Nowicki Zygmunt (1867–1941), prawnik, działacz niepodległościowy, senator. Ur. 22 XI w Pskowie, był synem Józefa i Marii z Siwickich. Lata dziecięce spędził w Turkiestanie, gdzie ojciec jego pochodzący z rodziny szlacheckiej pracował jako lekarz. Ukończył gimnazjum w Dorpacie w r. 1887. Prawo studiował na uniwersytecie w Petersburgu, a następnie w Odessie, gdzie w r. 1889 złożył egzamin dyplomowy. W czasie studiów należał do nielegalnej organizacji uniwersyteckiej młodzieży niepodległościowej. W Odessie kierował «Grupą Braci», był współpropagatorem idei walki zbrojnej o niepodległość Polski wśród tamtejszej Polonii, a zwłaszcza uczącej się młodzieży robotniczej, oraz współorganizatorem zbierania składek na rzecz skarbu narodowego. W latach dziewięćdziesiątych przebywał w Turkiestanie, gdzie w związku z chorobą ojca zarobkował jako najstarszy na utrzymanie i kształcenie rodzeństwa. Od końca 1900 r. pracował jako sędzia pokoju na Sachalinie, a od początku 1902 r. – jako członek sądu okręgowego we Władywostoku. W czasie urlopów służbowych objeżdżał skupiska polonijne w Rosji, wśród których propagował potrzebę zakładania tajnych organizacji narodowych. W r. 1905, wraz z żoną Filipiną z Filipowiczów, zajmował się pracą organizacyjną i kulturalno-oświatowa wśród robotników zatrudnionych przy wydobywaniu złota nad Amguniem (dopływ Amuru). Na skutek charakteru prowadzonej przez siebie pracy oświatowej oraz zaangażowania się w strajk robotniczy nad Amguniem zmuszony był do ustąpienia ze służby państwowej. Zaczął pracować jako adwokat przysięgły. W tym charakterze objął w r. 1909 stanowisko naczelnika wydziału prawnego budowy amurskiej kolei żelaznej z siedzibą w Czycie.
W r. 1911 N. powrócił do kraju. Osiadł na czternastomorgowym gospodarstwie Słomniczki (obecnie Miłocice) pod Słomnikami. Zajmował się tu praktyką adwokacką; wyjeżdżał także do swych klientów do Rosji (Mikołajewsk nad Amurem) i do Chin. Podjął również działalność społeczną i polityczną. Prowadził prace oświatowe wśród młodzieży wiejskiej. W czasie pierwszej wojny światowej zorganizował, wraz z żoną (pracowała ponadto w Lidze Kobiet i w Polskiej Organizacji Wojskowej – POW), w Słomnikach Tow. Oświaty Polskiej, które dysponowało własnym lokalem, biblioteką, czytelnią i ochronką dla dzieci. Jako działacz społeczny i niepodległościowy Kielecczyzny był członkiem Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie. Z jego także listy kandydował w listopadzie 1916 na członka Rady Narodowej w Warszawie, w maju 1917 na członka jej Wydziału Wykonawczego. Od r. 1916 związał się również z działalnością Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL, od listopada 1918 PSL – «Wyzwolenie»). Do czerwca 1917 był głównym jego współorganizatorem i kierownikiem na terenie pow. miechowskiego.
Powołany przez władze polskie pełnił N. od września 1917 do lipca 1919 funkcję prezesa sądu okręgowego w Kielcach. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego był przewodniczącym Głównej Komisji Wyborczej Okręgu Kieleckiego. Od lipca 1919 był szefem Sekcji Służbowej w Min. Sprawiedliwości. W r. 1920 z polecenia ministra spraw zagranicznych Stanisława Patka otrzymał zadanie zorganizowania Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Chicago. Został pierwszym konsulem polskim z jurysdykcją na 26 stanów i pełnił tę funkcję od 1 VI t. r. do chwili obrania go senatorem z listy PSL – «Wyzwolenie» w listopadzie 1922 (z woj. kieleckiego). W czasie pobytu w Ameryce działał na rzecz zbliżenia i współpracy Polonii z krajem, utrzymywał kontakty z Zarządem Głównym (ZG) Ekspozytury PSL – «Wyzwolenie» w Stanach Zjednoczonych, liczącej kilka tysięcy członków. Po wyborze na senatora był, wraz z posłem Alfredem Fiderkiewiczem, prezesem ZG Ekspozytury PSL – «Wyzwolenie» w Ameryce, do r. 1922 – «rzecznikiem Polaków amerykańskich» w Polsce. Do kraju wrócił w grudniu t. r. W Senacie wchodził do Komisji Prawniczej i Regulaminowej. W pracach organizacyjnych PSL – «Wyzwolenie» nie brał udziału, aczkolwiek wspierał jego poczynania. Na Radzie Naczelnej Stronnictwa 23 V 1926, uczestnicząc w charakterze gościa, deklarował się jako zwolennik Piłsudskiego. Pełnił wiele funkcji społecznych poza PSL – «Wyzwolenie»: był prezesem powstałego w r. 1924 Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki, wchodził do ZG POW oraz do Komitetu Wykonawczego Skarbu Pracy Kulturalno-Oświatowej. W r. 1928 był ponownie wystawiony na 9 miejscu na liczącej 23 kandydatów liście PSL – «Wyzwolenie» do Senatu, ale mandatu nie otrzymał. Po zjednoczeniu ruchu ludowego w marcu 1931 wszedł do 9-osobowego Głównego Sądu Partyjnego Stronnictwa Ludowego. W latach trzydziestych mieszkał w Warszawie, pracując jako notariusz. Zmarł 25 IX 1941 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu w Wawrzyszewie (obecnie w Warszawie).
Z małżeństwa z Filipiną z Filipowiczów (zm. 1960) miał kilkoro dzieci, spośród których wychowali się syn Maciej (zob.) i córka Ewa Linquist, zamieszkała za granicą.
Mościcki-Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27 s. 257 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 425 (fot.), 429, 537, 539; Giza, Władze stronnictw lud., s. 607; – Rek T., Ruch ludowy w Polsce, Wyd. 2., W. 1947 II–III; – Protokół z obrad Rady Narodowej z 2, 3 i 4 maja 1917 odbytych w Warszawie, Red. J. Skrzypek, „Niepodległość” T. 20: 1939 s. 219; Zawiszanka Z., Burzliwe dni powiatu miechowskiego, w: Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, W. 1929 s. 188; – „Wyzwolenie” 1922 nr 40 s. 450, 1922 nr 48 s. 569, 1923 nr 3 s. 5, nr 6 s. 2, 3–4, 1926 nr 22 s. 2, 1928 nr 8 s. 4, 1931 nr 21 s. 1; „Życie Warsz.” 1960 nr 187; – AAN: Akta J. i A. Piłsudskiego, 106/1 cz. IV, teczka 3 s. 42 (List W. Sławka do J. Piłsudskiego z 25 XI 1916); B. Ossol.: rkp. 7234/II k. 255 (Odezwa CRN z 5 XI 1916); Księgi Metrykalne w Urzędzie Dzielnicowym Warszawa – Żoliborz; – Dokumenty i listy w posiadaniu rodziny.
Jan Molenda