Świerz (do ok. r. 1856 Świerzowicz) Leopold, pseud.: L.S., Ś.L. (1835—1911), nauczyciel, działacz turystyczny, taternik.
Ur. 28 IX w Garbku koło Tuchowa jako pierwsze z czworga dzieci Jana Świerzowicza, ekonoma, i Agaty z Cebulskich. Od ok. r. 1856 rodzina używała nazwiska Świerz.
Po zdaniu 25 VI 1856 matury w gimnazjum w Tarnowie podjął Ś. studia na Wydz. Filozoficznym UJ; w l. 1857—8 słuchał równocześnie wykładów na Wydz. Lekarskim. Jako suplent (zastępca nauczyciela) uczył języków: łacińskiego, greckiego, niemieckiego i polskiego w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Po zakończeniu w r. 1861 studiów uczył, nadal jako suplent, w gimnazjum w Rzeszowie, a następnie w gimnazjum w Tarnowie. W czasie powstania styczniowego pełnił w Krakowie funkcję wydziałowego Rządu Narodowego; ze swymi tarnowskimi uczniami wziął udział w walkach, m.in. 5 V 1863 pod Krzykawką, gdzie został ranny. Wyrzucony z pracy przez władze austriackie, wrócił na studia, tym razem na Wydz. Prawa UJ. Należał do założycieli i w l. 1863—6 był prezesem Tow. Wzajemnej Pomocy Uczniów Wszechnicy Jagiellońskiej pod opieką św. Jana Kantego; potem był jego członkiem honorowym. Po ukończeniu w r. 1865 nauki na Wydz. Prawa studiował do r. 1867 na Wydz. Lekarskim UJ, a następnie w celu uzyskania stopnia doktora filozofii zdał 4 VII t.r. rygoroza z filozofii i filologii klasycznej. Doktoratu nie sfinalizował i korzystając ze zmian politycznych, objął ponownie posadę suplenta, tym razem w krakowskim Gimnazjum św. Jacka. Od r. 1869 wszystkie wakacje spędzał w Zakopanem. Po uzyskaniu t.r. uprawnień do nauczania w gimnazjum z językiem wykładowym polskim języka łacińskiego w pełnym zakresie oraz greki w pierwszych sześciu klasach, został nauczycielem w gimnazjum w Przemyślu, a w r. 1871 w gimnazjum w Brzeżanach. W r. 1872 otrzymał uprawnienia do nauczania greki w zakresie całego gimnazjum ośmioklasowego i w r.n. wrócił na stałe do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W l. siedemdziesiątych, podczas wizytowania szkoły przez austriackiego delegata ministerialnego, odmówił, jako jedyny z grona nauczycielskiego, pytania uczniów w języku niemieckim (powołał się na zastrzeżone ustawą z r. 1867 prawo do języka polskiego jako wykładowego); delegacja miasta na czele z prezydentem Krakowa Mikołajem Zyblikiewiczem uhonorowała go złotym pierścieniem z napisem «Obrońcy praw narodowego języka — ziomkowie». Ś. był współzałożycielem powstałego w r. 1884 krakowskiego koła Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych i w jego Wydziale (Zarządzie) objął funkcję skarbnika.
Ś. jako jeden z pierwszych wstąpił do zarejestrowanego w r. 1874 Tow. Tatrzańskiego; pełnił w nim do r. 1903 funkcję sekretarza, w l. 1905—6 był skarbnikiem i do r. 1910 członkiem Wydziału. Nadzorował wszystkie inwestycje Tow. Tatrzańskiego, angażował się w starania o doprowadzenie do Zakopanego linii kolejowej z Chabówki i drogi bitej do Morskiego Oka, a także o zainstalowanie w Zakopanem telegrafu; w sezonach letnich był gospodarzem tzw. Kasyna Towarzystwa w Zakopanem, gdzie prowadził statystykę gości. Od r. 1875 zajmował się organizacją przewodnictwa tatrzańskiego i zainicjował z ks. Wojciechem Roszkiem zakładanie od r. 1876 przez Tow. Tatrzańskie stacji meteorologicznych na Podhalu; ciepłotę źródeł i stawów tatrzańskich mierzono już w r. 1876 („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 2: 1877). Uporządkował biblioteki Towarzystwa: naukową w Krakowie (katalog w: „Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 3: 1878, T. 13: 1892) i rekreacyjną w Zakopanem (Katalog Biblioteki Towarz. Tatrzańskiego w Zakopanem, Kr. 1896, 1901, 1904). Dzięki jego zabiegom rozpoczęto akcję wykupywania gruntów w Tatrach i Zakopanem. Na temat Tow. Tatrzańskiego wydał broszurę Club Alpin Polonais (Kr. 1879, 1882). Zwiedzał Tatry w towarzystwie przewodników: Jędrzeja Wali starszego i Jędrzeja Wali młodszego Macieja Sieczki i Szymona Tatara starszego, a także wspólnie z Adamem Asnykiem, Tytusem i Ludwikiem Chałubińskimi, ks. Józefem Stolarczykiem oraz ks. Wawrzyńcem Augustynem Sutorem i Walerym Eljaszem (Eljaszem-Radzikowskim). Uczestniczył w dziewiątym wejściu na Lodowy Szczyt (18 VIII 1873), trzecim wejściu na Wysoką (10 VIII 1876, Wycieczka na Wysoką [2555 m] w Tatrach, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 2: 1877), pierwszym przejściu Przełęczy pod Kozią Strażnicą (11 VIII 1876) i pierwszym wejściu na Gankową Przełęcz (7 VII 1877). Jako jeden z pierwszych, od r. 1881, wędrował po Tatrach również zimą; propagował turystykę narciarską, choć sam jej nie uprawiał. W r. 1884 odbył w towarzystwie m.in. Jana Czubka i Eljasza podróż wokół Tatr. Ze strony Tow. Tatrzańskiego czuwał nad przebiegiem sporu granicznego o Morskie Oko (Przyczynek do sporu granicznego między Galicją a Węgrami o Morskie Oko w Tatrach, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 10: 1885). Na jego wniosek Wydział Tow. Tatrzańskiego podjął 8 VI 1886 uchwałę o ochronie szarotek. Również z jego inicjatywy Towarzystwo rozpoczęło w r.n. znakowanie szlaków turystycznych i Ś. także tym się zajmował. Był członkiem działających w ramach Tow. Tatrzańskiego komisji imiennictwa tatrzańskiego, zbierającej dawne nazewnictwo i ustalającej nowe, oraz komitetu redakcyjnego polskiej mapy Tatr Wysokich.
Dn. 11 XI 1891 przeszedł Ś. w Gimnazjum św. Anny w stan spoczynku i odtąd poświęcił się wyłącznie sprawom tatrzańskim. Był tytularnym redaktorem naczelnym ukazującego się w r. 1892 „Kuriera Zakopiańskiego”. W artykule Wycieczka do Morskiego Oka zimową porą („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 13: 1892) wprowadził do języka polskiego termin «narciarstwo». Opublikował informator turystyczny Krótki przewodnik do Tatr (Kr. 1896, wyd. 2, Kr. 1903) oraz Wykaz ważniejszych wzniesień w Tatrach i okolicy według pomiarów Geograficznego Instytutu Wojskowego w Wiedniu i innych autorów (Kr. 1896), a także artykuł Zapiski termometryczne niektórych stawów, źródeł i innych wód tatrzańskich („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 18: 1897). Dn. 29 VII 1900 wybrano go na przewodniczącego Komisji Kwalifikacyjnej ds. Przewodnictwa Tatrzańskiego Tow. Tatrzańskiego. W r. 1901 przejął kierownictwo całej sieci meteorologicznej Towarzystwa i ogłosił wyniki obserwacji meteorologicznych z l. 1900—4 („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 22—26: 1902—5) oraz artykuł O stosunkach klimatycznych na Podhalu tatrzańskim (tamże T. 29: 1908); wyniki pomiarów ciepłoty stawów tatrzańskich zestawione w r. 1893 pozostały nieopublikowane. Ostatnią wycieczkę w wyższe partie Tatr odbył 27 VIII 1902 z synem Mieczysławem na Przełęcz Krzyżne; potem wędrował głównie po reglach. Od t.r. przewodniczył komisji, która redagowała statut powołanej w r. 1903 Sekcji Turystycznej Tow. Tatrzańskiego (następnie został jej członkiem). Dn. 14 III t.r. otrzymał tytuł członka honorowego Tow. Tatrzańskiego. Wspomnienia z eskapad tatrzańskich i dziejów Tow. Tatrzańskiego zamieszczał w „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego” (był też redaktorem rocznika za r. 1904). Zmarł 16 IV 1911 w Krakowie, został pochowany 19 IV w grobie rodziny Zabłockich na cmentarzu Rakowickim (kw. II pas EB).
W zawartym 23 V 1885 małżeństwie z Zofią Heleną z Zaleskich (zm. 1926) miał Ś. trzech synów: Stanisława Karola (zob. Świerz-Zaleski Stanisław Karol), Tadeusza Mieczysława (zob.) i Mieczysława Adama Zygmunta (zob.).
Imię Ś-a nadano w r. 1925 nowemu schronisku w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (przemianowane w sierpniu 1935 na Schronisko im. Leopolda i Mieczysława Świerzów). W budynku Dworca Tatrzańskiego w Zakopanem wmurowano w r. 1928 poświęconą mu tablicę. Ś. występuje w opowiadaniach Kazimierza Barnasia, opublikowanych w kwartalniku „Kraków”: „Wizytacja” (1987 nr 4) i „W domu «Pod Rakiem»” (1989 nr 4).
Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/ 51—1917/18, Kr. 2014; Enc. Krakowa; Enc. tatrzańska (1995) (fot.); Estreicher w. XIX, VII; Estreicher w. XIX, Wyd. 2, IV; Grodziska-Ożóg, Rakowice; Polak K., Bibliografia „Pamiętników Towarzystwa Tatrzańskiego” za lata 1876—1920, W.—Kr. 1981; Słown. pracowników książki pol.; Słown. pseudonimów, IV; Słownik biograficzny prekursorów turystyki oraz działaczy PTT, PTK i PTTK, W. 1988; — Bąk J., Semper in altum. Z dziejów Szkół Nowodworskich, Kr. 1976 (fot.); Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979; Długołęcka-Pinkwart L., Pinkwart M., Zakopane od A do Z, W. 1994; Hanik J., Dzieje meteorologii i obserwacji meteorologicznych w Galicji od XVIII do XX wieku, Wr. 1972 (fot.); Jubileusz 60-cio lecia Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Księga pamiątkowa 1866—1926, Kr. 1926 s. 12, 85; Kolbuszewski J., Tatry w literaturze polskiej, Kr. 1982 I—II; Kras J., Życie umysłowe w Krakowie w latach 1848−1870, Kr. 1977; Krygowski W., Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, W.—Kr. 1988; Mantyka M., Z dziejów zakopiańskiej Biblioteki 1900—2000, Zakopane 2000; Miśko D., Historia założenia i rozwoju Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w 25 rocznicę jubileuszową, Kr. 1891 s. 7, 69—72, 78—9, 93, 96, 101, 107, 213, 252; Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951 IV 53, 125, W. 1961 s. 138, 160, W. 1962 X 43, 88, 101, 107, 110, 148, W. 1974 XVIII 69; Pinkwart M., Tatry w świadomości mieszkańców Zakopanego i ich gości. Prasa zakopiańska 1891—1939, Zakopane 2002; Roszkowska E., Taternictwo polskie. Geneza i rozwój do 1914 roku, Kr. 2013; Schnaydrowa B., Przyczynki do powstania Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 10: 1964 [1965]; Staszel J., Fundacja im. Mikołaja Kopernika w Krakowie i jej związki z Akademią Umiejętności, tamże R. 19: 1973 [1974]; Stecka Z., Historia przewodnictwa tatrzańskiego [Zakopane] 1995 s. 20—1, 27, 36—7, 41, 45, 47, 50, 59, 65—6, 68 (fot.); taż, Przewodnictwo tatrzańskie. Zarys historii, W.—Kr. 1981 (fot.); Stinia M., Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kr. 2004; Ślusarczyk J. M., Problematyka naukowa i ochrona przyrody w działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w latach 1873—1950, Nowy Targ 2008; W stulecie powstania Towarzystwa Tatrzańskiego, Tor. 1973; Zborowski J., Pisma podhalańskie, Kr. 1972 I—II; tenże, Z dziejów ruchu wydawniczego w Zakopanem do roku 1899, „Roczn. Podhalański” R. 3: 1985; Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1905—1985, W. 1986; — Anczyc W., O dawnym Zakopanem. Kilka wspomnień, „Wierchy” R. 15: 1937 s. 1—2; Brzega W., Żywot górala poczciwego (wspomnienia i gawędy), Kr. 1969; Jahresbericht kaiserl. königl. vollständigen Gymnasiums in Krakau für das Schuljahr 1859—60, Krakau 1859—60; Korta K., Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Wspomnienia ucznia z lat 1888—96, Kr. 1938 (fot.); Pawlikowski J. G., Kilka wspomnień o tych, co dawniej po Tatrach chadzali, „Taternik” R. 10: 1923—4 s. 1—2; Pół wieku wspomnień uczniów Gimnazjum im. B. Nowodworskiego (św. Anny) w Krakowie, Kr. 1938; Sprawozdanie dyrektora Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny, 1874—83, 1885—92, Kr. 1874—83, 1885—92; Szematyzmy Król. Galicji, 1861—1910; — „Dzien. Pol.” 1885 nr 121, 1889 nr 280; „Hale i Dziedziny” R. 6: 1995 nr 9; „Ilustr. Kur. Codz.” 1926 nr 338 (nekrolog żony, Zofii), 1932 nr 257 s. 19 (fot.); „Pam. Pol. Tow. Tatrzańskiego” T. 4: 1995 [1996] s. 177—80 (fot.); „Wierchy” R. 18: 1948 s. 5, 8, 12, 36, 39—40, 43, 46, 49, 53—5, 62, 110—11, 120, 132, 134, 201—5 (fot.), s. 310, 312, R. 41:1972 [1973] s. 206—7; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Czas” 1911 nr 175, „Goniec” 1911 nr 1277; Kalendarz Czecha z r. 1912, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 33: 1912 (J. Chmielowski, fot.), „Rola” 1911 nr 17, „Taternik” R. 5: 1911 nr 2 (tenże); — Arch. Muz. Tatrzańskie go w Zakopanem: Listy Ś-a, akta Tow. Tatrzańskiego, fot.; Arch. UJ: sygn. PKEN 26 (teczka nauczycielska), sygn. S II 449a, c, 450 a—b, 452 b—c, 453, 454—5 (albumy studenckie), sygn. WF II 504 (teczka doktorska); B. Narod.: rkp. 7263 k. 107—8 (list M. Pawlikowskiego z r. 1880); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 3246, 9363; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Floriana w Kr.: Liber copulatorum, T. IX 1875—85 s. 153; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Stanisława Kostki w Kr.: Liber mortuorum Dębniki, T. IV s. 45; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Szczepana w Kr.: Liber natorum et baptisatorum, T. XVII s. 213, 233; Parafia rzymskokatol. p. wezw. Wniebowzięcia NMP w Kr.: Liber natorum, T. XXIV s. 53; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Jakuba Starszego Apostoła w Tuchowie: Liber baptisatorum pro Villa Garbek 1821—44 s. 27.
Wiesław A. Wójcik