Prawno-Hist.” T. 12: 1960 z. 2 s. 24, 26, 32–3, 40; – Acta capitulorum, II; Akta grodz. i ziem., IV, IX; Cod. epist. saec. XV, I; Knigi pol’skoj koronnoj metriki, Wyd. W. Graniczny, A. Mysłowski, W. 1914 nr 132, 172; Kod. m. Kr., I 171; Kod. mogilski, nr 140; Kod. Wpol., V 534; Kozicki Z., Inscriptiones clenodiales. Wywód szlachectwa Gościradowskich z r. 1477, „Mies. Herald.” T. 2: 1909 s. 65–7; Pawiński A., Sejmiki ziemskie […] 1374–1505, W. 1895 dod. 19–84; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, [Hrsg.] E. Weise, Königsberg 1939 I 181; Średniowieczne zapiski heraldyczne łęczyckie, Wyd. T. Piotrowski, Z. Wdowiszewski, „Mies. Herald.” T. 14: 1935 s. 131–3; – AGAD: Księgi grodzkie łęczyckie recognitiones 1–7 passim, ks. ziemska brzeska 4 k. 321v., księgi ziemskie łęczyckie 1–2, 6–14 passim, 18b k. 51v.–52v., ks. ziemska orłowska 2a passim, Metryka Kor., t. 26 k. 24–24v., 82 k. 50–53v.; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: dok. 454, kopiarz B 3 k. 47–47v., B 5 k. 167v.–168v.; AP w Tor.: dok. 2328; B. Czart.: Teki Pstrokońskiego, 3344 s. 19–20.
Janusz Bieniak