Starnigel (Sterngel) Wawrzyniec (ok. 1571–1639), profesor Akademii Zamojskiej, dziekan infułat zamojski.
Ur. w Busku (woj. bełskie). Był synem mieszczanina lwowskiego Wacława i nieznanej z imienia mieszkanki Buska, starszym bratem Zachariasza (zob.).
W semestrze zimowym r. 1583 rozpoczął S. naukę na Wydz. Sztuk Wyzwolonych Uniw. Krak. W r. 1586 został bakałarzem sztuk wyzwolonych, a wiosną 1593 uzyskał stopień doktora filozofii i wkrótce rozpoczął pracę na uniwersytecie. Na stanowisku docenta zastał go we wrześniu t.r. Szymon Szymonowic, pełnomocnik kanclerza Jana Zamoyskiego, przybyły do Krakowa dla pozyskania profesorów do mającej powstać w Zamościu Akademii. Dn. 17 IX donosił on kanclerzowi, że udało mu się namówić do wyjazdu S-a, Jana Ursyna i Melchiora Stefanidesa, «ingenia piękne, pracowite, stateczne, w oboim języku biegłe, czytania, jeśli nie nazbyt wielkiego, wszakże nieowszem skąpego». Po uzgodnieniu szczegółów i przyznaniu przez Zamoyskiego pensji rocznej w wysokości 230 złp., pochodzącej z zapisanej na rzecz Akademii wsi Bukowina (ziemia przemyska), S. podpisał trzyletni kontrakt i pod koniec t.r. przyjechał wraz z kolegami do Zamościa.
W pierwszych miesiącach pobytu zawarł S. bliższą znajomość z Sebastianem Fabianem Klonowicem; poeta, dedykując mu ok. r. 1600 egzemplarz „Victoria deorum” (znajdował się w zbiorach B. Ordynacji Krasińskich w Warszawie, zniszczony w r. 1944), nazywał S-a swoim przyjacielem. Najwięcej czasu zajęły jednak S-owi dyskusje z Zamoyskim, dotyczące organizacji Akademii i planu przyszłych nauk. Dn. 15 V 1595 nowa uczelnia rozpoczęła działalność, a przybyły ze S-em Stefanides został jej pierwszym rektorem. Prawdopodobnie już t.r. rozpoczął S. wykłady z wymowy (elokwencji). Po upływie przewidzianych kontraktem trzech lat zdecydował się osiąść w Zamościu na stałe. W r. 1599 został rektorem Akademii. Dn. 31 X t.r. zwrócił się z listem do medyków padewskich, prosząc o naukową opinię na temat choroby zwanej kołtunem, szerzącej się szczególnie na Rusi (lecz wg opisu przypominającej raczej syfilis). Prośba wywołała korespondencję profesorów padewskich z Akad. Zamojską i zaowocowała szeregiem prac medycznych o «kołtunie» powstałych w środowisku naukowym Padwy. Być może, jak przypuszczał Stanisław Łempicki, stanowisko rektora zajmował S. również w r. 1600. Od początku r. 1602 do początku sierpnia t.r. był S. nauczycielem syna kanclerza, Tomasza. W r. 1603 został (jako pierwszy z profesorów Akademii) zaprezentowany przez Zamoyskiego na kanonika kolegiaty zamojskiej, co 9 V r.n. zatwierdził bp chełmski Jerzy Zamoyski. W r. akad. 1604/5 pełnił funkcję dziekana Akademii. Prowadził nadal lekcje wymowy, a równocześnie przygotowywał się do święceń kapłańskich, które otrzymał w r. 1609. Wkrótce potem został prałatem kustoszem kolegiaty zamojskiej i zrezygnował z zajęć w Akademii.
W r. 1615 został S. proboszczem w Białej, a następnie w Goraju (woj. lubelskie). Zabiegał wtedy usilnie przed sądami (m.in. ziemskim urzędowskim i grodzkim lubelskim) o wyegzekwowanie zaległych dziesięcin, m.in. od Stanisława Wioteskiego. W l. 1619–23 wiódł przed sądem grodzkim lubelskim proces ze Zbigniewem Gorajskim o dziesięcinę z Chrzanowa i Radzięcina za l. 1608–19, szacując zaległości na 5 tys. grzywien. Domagał się też dziesięciny z Woli Radzięckiej, Kątów i Sokołówki. W styczniu 1621, po śmierci Mikołaja Kiślickiego (zm. 6 XII 1620), został S. dziekanem infułatem, obejmując tym samym najwyższe stanowisko w kolegiacie zamojskiej, z którym związane były nie tylko korzyści finansowe (dochody z dóbr Matcze i wszystkich należących do nich wsi), lecz przede wszystkim możliwość odgrywania ważnej roli w życiu publicznym miasta i okolicy oraz wpływania na sprawy Akademii. Być może w tym samym czasie został, również po Kiślickim, proboszczem szczebrzeszyńskim. Awanse zawdzięczał w znacznej mierze dawnemu wychowankowi Tomaszowi Zamoyskiemu; o ich głębokiej przyjaźni świadczą listy S-a do ordynata z l. 1618–25, szczegółowo informujące o sprawach gospodarczych i różnych ciekawostkach (w październiku 1618 pisał np., że zgodnie z życzeniem T. Zamoyskiego mieszka w Zamościu, gdyż «widzi Bóg, jakobym rad ozłocił te obie miesca [akademię i kolegiatę]»). Dn. 13 VI 1637 towarzyszył T. Zamoyskiemu w uroczystości położenia kamienia węgielnego pod nowy gmach Akademii, zaś w styczniu r.n. składał jego ciało do trumny i odprawiał egzekwie podczas pogrzebu.
Dn. 20 VI 1638 sporządził S. testament; fortunę, zgromadzoną podczas ponad czterdziestoletniego pobytu w Zamościu, ofiarował w większości na pomoc ubogiej młodzieży uczącej się w Akad. Zamojskiej i Uniw. Krak., pewne kwoty przeznaczył dla kolegiaty, a także dla rodzinnych miast: swojego (Buska) oraz swego ojca (Lwowa – zapis na szpital Świętego Ducha). Egzekutorem testamentu uczynił brata Zachariasza, wówczas profesora teologii w Krakowie, któremu zapisał bibliotekę. Jednakże pod koniec t.r., podczas pobytu w Krakowie, zapewne za namową brata, S. zmienił ostatnią wolę, zapisując 59 tys. złp., przynoszących rocznie 4040 złp. procentu, na rzecz ubogiej młodzieży uczącej się na Uniw. Krak.; kwota ta została ulokowana na dobrach: Proszówki i Gruszów (pow. proszowicki), Derszno (pow. ksiąski) oraz Odrzykoń koło Krosna (ziemia sanocka). Procenty (960 złp.) od kwoty 16 tys. złp. zapisał na anniwersarz za swą duszę oraz dla kilku krakowskich kolegiów, burs i szkół. Kolegiacie zamojskiej ofiarował 3 tys. złp., zaś bakałarzom Uniw. Krak., skierowanym do pracy w Akad. Zamojskiej – 40 złp. Nowa wersja testamentu miała być chwilowo utrzymana w tajemnicy. Wkrótce po powrocie z Krakowa, stary i zniedołężniały, zmarł S. w Zamościu przed 23 V 1639, kiedy to jego testament został oblatowany i zatwierdzony przez konsystorz krasnostawski; 4 VII t.r. nowym dziekanem został Jakub Skwarski.
Po śmierci S-a doszło do sporów między Akad. Zamojską a Uniw. Krak. na tle realizacji zapisów testamentowych; zakończyło je podpisanie 9 IV 1641 w Krakowie porozumienia, w myśl którego Akad. Zamojska miała otrzymać od Uniw. Krak. «w drodze łaski» 10 tys. złp. na założenie w Zamościu bursy. Sumę tę akademicy zamojscy odebrali w czerwcu 1646 i ulokowali na dobrach Żabce i Beczejów w woj. bełskim (4 tys. złp.) oraz na synagodze zamojskiej (6 tys. złp.); fundacja «contubernium Starnigelliani» w Zamościu nastąpiła jednak dopiero 26 X 1677. W Krakowie już 1 IX 1645 egzekutorzy testamentu S-a zakupili od Andrzeja Bruzińskiego kamienicę zwaną Niderlandowską przy ul. Gołębiej 14, w której aż do r. 1820 istniała Bursa Starnigeliana.
Brat S-a, Zachariasz, dedykował mu traktat teologiczny „Quaestio de natura legis” (Cracoviae 1627), do którego dołączył grecki wiersz „In stemma Laurentii Sterngel, fratris sui”.
Estreicher; – Chachaj M., Wykształcenie profesorów Akademii Zamojskiej, w: W kręgu akademickiego Zamościa, L. 1996 s. 138; Czerniatowicz J., Corpusculum poesis polono-graecae saeculorum XVI–XVII (1531–1648), Wr. 1991 s. 14–15, 164; Dzieje UJ, I; Gmiterek H., Bursa Starnigela przy Akademii Zamojskiej, „Roczn. Lub.” R. 19: 1976 s. 23–8; Hajdukiewicz L., Krakowska szkoła zamkowa 1510–1801, w: Studia do dziejów Wawelu, Kr. 1955 I; Kochanowski J. K., Dzieje Akademii Zamojskiej, Kr. 1899–1900; Krukowski J., Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kr. 2001; Kupisz D., Zbigniew Gorajski (1596–1655), W. 2000; Łempicki S., Działalność Jana Zamoyskiego na polu szkolnictwa, W. 1921; tenże, Protektor medycyny i medyków, w: tenże, Renesans i humanizm w Polsce, W. 1952; Stopniak F., Dzieje Kapituły Zamojskiej, L. 1962 s. 115, 195; Wadowski A. J., Wiadomość o profesorach Akademii Zamojskiej, W. 1899–1900; Wiśniewska H., Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Fabiana Klonowicza, L. 1985; Witusik A. A., Młodość Tomasza Zamoyskiego, L. 1977; – Album stud. Univ. Crac., III 134; Album studentów Akademii Zamojskiej, W. 1994; Liber beneficiorum et benefactorum Universitatis Iagiellonicae in saeculis XV–XVIII, Ed. J. Michalewicz, M. Michalewiczowa, Kr. 1999 I 356–62; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, W. 1971 s. 208–9; Racki J., Fama perennis seu ode in gratiam [...] Laurentii Staryngiel..., Kr. 1647; Statuta nec non liber promotionum; Wierzbowski T., Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego i biografii pisarzów polskich, W. 1900 I (reprod. odręcznej dedykacji S. F. Klonowica dla S-a); Żurkowski S., Żywot Tomasza Zamoyskiego, Lw. 1860 s. 160, 163; – AGAD: Arch. Zamoyskich, rkp. 635, 706, 745; Arch. Archidiec. w L.: Arch. Kons. Lub., sygn. A 106 k. 90, sygn. A 111 k. 445–8; AP w L.: Księgi grodzkie lub. Relacje, manifestacje, oblaty, t. 47 k. 619v–21v, 1013–4v, t. 52 k. 769–9v, 776v–7, t. 53 k. 435–5v; B. Narod.: BOZ, rkp. 1578 k. 17, rkp. 1604 s. 12, 16, 39, 144–5, 159–60.
Henryk Gmiterek