Kozłowski Włodzimierz Marian (1858–1917), konserwatywny polityk galicyjski. Ur. 8 XII w Krzywczy, syn Zygmunta (zob.) i Gabrieli ze Starzeńskich. W l. 1876–80 studiował prawo na uniwersytetach w Pradze, Innsbruku, Krakowie i Wiedniu, a 30 VII 1883 r. uzyskał na UJ tytuł doktora praw. Właściciel wsi Zabłotce Kozłowskie w pow. przemyskim, był członkiem Rady Powiatowej w Przemyślu, Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego, Tow. Kredytowego Ziemskiego, Krajowej Rady Kolejowej, komisji dla regulacji rzek. Szerszą działalność społeczno-gospodarczą rozpoczął K. w r. 1887 występując przeciw rządowej reformie podatku wódczanego, faworyzującej producentów węgierskich kosztem fabrykantów galicyjskich (Branntweinsteuerfrage. Memorandum…, Budapest 1887). Problemy te poruszał także na zebraniach Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego w l. 1887 i 1888 (Fiskalizm gorzelniany, Lw. 1887, oraz Przemówienie w sprawie gorzelnianej.., Lw. 1888).
W r. 1889 K. uzyskał mandat poselski na Sejm Krajowy galicyjski z kurii wielkiej własności obwodu przemyskiego. W swym pierwszym przemówieniu 18 XI 1889 r. żądał upaństwowienia Kolei Karola Ludwika w Galicji. W latach następnych sprawom kolejowym, zapewne pod wpływem swego ojca Zygmunta, poświęcał dużą uwagę. Głównie jednak pochłaniała K-ego praca w sejmowych komisjach: budżetowej, gospodarstwa krajowego, gminnej, wodnej i sanitarnej. Swe poglądy wyłożył K. w referacie O zadaniach polityki agraryjnej wobec przesilenia rolniczego, wygłoszonym na II Zjeździe Prawników i Ekonomistów Polskich we Lwowie w r. 1889.
Obok spraw gospodarczych zajmowały K-ego zagadnienia związane ze szkolnictwem galicyjskim. W r. 1893 opowiedział się za reorganizacją systemu kształcenia i poprawą sytuacji materialnej nauczycieli, zwiększeniem liczby szkół, wprowadzeniem nowych podręczników i nauki historii Polski. W r. 1897 sprzeciwił się jednak zwiększeniu wydatków na szkolnictwo galicyjskie. Od r. 1898 pracował w sejmowej komisji szkolnej, w latach następnych postulował podniesienie wynagrodzenia nauczycieli szkół ludowych. W r. 1905 bronił uprawnień Kościoła i żądał szerszego wprowadzenia nauki religii. Analogiczne stanowisko zajmował w Radzie Państwa. Szczególnie dużo uwagi poświęcał szkolnictwu rolniczemu (Nauka rolnictwa w naszym ustroju szkolnym, Lw. 1887).
Od r. 1897 K. był członkiem sejmowej komisji dla sprawy reformy wyborczej w Galicji, której osobiście był przeciwnikiem, czemu dał wyraz w licznych wystąpieniach, a w szczególności 5 XI 1907 r. w Kole Polskim, kiedy opowiedział się przeciw wprowadzeniu w Galicji powszechnego prawa głosowania z obawy zmajoryzowania elementu polskiego przez Ukraińców. Zaniepokojony rozmiarami strajku rolnego w r. 1902, stał się zwolennikiem zaktywizowania polskiego chłopstwa we wschodniej Galicji i zmontowania wspólnej akcji dworu i wsi przeciw Ukraińcom. Jako prezes Centralnego Komitetu Wyborczego na wschodnią Galicję, w licznych podróżach agitacyjnych przygotowywał obronę polskiego stanu posiadania, tworząc tzw. stowarzyszenie obrony narodowej. Na tym tle zbliżył się z endecją, dzięki czemu Narodowa Demokracja (ND) we wschodniej Galicji uzyskała poparcie Podolaków. Od r. 1907 K. był członkiem Rady Narodowej wyłonionej przez sejmowe Koło Polskie w celu kierowania wyborami we wschodniej Galicji. W sejmie 1908 r. był przywódcą konserwatywnego klubu «Centrum», opowiadającego się za walką z Ukraińcami oraz sojuszem z endecją. W grudniu 1912 r., jako przywódca «Centrum», sprzeciwił się K. pertraktacjom polityków polskich z ukraińskimi w sprawach reformy wyborczej. Wybrany posłem w r. 1913, złożył mandat w lutym 1914 r.
W l. 1889–1902 i 1905–17 K. posłował też do Rady Państwa. W Kole Polskim przewodził grupie Podolaków. Po ustąpieniu K. Badeniego opowiadał się za dalszym utrzymaniem związków Koła Polskiego z prawicą parlamentu. We wrześniu 1899 r. K. i jego polityczni przyjaciele przeforsowali uchwałę zabraniającą deputowanym polskim wstąpienia do formowanego wówczas gabinetu M. Clary. Opozycja ta była wynikiem przekonania, że Polacy winni dążyć do ścisłej współpracy z innymi Słowianami, zwłaszcza Czechami. W tymże czasie wspólnie z L. Bilińskim i W. Dzieduszyckim opracował memoriał zawierający projekt kompromisowej ustawy językowej dla Austrii. Po r. 1902 związał się z S. Głąbińskim i wspólnie z nim walczył o budowę kanałów w Galicji. Z ramienia Koła Polskiego uczestniczył w pracach komisji gospodarczych Rady Państwa.
W lutym 1905 r. przebywał K. w Warszawie; w marcu 1905 r., wspólnie z A. Rayskim, skłonił młodych konserwatystów galicyjskich do uchwalenia rezolucji wzywającej Polaków pod zaborem rosyjskim do zachowania spokoju. Dn. 19 V 1905 r. wziął udział w krakowskim zjeździe konserwatystów polskich, którego celem było uzgodnienie stanowisk i działania wobec wydarzeń rewolucyjnych. Po r. 1908 w miarę zaostrzania się sytuacji międzynarodowej malała opozycja K-ego Wobec Wiednia. W grudniu 1912 r. opowiedział się w Kole Polskim za ścisłą współpracą Polaków z monarchią austro-węgierską. Był wówczas przeciwnikiem przygotowań powstańczych i wojskowych w Galicji. W lecie 1913 r. wziął udział w trójzaborowej konferencji w Pieniakach u T. Cieńskiego, na której omawiano stanowisko ND wobec zbliżającej się wojny.
K. był politykiem skrajnie konserwatywnym, a nawet reakcyjnym. Gruntownie wykształcony, z szerokimi zainteresowaniami społecznymi, ekonomicznymi i historycznymi, był pełnym temperamentu mówcą. Jako opozycjonista był wyczulony na punkcie niezależności od rządu: w grudniu 1908 r. np. nie przyjął nadanego mu odznaczenia. Nie pozbawiony próżności, gwałtowny i uparty, nazywany był «Kozłem» lub «Bumbą», a jego postępowanie wywoływało kontrowersyjne opinie. K. zgromadził księgozbiór liczący kilkadziesiąt tysięcy tomów z zakresu historii i nauk społeczno-politycznych oraz dużą ilość odpisów archiwalnych do historii Galicji. Zbiory te przekazał Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich. Zmarł we Lwowie w r. 1917.
Encyklopedia Macierzy Polskiej, Lw. 1905; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Uruski; – Bandura W., Kozaczuk T., Giebułtowski K., 1848 rik w Halyčyni, Lw. 1953; Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, W. 1956; tenże, Stanowisko galicyjskiego obszarnictwa i burżuazji wobec reformy wyborczej w latach 1905–7, „Przegl. Hist.” 1955 s. 405; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1956; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, Kr. 1907 I 193–4, 239–40, 221, II 183; tenże, W. K., „Krytyka” T. 29: 1911 s. 32–4; Fischer A., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lw. 1927 s. 82; Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. XI–XII. Legislaturperiode, Wien 1907–11; Garlicki A., Geneza Legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, W. 1964; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; Łopuszański T., Pamiętnik Towarzystwa Gospodarskiego 1845–1894, Lw. 1894 s. 148, 186–8; Najdus W., Szkice z historii Galicji, W. 1958–60 I–II; Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku, W. 1965; [Zaleski T.] Światłomir, Ciemnota Galicji w świetle cyfr i faktów, Lw. 1904 s. 25; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924 I–II; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Daszyński I., Pamiętniki, Kr. 1926; Galicja w dobie autonomicznej, Oprac. S. Kieniewicz, Wr. 1952; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 s. 136; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego Galicyjskiego, 1889–1914; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichsrathes, Wien 1889–1914; Wasylewski S., Pod kopułą lwowskiego Ossolineum, Wr. 1958; – Arch. PAN w Kr.: korespondencja Sekr. Gen. 3120/1904, 675/1908, 619 i 707/1910; Arch. UJ: W. P. II 483, S. II 519 nr 669; B. Jag.: rkp. 8077, 8082–3, 8085–9, 8091–3, 8095, Akc. 123/56 t. 6; B. Ossol.: rkp. 6815, 7100, 7179, 7921, 7941; B. PAN w Kr.: rkp. 2492, 4057.
Jerzy Zdrada