Pogorzelski Walery (1870–1941), ksiądz, działacz społeczny, historyk Sieradza. Ur. 12 IX w Wiktorowie w ziemi gostynińskiej, majątku rodziców; był synem Aleksandra (zm. 1886), powstańca 1863 r., i Wiktorii z Golędzinowskich (zm. 1914). Wraz z trzema braćmi kształcił się w szkole średniej w Warszawie i w r. 1887 wstąpił do Seminarium Duchownego w Warszawie. Po kilku jednak tygodniach opuścił tę uczelnię, by wstąpić do Diecezjalnego Seminarium we Włocławku, które wówczas prowadzili m. in. znani historycy Kościoła – księża Zenon i Stanisław Chodyńscy. Bliskim kolegą P-ego w Seminarium był przyszły wybitny działacz społeczny ks. Wacław Bliziński. Pracę duszpasterską rozpoczął P. jeszcze jako diakon w r. 1892, w Opatówku w charakterze wikariusza, a po święceniach kapłańskich w styczniu 1893 przeniesiono go do Raciążka (koło Ciechocinka), po kilkunastu zaś miesiącach do Kruszyna (pod Włocławkiem) na wikariusza i jednocześnie administratora parafii, gdzie rozpoczęła się jego praca społeczna i oświatowa, głównie krzewienie czytelnictwa polskiej książki i prasy.
Pierwsze probostwo otrzymał P. w 26 roku życia w Starokrzepicach (pow. Częstochowa), gdzie administrował parafią w l. 1897–1904. Tutaj obok pracy pasterskiej rozwijał działalność gospodarczą, upowszechnianie czytelnictwa i pracę społeczną wśród biedoty wiejskiej. Od jesieni 1904 objął kolejne probostwo w miasteczku Przyrowie (koło Częstochowy). Następnie powierzono mu administrację parafii o wielkiej tradycji historycznej, jednocześnie trudnej w dziedzinie spraw społeczno-gospodarczych, w miasteczku Pajęcznie (pow. Radomsko), w której w ciągu kilkunastu lat (1906–22) dojrzał jako kapłan, organizator życia gospodarczego, oświatowego i społecznego w zakresie ruchu spółdzielczego, młodzieżowego, Polskiej Macierzy Szkolnej oraz w Radzie Szkolnej pow. radomszczańskiego. W l. 1918–22 był dziekanem dekanatu brzeźnickiego z siedzibą w Pajęcznie, kanonikiem honorowym kaliskim. W r. 1922 otrzymał godność tajnego szambelana papieskiego. Od t. r. był proboszczem i dziekanem parafii sieradzkiej, gdzie pozostał do końca życia. W r. 1926 otrzymał miejsce kanonika zwyczajnego w Kolegiacie Kaliskiej.
W Sieradzu P. przeprowadził m. in. liczne prace remontowe w kościele kolegiackim, przyczynił się do budowy «Domu Katolickiego». Uczestniczył też w działalności na rzecz oświaty, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, ochrony zabytków, organizacji turystyki i muzeum regionalnego, w akcji charytatywnej (był m. in. przewodniczącym założonego w r. 1923 Chrześcijańskiego Tow. Dobroczynności, wiceprzewodniczącym zawiązanego w r. 1926 patronatu nad więźniami). Oczytany i posiadający duże doświadczenie dzięki podróżom po kraju i za granicą (Wiedeń 1913, Czechosłowacja – 1925/6, Włochy – 1928, Jugosławia – 1931), żyjący w przyjaźni z wieloma ludźmi znacznymi (duchownymi i świeckimi) tamtych czasów, często sięgał po pióro. Był korespondentem i współpracownikiem warszawskiego „Wieku”, włocławskiej „Kroniki Diecezjalnej”, „Gazety Radomszczańskiej” i „Ziemi Sieradzkiej”. Stał się też pierwszym historykiem (amatorem) Sieradza, pozostawiając źródłowo udokumentowaną pracę, do dziś pożyteczną monografię od średniowiecza do współczesnych czasów, pt. Sieradz (Włocławek 1927), bogato ilustrowaną. Opracował też książki: Święty Józef w cudownym obrazie kolegiaty kaliskiej (Włocławek 1931) i Pamiątka koronacji Obrazu Matki Boskiej w Charłupi Małej… (Sieradz 1937). W r. 1929 nakładem „Ziemi Sieradzkiej” wydał P. „Jednodniówkę na 50-letni jubileusz Straży Pożarnej Sieradzkiej” z cennymi, przez niego opracowanymi materiałami. Książką godną największej uwagi jest pamiętnik pt. 43 lata w kapłaństwie (Sieradz 1935). P. zmarł 12 II 1941 w Sieradzu, pochowany został na miejscowym cmentarzu parafialnym. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta 4 kl.
Fot.: Oddzielnie wydana karta korespondencyjna z podobizną P-ego, także w: Pogorzelski W., Sieradz, Włocławek 1927 (po s. 10) oraz w innych publikacjach P-ego; – Łoza, Czy wiesz kto to jest? (Uzupełnienia i sprostowania), (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Ordo Divini Officii Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis… oraz Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri… Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis…, Włocławek, za l. 1889–1927; – Muzeum w Sieradzu. Zbiory i działalność, Ł. 1964; Szkice z dziejów Sieradzkiego, Ł. 1977; – „Poznaj Swój Kraj” 1981 nr 7 (artykuł monograficzny, poświęcony woj. sieradzkiemu).
Roman Kaczmarek