INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Władysław Surzyński      Władysław Surzyński, wizerunek na podstawie fot. z 1934 r.

Władysław Surzyński  

 
 
1906-02-24 - 1987-08-05
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Surzyński Władysław (1906–1987), aktor, dyrektor teatru, recytator.

Ur. 24 II w Tarnowie, był synem Stefana (zob.) i Anny z Szulców, bratankiem Józefa (zob.) i Mieczysława (zob.), bratem stryjecznym Leona (zob.).

S. od r. 1913 mieszkał i uczył się we Lwowie. Ukończył tamtejsze gimnazjum klasyczne, po czym 1 IX 1924 został aktorem Lwowskiego Teatru Objazdowego oraz uczniem szkoły dramatycznej Czesława Krzyżanowskiego przy Lwowskim Inst. Muzycznym. Po ukończeniu szkoły był (1 III – 31 VIII 1926) aktorem Teatru Miejskiego we Lwowie; wystąpił w roli tytułowej w „Sułkowskim” Stefana Żeromskiego. Zaangażowany jesienią 1926 przez Zygmunta Nowakowskiego do Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, zagrał role m.in. Kirkora w „Balladynie” Słowackiego (reż. Józef Sosnowski, premiera 28 VI 1927 w obecności marsz. Józefa Piłsudskiego z okazji sprowadzenia na Wawel prochów poety), Brighellę w „Turandot” C. Gozziego (reż. Nowakowski) i Achillesa w „Achilleis” Stanisława Wyspiańskiego (reż. Nowakowski i Sosnowski). W r. 1929 przeniósł się do Warszawy i został aktorem (a także kompozytorem) Teatru Jaskółka Haliny Starskiej. Latem 1930 występował w objeździe, od Zaleszczyk do Gdyni oraz w Wolnym Mieście Gdańsku, z zespołem Studio-Teatr Ireny Solskiej. W r. 1932 związał się z istniejącym od stycznia do czerwca Teatrem Polskim w Gdyni, odtwarzając m.in. Walerego w „Powrocie posła” Juliana Ursyna Niemcewicza; z zespołem tym występował w Chojnicach, Kościerzynie i Wejherowie oraz w Gdańsku. W l. 1932–4 grał w Teatrze Miejskim w Łodzi, a w sezonie 1934/5 w Warszawie w teatrach: Kameralnym i Ateneum; sensacją stała się jego rola Parysa w „Typie A” Marii Morozowicz-Szczepkowskiej (premiera 20 XI 1934, Teatr Ateneum, reż. Zofia Modrzewska), w której jako pierwszy aktor w polskim teatrze wystąpił nago. W l. 1935–8 był aktorem Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu; z zespołem tego teatru występował również w Gdańsku.

W sezonie 1938/9 był S. zatrudniony w Teatrze Miejskim w Wilnie (na Pohulance), kierowanym przez Leopolda Pobóg-Kielanowskiego. Wystąpił w rolach: Kapitana w „Alkadzie z Zalamei” P. Calderona de la Barci, Obierzyńskiego w „Spadkobiercy” Adama Grzymały-Siedleckiego, tytułowych w „Rejtanie” Kazimierza Brończyka (premiera 3 V 1939, reż. Pobóg-Kielanowski) i „Głupim Jakubie” Tadeusza Rittnera. Wg recenzenta wileńskiego „Gońca Porannego” (z 25 VI 1939) w aktorstwie S-ego było «widać dużą inteligencję artystyczną, która w połączeniu z prawdziwym talentem i osobistym wdziękiem, składa się na typ aktora, pożądanego na każdej scenie i w każdym teatrze». Po zajęciu Wilna przez Litwę nadal występował w Teatrze Miejskim (którego nazwę wkrótce zmieniono na Teatr Pohulanka), kierowanym przez Pobóg-Kielanowskiego, m.in. jako Kacper w „Pastorałce” Leona Schillera (reż. Stanisława Perzanowska). W marcu 1940 podjął próbę stworzenia nowego teatru, co stanowiło atak na Pobóg-Kielanowskiego. Po aneksji Litwy przez ZSRR, 15 VI t.r., wszedł w skład Zarządu Kolektywu Teatru Polskiego, działającego najpierw w sali przy ul. Końskiej 3, a następnie w gmachu dawnego kina Helios przy ul. Wileńskiej; w sierpniu recytował „Birobidżański tan” M. Tanka we własnym przekładzie z białoruskiego, w programie składanym „Zamiast komedii...” (reż. zbiorowa). Od listopada 1940 do marca 1941 był kierownikiem artystycznym Teatru Miejskiego; sezon rozpoczął „Sławą” W. Gusiewa (reż. Perzanowska), w której zagrał Wasyla Motylkowa. W r. 1941 partnerował gościnnie Hance Ordonównie w Teatrze Muzycznym «Lutnia» przy ul. Mickiewicza, m.in. jako Nazar Duma w operetce „Wesele w Malinówce” B. A. Aleksandrowa i W. Tipota. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako robotnik na plantacji tytoniu w majątku w Toczyłowie (obecne woj. podlaskie).

Po ponownym wkroczeniu do Wilna Armii Czerwonej, 13 VII 1944, zatrudnił się S. w reaktywowanym Polskim Teatrze Dramatycznym, grającym od grudnia t.r. na scenie «Lutni». Zagrał Higginsa w „Pigmalionie” G. B. Shawa (reż. Stanisław Milski) oraz Wacława w „Zemście” Aleksandra Fredry. Już po przeniesieniu się zespołu teatru do Torunia wystąpił w Wilnie 6 V 1945 w opracowanym przez siebie montażu „Od «Cyda» do żołnierza polskiego”. Następnie w ślad za kolegami wyjechał do Torunia, gdzie w tamtejszym Teatrze Ziemi Pomorskiej powtórzył rolę Higginsa w „Pigmalionie” oraz zagrał Latarnika w „SOS” Tadeusza Kańskiego. Te same role pokazał w nowo powstałym teatrze w Olsztynie, ale dodał do nich także nowe kreacje, m.in. dr. Stefana Kowacsa w „Maturze” L. Fodora (reż. Milski). Na scenie olsztyńskiej oraz w objeździe po całej Polsce występował w opracowanych przez siebie programach składanych (do niektórych także komponował muzykę): oprócz „Od «Cyda»...”, także „Dla Ciebie Warszawo” i „Miłość wśród wieków” (premiera w Teatrze Muzycznym im. Żołnierza Polskiego w Lublinie) oraz w dramacie „Niebieski lis” F. Herczega (premiera w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi). Z Marią Gorczyńską i Milskim zorganizował w r. 1947 w Warszawie Teatr Klasyczny i na inauguracji 29 I 1948 zagrał Botwela w „Marii Stuart” Słowackiego (reż. Milski). Dn. 1 IX t.r. objął dyrekcję Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie. Po roku, 26 IX 1949, występem Ludwika Solskiego w roli „Pana Jowialskiego” Fredry (reż. Władysław Stoma) otworzył scenę w Elblągu. Z teatrem olsztyńsko-elbląskim występował m.in. w Warszawie, Poznaniu i Gdyni, a od t.r. systematycznie objeżdżał Warmię i Mazury. Prowadził teatr repertuarowo eklektyczny, z przewagą sztuk rosyjskich i radzieckich oraz «zrewidowanych ideologicznie» dramatów polskich. Był nadal czynny jako aktor, zagrał m.in. Stefana Jagmina w „Odwetach” Leona Kruczkowskiego i pułkownika Fiszera w „Kościuszce w Berville” Janusza Teodora Dybowskiego (obydwie w reż. Milskiego). Ponadto skomponował muzykę do „Za siedmioma górami” Ewy Szelburg-Zarembiny (reż. Ludwika Śniadecka). Dn. 1 XI 1952 został odwołany ze stanowiska i zamieszkał w Warszawie.

W r. 1955 zagrał S. rolę Michała Jordana w filmie „Podhale w ogniu” (reż. Jan Batory i Henryk Hechtkopf). Pod koniec t.r. współtworzył studio eksperymentalne «Teatr 300 krzeseł» (pierwszy w l. pięćdziesiątych teatr prywatny, założony w Warszawie przez Amerykanina Steve’a Morrisa) i w marcu 1956 zagrał w jego pierwszej (a być może jedynej) premierze, monodramie „Ręce Eurydyki” brazylijskiego pisarza P. Blocha. W sezonie 1956/7 należał do zespołu Teatru Wybrzeże w Gdańsku, od sezonu 1957/8 był zatrudniony w Teatrze Klasycznym w Warszawie. Zagrał, znakomicie przyjętą, rolę Bolesława Śmiałego w dramatach Wyspiańskiego „Bolesław Śmiały. Skałka” (reż. Emil Chaberski). Od grudnia 1958 odtwarzał rolę Mauricia, partnerując Mieczysławie Ćwiklińskiej w „Drzewa umierają stojąc” A. Casony. Za rolę Księcia Poloniusa – kanclerza Jana Zamoyskiego w „Samuelu Zborowskim” Słowackiego (reż. Jerzy Kreczmar) otrzymał w r. 1963 nagrodę indywidualną na III Kaliskich Spotkaniach Teatralnych. W r. 1962 zrezygnował z pracy w Teatrze Klasycznym. W l.n. występował jako recytator poezji w wielu miastach Polski, a także w skupiskach polonijnych we Francji i Austrii.

S. nie osiągnął znaczących sukcesów jako aktor, był natomiast sprawnym organizatorem, współtworzącym liczne nowe zespoły i teatry oraz niestrudzonym popularyzatorem poezji. Kolekcjonował stare płyty i od l. sześćdziesiątych prowadził w Polskim Radiu audycje cykliczne, m.in.: „Klub starej płyty” i „Na scenach i estradach świata”. Zbiór fonograficzny S-ego posłużył «Polskim Nagraniom», które w r. 1966, po śmierci Jana Kiepury wydały w jego wykonaniu „Arie operowe” oraz „Pieśni i piosenki filmowe”. Zestawił nagrania Kiepury, opublikowane po raz pierwszy w książce Jerzego Waldorffa „Jan Kiepura” (W. 1974). Zbierał również wycinki prasowe (w zbiorach Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego). Zmarł 5 VIII 1987 w Warszawie, został pochowany 10 VIII na cmentarzu Komunalnym Północnym (kw. WX9, rząd 8, grób 13).

S. rodziny nie założył.

 

Fot. jako Hektor w programie Teatru im. Juliusza Słowackiego do „Akropolis” Wyspiańskiego, 1926, jako Bolesław Śmiały w „Bolesławie Śmiałym” Wyspiańskiego, „Teatr” 1958 nr 13; – Almanach sceny polskiej 1986/87, W. 1993; – Ciesielski Z., Teatr polski w Wolnym Mieście Gdańsku, Gd. 1969; Hernik-Spalińska J., Życie teatralne Wilna podczas II wojny światowej, W. 2005 (fot.); taż, Życie teatralne Wilna podczas II wojny światowej, „Pam. Teatr.” 1997 z. 1–4 s. 587, 602, 612–13, 615 (fot.), s. 664, 678; Krasiński E., Teatr Jaracza, W. 1970; Kuchtówna L., Irena Solska, W. 1980; Maliszewski A., Teatr wileński w latach 1939–1945, „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4; Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny, W. 1967 (fot.); Misiorny M., Teatry dramatyczne Ziem Zachodnich 1945–1960, P. 1963 (fot.); Poskuta-Włodek D., Trzy dekady z dziejów sceny, Kr. 2001; Prusiński T., Jest teatr w Olsztynie, Olsztyn 2005; Sadowy W., Władysław Surzyński, „Gaz. Wyborcza”, dod. „Gaz. Stoł.”, 1997 nr 180, 2004 nr 76; Surzyński W., „Skrzyżowanie szabli” czy „woda w buzi”, „Prawda Wil.” 1941 nr 27; tenże, Stanisław Milski, w: Jego siła nas urzekła, Red. A. L. Gzella, L. 1985; Tomczyk R., Rozwój organizacyjny i linia repertuarowa Teatru im. Stefana Jaracza Olsztyn–Elbląg w latach 1948–1952, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” 1975 nr 3; tenże, Teatr olsztyński w latach 1945–48, tamże 1976 nr 2; tenże, Tendencje artystyczne teatru im. Stefana Jaracza w latach 1948–1952, tamże 1977 nr 1; Wyspiański S., Dzieła zebrane (Kalendarium życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego), Kr. 1968 XV; – Program na dziesięciolecie sceny olsztyńskiej, [Olsztyn 1955] (Dybowski); Słonimski A., Gwałt na Melpomenie, W. 1959; Solski L., Wspomnienia 1855–1954, Kr. 1961; – „Film” 1939 nr 19 s. 14; „Kino” 1939 nr 34; „Kur. Pol.” 1971 nr 300; „Prawda Wil.” 1941 nr 3; „Stolica” 1947 nr 22; „Teatr” 1952 nr 18 fot. (Marczak-Oborski), 1958 nr 15 (Csató); – Nekrologi z r. 1987: „Teatr” nr 11, „Życie Warszawy” nr 183 (błędna data pogrzebu), nr 184, nr 190; – Inst. Teatr. im. Raszewskiego w W.: Teczka 129, 201 (m.in. legitymacje, podania, fot.), sygn. Alb. 57 87 (trzydzieści albumów z l. 1935–87, zdjęcia z przedstawień, programy, wycinki prasowe); IS PAN: Zbiory Specjalne, sygn. 2435, sygn. 2450, sygn. 2455, sygn. 5099 (m.in. wycinki, programy, fot.); Muz. Liter. w W.: sygn. 4775 (dok. dot. teatru wil.), sygn. 4776 (wycinki prasowe dot. teatru wil.).

Roman Włodek

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Józef Surzyński

1851-03-15 - 1919-03-05 dyrygent
 

Stefan Surzyński

1855-08-30 - 1919-04-06 organista
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Artur Rubinstein

1887-01-28 - 1982-12-20
pianista
 

Stanisław Kot

1885-10-22 - 1975-12-26
emigrant
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Antoni Kolczyński

1917-08-25 - 1964-06-19
bokser
 

Leonard Pękalski

1896-10-25 - 1944-09-02
malarz
 

Włodzimierz Stefan Starosolski

1878-01-08 - 1942-02-25
adwokat
 

Czesław Apolinary Szczepański

1885-07-20 - 1961-08-16
sędzia
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.