Świerz Mieczysław Adam Zygmunt, pseud. M.S. (1891—1929), nauczyciel, działacz turystyczny, taternik, narciarz, pisarz.
Ur. 25 V w Krakowie, był najmłodszym synem Leopolda (zob.) i Zofii Heleny z Zaleskich (zm. 1926). Miał dwóch braci: Stanisława Karola (zob. ŚwierzZaleski Stanisław Karol) i Tadeusza Mieczysława (zob.).
Od r. 1901 uczył się Ś. w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Wychowywany przez ojca w atmosferze kultu gór, już jako uczeń uprawiał taternictwo (28 VII 1906 pierwsze wejście «przez przewieszkę» na Mnicha z Władysławem Kulczyńskim), a od r. 1907 publikował opisy tatrzańskich wycieczek i wspinaczek w „Taterniku”, organie Sekcji Turystycznej Tow. Tatrzańskiego; w r.n. został członkiem tej Sekcji. Z braćmi oraz Kulczyńskim, Walerym i Ferdynandem Goetlami, a także z Pawłem Basterem zawiązał w r. 1907 koleżeński Klub Turystyczny «Kilimandżaro», który odegrał znaczną rolę w rozwoju taternictwa sportowego, narciarstwa i ochrony przyrody (działał do r. 1910). Dn. 1 VI 1909 zdał maturę, po czym na Wydz. Filozoficznym UJ podjął studia polonistyczne. Od t.r. był zastępcą sekretarza, a w l. 1912—13 sekretarzem zarządu Sekcji Turystycznej Tow. Tatrzańskiego; z jej ramienia był delegatem do Wydziału (Zarządu) Towarzystwa. W r. 1911 wszedł do komitetu redakcyjnego „Taternika” i w r. 1913 objął kierownictwo pisma. W Tow. Tatrzańskim zasiadał od r. 1911 w Komisji Redakcyjnej i Naukowej, od r. 1912 w Komisji dla Robót w Tatrach i Przewodnictwa (od r. 1923 Komisja ds. Przewodnictwa), a także w powołanej w r. 1912 Sekcji Ochrony Tatr. Jesienią 1910 związał się na krótko z Tatrzańskim Tow. Narciarzy w Krakowie, a następnie działał w zarządzie Sekcji Sportów Zimowych (potem Sekcja Narciarska) krakowskiego Akad. Związku Sportowego, którą w l. 1910—12 kierował. Dokonał pierwszych wejść: przez Śnieżną Dolinę na Lodowy Szczyt (23 VII 1909, z braćmi Goetlami), na Śnieżne Turnie (9 VI 1910, z Kazimierzem Piotrowskim), z Doliny Kaczej na Żłobisty Szczyt (22 VIII 1911, z Kulczyńskim oraz braćmi Gyulą i Romanem Komarnickimi), zachodnią granią na Zamarłą Turnię (31 VIII 1911, z Januszem Chmielowskim i Zdzisławem Kleszczyńskim) oraz południową ścianą Małego Lodowego Szczytu (31 VIII 1912, z Kulczyńskim, Piotrowskim i Jerzym Rotwandem), a także pierwszego wejścia zimowego na Szeroką Jaworzyńską (25 III 1912, m.in. ze Stefanem Komornickim, Józefem Lesieckim i Józefem Oppenheimem). Uprawiał też narciarstwo zjazdowe i wysokogórskie; w tatrzańskim biegu zjazdowym z Wrótek uzyskał w r. 1911 trzecie miejsce. Postulując otwarcie się polskiego taternictwa na góry wysokie, wyjechał latem 1913 w Alpy i w towarzystwie Chmielowskiego i Piotrowskiego zdobył kilka szczytów w grupie Mont Blanc. Opublikował Przewodnik po Tatrach. Tatry Wschodnie i Zachodnie (Kr. 1912) oraz obszerny artykuł Zarys dziejów taternictwa polskiego („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 34: 1913). Opracował szczegółowe projekty urządzenia w Muz. Tatrzańskim im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem działu poświęconego tatrzańskiej turystyce i taternictwu (w sprawie działu taternickiego w Muzeum im. Chałubińskiego, „Zakopane” 1914 nr 16). Ogłaszał też artykuły o literaturze polskiej: Poeta Tatr (z okazji jubileuszu Kazimierza Tetmajera) („Taternik” R. 6: 1912 nr 5), 44 — Mickiewicz („Czas” 1913 nr 511), Seweryna Goszczyńskiego „Moja rozmowa z Mickiewiczem” („Pam. Liter.” R. 13: 1914/15). W l. akad. 1913/14 — 1914/15 uzupełniał studia w Szwajcarii i na uniw. w Wiedniu.
W czasie pierwszej wojny światowej Ś. został 15 III 1915 powołany do służby w armii austro-węgierskiej jako szeregowy w 13. pp (tzw. krakowskim); stacjonując w Krakowie, pełnił od 19 III t.r. funkcję instruktora w baonie wartowniczym. Po śmierci Jerzego Żuławskiego opublikował o nim wspomnienie („Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 35: 1915/16). Na UJ uzyskał absolutorium (13 VII 1916), a następnie doktorat (9 III 1917) na podstawie rozprawy Poglądy Goszczyńskiego na poezję i poetę (niewyd.), której promotorem był Ignacy Chrzanowski. Dn. 9 IV 1917 został odkomenderowany do dowództwa grupy «Austria» w Bośni. Odbył w okresie 3 X — 24 XII t.r. przeszkolenie oficerskie w Temesvár (obecnie Timişoara), po czym objął funkcję instruktora w Komendzie Uzupełnień nr 16 w Krakowie. Przeniesiony do Albanii, w baonie etapowym nr 211 został dowódcą plutonu i 1 VII 1918 awansował na chorążego. Niebawem zachorował na czerwonkę oraz malarię i t.r. wrócił do Krakowa. Jeszcze t.r. z bratem Stanisławem dokonał pierwszego wejścia południowo-zachodnią ścianą Kozich Czub.
Dn. 1 XI 1918 zgłosił się Ś. do WP, ale z przyczyn zdrowotnych rozpoczął służbę dopiero 26 I 1919 jako instruktor i referent oświatowy w Komp. Wysokogórskiej Brygady Strzelców Podhalańskich w Zakopanem. Napisał słowa Pieśni strzelców Kompanii Wysokogórskiej (Na nutę: Hej strzelec ci ja, strzelec) („Gaz. Podhalańska” 1920 nr 21). Dn. 15 VIII 1919 awansowano go na podporucznika. Po likwidacji Komp. Wysokogórskiej służył od 22 XI 1919 w zakopiańskiej Szkole Wysokogórskiej, działającej przy baonie zapasowym 2. Pułku Strzelców Podhalańskich. Zasiadał w l. 1919—20 w zakopiańskim Komitecie Narodowym Obrony Spisza, Orawy, Czadeckiego i Podhala. Po zawieszeniu działalności Szkoły Wysokogórskiej w czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. dowodził wydzielonym Plutonem Wysokogórskim w Zakopanem (6 VIII — 23 XII t.r.). Awansował wtedy, 15 XII t.r., na porucznika. Dokonał kolejnych pierwszych przejść w Tatrach: północno-zachodnią ścianą Niżnich Rysów (24 VIII 1919, z Zygmuntem Klemensiewiczem i Bolesławem Macudzińskim), północną ścianą na Żabi Szczyt Wyżni (15 VII 1920, z Piotrowskim) oraz wschodnią ścianą na Wielki Mięguszowiecki Szczyt (22 IX 1921, z ks. Janem Humpolą). Od r. 1919 wchodził w skład Wydziału (od r. 1923 Zarząd Główny) Tow. Tatrzańskiego (od r. 1920 Polskie Tow. Tatarzańskie ); w r. 1922 wznowił przerwane przez wojnę wydawanie „Taternika”. Prowadził działy turystyczne w dwutygodniku „Echo Tatrzańskie” (od r. 1919 wydawany w Zakopanem) oraz „Gazecie Zakopiańskiej” (1921—3). Opublikował Przewodnik po Tatrach polskich i Zakopanem (Zakopane 1919, 1921, 1923, 1927). Uczestniczył w październiku 1919 w Krakowie w I Zjeździe Delegatów Krajoznawczych i Narciarskich jako przedstawiciel Sekcji Narciarskiej krakowskiego Akad. Związku Sportowego oraz był jednym z organizatorów powstałego t.r. Polskiego Związku Narciarskiego; w Związku pełnił funkcje przewodniczącego (22 II — 29 XII 1920) oraz zastępcy przewodniczącego (do r. 1922), a następnie wchodził w skład jego zarządu (do 7 X 1923). Po wznowieniu w styczniu 1921 Szkoły Wysokogórskiej został w niej naczelnym instruktorem wyszkolenia wysokogórskiego. Dn. 10 VI t.r. rozwiązano Szkołę, a Ś-a urlopowano 26 VII z WP bezterminowo.
Od 1 IX 1921 pracował Ś. jako polonista w zakopiańskich szkołach: Prywatnym Gimnazjum Realnym (od 1 II 1922 Państw. Gimnazjum) i Państw. Szkole Przemysłu Drzewnego. W PTT został 14 VIII 1921 przewodniczącym Sekcji Turystycznej. Przyczynił się do budowy nowego schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, zaprojektowanego w l. 1923—7 przez Karola Stryjeńskiego. Doprowadził do powołania w r. 1924 w Zakopanem oddziału PTT i został jego pierwszym prezesem; w l. 1925—6 zasiadał w Towarzystwie w zarządzie Sekcji Ochrony Tatr. W październiku 1925 był z Władysławem Ziętkiewiczem sekundantem Stryjeńskiego w jego zatargu ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem; konflikt został zakończony polubownie. Razem z Chmielowskim wydał czterotomowy przewodnik taternicki Tatry Wysokie (Kr. 1925—6); książka, będąca najważniejszą pozycją w jego dorobku pisarskim, stanowiła pod względem rozmiarów i metodologii znaczący postęp w porównaniu z wcześniejszymi opracowaniami tego typu, wpłynęła też na rozwój taternictwa w l. międzywojennych. Przewodniki Ś-a były wykorzystywane przez kilka pokoleń turystów i taterników, udających się w góry. Od r. 1926 był Ś. w zarządzie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (od r. 1927 Sekcja Ratunkowa PTT). Został w tym czasie sportretowany jako doktor Zwierz w powieści Andrzeja Struga „Wielki dzień. Kronika niedoszłych wydarzeń” („Kur. Poranny” 1926 nr 211—304 [z przerwami], wyd. osobne, W. 1957).
Po zamachu majowym 1926 r. i przejęciu jesienią t.r. władzy w Zakopanem przez komisarza rządowego Konstantego Starosolskiego Ś. do r. 1927 zasiadał w jego Radzie Przybocznej. Na łamach „Wierchów” ogłosił w r. 1926 studium Stanisław Staszic w Tatrach (z niewielkimi zmianami przedr. w księdze pamiątkowej pt. „Stanisław Staszic”, L. 1928). Działał we władzach Tow. «Sztuka Podhalańska». W r. 1927 był członkiem komitetu zbierającego fundusze na sanatorium i schronisko dla artystów i literatów. Kontynuując taternictwo, wszedł 11 IX t.r. z Bronisławem Czechem, W. Doražilem i Kazimierzem Schielem północną ścianą na Kozi Wierch. Zaliczany do najwybitniejszych taterników i ideologów taternictwa, zdobył większość ważniejszych wierzchołków tatrzańskich, dokonał przeszło pięćdziesięciu pierwszych wejść i rozwiązał ok. stu problemów taternickich. Był autorem wielu nazw tatrzańskich. Prowadził działalność odczytową i opublikował blisko 200 artykułów. W r. 1927 zrezygnował z kierowania zakopiańskim oddz. PTT; po objęciu 1 II 1928 posady nauczyciela w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. Mikołaja Kopernika w Katowicach, przestał być 15 VIII t.r. przewodniczącym Sekcji Turystycznej i pod koniec roku odszedł też z „Taternika”. Został natomiast członkiem zarządu oddz. górnośląskiego PTT oraz wiceprezesem Śląskiego Klubu Narciarskiego. Od 1 IX pracował w Gimnazjum Państw. w Gnieźnie. Zginął 5 VII 1929 podczas wspinaczki w Tatrach na zachodniej ścianie Kościelca; został pochowany 8 VII w Zakopanem na Nowym Cmentarzu.
W zawartym 12 VII 1917 w Zakopanem małżeństwie z Izabelą Eugenią z Januszkiewiczów miał Ś. syna Mieczysława Jana Bolesława (1918—1942), lotnika, porucznika WP, który zginął w czasie lotu patrolowego w Wielkiej Brytanii, oraz córkę Alinę Annę, zamężną Żuławską (1920—1982), harcerkę, żołnierza AK, nauczycielkę w szkołach zakopiańskich.
Sekcja Turystyczna PTT nazwała imieniem Ś-a utworzony w r. 1931 specjalny fundusz alpinistyczny, gromadzący środki na finansowanie wypraw zagranicznych, oraz wydała pracę zbiorową „Mieczysław Świerz. Ku czci człowieka gór” (Kr. 1933, „Taternik” R. 17: 1933 z. 5/6). Schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich przemianowano w sierpniu 1935 na Schronisko im. Leopolda i Mieczysława Świerzów, odsłaniając tam poświęconą im obu tablicę. Miejsce upadku Ś-a nazwano Kominem jego imienia. Czescy autorzy, J. Gellner i F. V. Kroutil, dedykowali Ś-owi swój przewodnik taternicki „Vysoké Tatry” (Praha 1935—8 I—V).
Ś. występuje w opowiadaniu Stanisława Zielińskiego „Po złoty promień” („Odra” 1959 nr 49), w powieści Jalu Kurka „Księga Tatr wtóra” (Kr. 1978), a także we wspomnieniach: Bogusława Szerera „Tryptyk tatrzański” („«Liliana» i «Szarotka». Zarys historii zakopiańskich licealnych szkół ogólnokształcących”, Zakopane 1978) oraz Stanisława Makowieckiego „Ze stepu w Tatry” (Kr. 1979).
Corpus studiosorum Universitatis Iagiellonicae 1850/ 51 − 1917/18, Kr. 2014; Cumft O., Kujawa H. K., Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939—1946, W. 1989 (dot. syna, Mieczysława); Dieška I. i in., Horolezectvo. Encyklopédia, Bratislava 1989; Enc. tatrzańska (1995) (fot.); Gajewski K. i in., Leksykon polskich i słowackich fotografów tatrzańskich i zakładów fotograficznych w Tatrach, na Podhalu, Orawie, Spiszu i Liptowie do roku 1939, Nowy Targ 2011; Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej. Biografie 1800—1970, Wr. 1971; tenże, Bibliografia turystyki polskiej 1900—1944, Wr. 1968; Jouty S., Odier H., Leksykon alpinizmu, W. 2007; Mała encyklopedia sportu, W. 1987 II (fot.); PSB (Piotrowski Kazimierz, Roguska-Cybulska Jadwiga, Schiele Aleksander, Skoczylas Adam Bronisław, Smoluchowski Marian, Stanisławski Wiesław); Pinkwart M., Zdebski J., Nowy Cmentarz w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, W.—Kr. 1988; Polak K., Bibliografia „Pamiętników Towarzystwa Tatrzańskiego” za lata 1876—1920, W.—Kr. 1981; tenże, Bibliografia „Wierchów” za lata 1923—1972, W.—Kr. 1976; Polak K. i in., „Ziemia” 1910—1950. Bibliografia zawartości, W. 1997; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 1998 II; Słownik biograficzny prekursorów turystyki oraz działaczy PTT, PTK i PTTK, W. 1988; Wielka encyklopedia gór i alpinizmu, Kat. (2013) VI; — Borowiec P., Jesteśmy głosem milionów. Dzieje krakowskiego wydawnictwa i koncernu prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny (1910—1939), Kr. 2005; Budziosz S., Mieczysław Świerz (1891—1929). Działalność i twórczość taternicka − próba biobibliografii (mszp. pracy magisterskiej z r. 1986 w AWF w Kr.); Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979 (fot.); Degler J., Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiały do biografii (1918—1939), W. 2009; Długołęcka-Pinkwart L., Pinkwart M., Zakopane od A do Z, W. 1994; Jagiełło M., Wołanie w górach, W. 1979 s. 83—4; Jakubowski R. i in., Bedeker tatrzański, W. 2000 s. 193, 263; Kolbuszewski J., Tatry w literaturze polskiej, Kr. 1982; Krygowski W., Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej, W. 1973 s. 50, 62, 100, 108, 132, 134; Maciejewski S., W kręgu Muzeum Tatrzańskiego, Kr.—Zakopane 2014; Mundt E., Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, Gniezno 1998; „Na każde wezwanie…”. Pięćdziesiąt lat działalności Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego 1952—2002, Kr. 2002; Nyka J., Ludzie, którzy „Taternika” tworzyli, „Taternik” R. 44: 1968 nr 3 s. 129, R. 81: 2007 nr 3/4 s. 13 (fot.); Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951—62 I—X, W. 1967—74 XII—XIX, W. 1979—84 XXII—IV; Pinkwart M., Tatry w świadomości mieszkańców Zakopanego i ich gości. Prasa zakopiańska 1891—1939, Zakopane 2002; Pręgowski Z., Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 roku, W. 1994; Rokosz M., Dall L., Harcerstwo zakopiańskie w latach 1913—1945, Zakopane 2013; Roszkowska E., Taternictwo polskie. Geneza i rozwój do 1914 roku, Kr. 2013 (fot.); Skalny S., Kompania Wysoko-Górska Brygady Strzelców Podhalańskich w 75. rocznicę utworzenia, „Hale i Dziedziny” R. 4: 1993 nr 11/12 s. 8—9; tenże, Porucznik dr Mieczysław Świerz 1891—1929, tamże R. 7: 1996 nr 1/2 s. 14 (fot.), s. 16; tenże, Z dziejów jednostek wysokogórskich w Wojsku Polskim 1919—1931, „Wierchy” R. 59: 1993 s. 77—8, 91; Stecka Z., Historia przewodnictwa tatrzańskiego [Zakopane] 1995 s. 81, 95, 97, 110; taż, Przewodnictwo tatrzańskie. Zarys historii, W.—Kr. 1981; Sygnały z gór. Z dziejów minionych sześćdziesięciu lat działalności Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego PTTK, W. 1973 s. 29, 31 (fot.), s. 42; Wójcik W. A., W kręgu Tatr, Zakopane 2008; Wryk R., Akademicki Związek Sportowy 1908—1939, P. 1990; Zakopane. Czterysta lat dziejów, Kr. 1991 II; — Sprawozdanie dyrekcji gimnazjów w Zakopanem za r. szk. 1925/6, Zakopane 1926 s. 7, 9; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum Państwowego w Zakopanem za r. szk. 1924/5, Zakopane 1925 s. 4—5; toż za r. szk. 1926/7, Zakopane 1927 s. 10—11; toż za r. szk. 1928/9, Zakopane 1929 s. 16; Sprawozdanie dyrektora gimnazjum św. Jacka w Krakowie, 1902—9, Kr. 1902—9; Zagórowski, Spis nauczycieli; — „Ilustr. Kur. Codz.” 1934 nr 297 s. 22; „Odra” 1959 nr 49; „Tyg. Podhalański” 2009 nr 27 s. 18 (fot.); „Wierchy” R. 18: 1948 s. 47, 57, 134 (fot.), s. 136, 140, 150, 202—4 (fot.), s. 211, 214, 216, 218—21, 230, 265—6, 299, 302, 310, 312, 316, 328, 334—5; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1929: „Czas” nr 152—154, „Dzien. Lud.” nr 152, „Ilustr. Kur. Codz.” nr 182—183, 185 (fot.), dod. „Kur. Liter.-Nauk.” nr 44 (K. Makuszyński), „Kur. Pozn.” nr 310, 312, „Kur. Warsz.” nr 182 (wyd. poranne), nr 183, „Nowy Dzien.” nr 179—180, 182, „Polonia” nr 1706, 1709, „Polska Zbrojna” nr 185, „Przegl. Pedagog.” z. 29, „Przegl. Sportowy” nr 39, 42 (M. Orłowicz, fot.), „Słowo Pol.” nr 184, „Światowid” nr 29 (fot.), „Taternik” z. 3 (T. Ciesielski), „Wierchy” ([J. G. Pawlikowski], K. Piotrowski, fot.); „Zakopane” nr 12/13 (S. Komornicki, A. Lewicki, Z. Mirtyński, fot.), nr 16 (W. Suleja), nr 25 (K. Makuszyński), „Ziemia” nr 15/16 (M. Orłowicz); — Arch. Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem: Akta Tow. Tatrzańskiego (Pol. Tow. Tatrzańskiego), sygn. AR/137 (Księga protokołów Komitetu Obrony Podhala, Spisza, Orawy i okręgu Czadeckiego), sygn. AR/NO/28, 111 (listy do Romana Kordysa z l. 1908—29), sygn. AR/NO/288 (listy do Jana Alfreda Szczepańskiego z l. 1926—9); Arch. Narod. w Kr.: Katalogi uczniów Gimnazjum św. Jacka w Kr., Protokoły egzaminów dojrzałości; Arch. UJ: sygn. WF II 355—375, WF II 504 (teczka doktorska); B. Jag.: rkp. 8679 III k. 94, rkp. 10674 I k. 173—4, rkp. 11310 IV k. 58—62, rkp. 11761 III k. 57, rkp. Przyb. 393/03; CAW: Akta personalne, nr 13426; Parafia rzymskokatol. p. wezw. Najśw. Rodziny w Zakopanem: Liber copulatorum 1915—38, s. 31, Liber natorum 1928—38, s. 37—8, Liber mortuorum 1918−37, s. 182; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Szczepana w Kr.: Liber natorum, T. XVII 1878−94 s. 233; Tatrzański Park Narod., Ośrodek Dok. Tatrzańskiej im. Zofii Radwańskiej-Paryskiej i Witolda Henryka Paryskiego w Zakopanem: sygn. TB—P/434 (teczka biogr.); — Mater. Red. PSB: Wydruk ze strony internetowej www.pinkwart.pl (Strug A., Wielki dzień. Kronika niedoszłych wydarzeń, Oprac. M. Pinkwart, 2011).
Wiesław A. Wójcik