Potocki Bernard z Popław h. Drzewica (?), (zm. 1519), dworzanin królewski, star. nieszawski. Pochodził zapewne z Popław w pow. opoczyńskim w paraf. Sławno, swoje nazwisko zaś wziął od leżącej w sąsiedztwie wsi Potok, której był dziedzicem. Rodzony brat P-ego Leonard był nazywany Popławskim. W r. 1497 P. był już dworzaninem królewskim, uczestniczył t. r. w wyprawie mołdawskiej Jana Olbrachta; 10 IX w obozie na Mołdawii przyznał mu król dobra w pow.: sieradzkim, radomskim i gostynińskim, odjęte szlachcie za nieobesłanie pospolitego ruszenia. W r. 1498 wszedł P. w skład dworzan (z prawem do 5 koni) królewicza Zygmunta i przebywał z nim w Budzie oraz Głogowie. Po objęciu przez Zygmunta tronu polskiego pozostał nadal na jego dworze. Dn. 18 IV 1511 otrzymał od króla zgodę na wykupienie wójtostwa w Brześciu (Kujawskim?) z rąk dotychczasowych posiadaczy. W r. 1512 uczestniczył jako rotmistrz jazdy w wyprawie przeciw Tatarom; brał udział w stoczonej przez połączone siły polsko-litewskie bitwie pod Wiśniowcem; 28 IV, gdy pod silnym natarciem Tatarów doszło do załamania się prawego skrzydła dowodzonego przez hetmana w lit. Konstantego Ostrogskiego, P. ruszył wraz z Wojciechem Sempolińskim na pomoc zagrożonym wojskom lit. i powstrzymał atak nieprzyjaciela. T. r. dostał od króla wiele wsi (w pow.: bieckim, przemyskim, chęcińskim i opoczyńskim) odjętych ich właścicielom z powodu uchylenia się od wojny z Tatarami. Przede wszystkim zaś otrzymał wówczas P. starostwo (tenutę) nieszawskie, wykupione t. r. na rzecz domeny królewskiej od Kościeleckich. Jako tenutariusz Nieszawy był zobowiązany do opłacania czynszu rocznego w wysokości 180 złp. (w r. 1518 obniżono go do 140 złp.) oraz do czuwania nad dostawami soli ruskiej do ziem pruskich i zwalczania przywozu soli zamorskiej. W tej sprawie współdziałał z toruńską radą miejską; on też pośredniczył przy przekazywaniu skarbowi należności za sól ruską od rajców toruńskich. W r. 1515, wraz z Piotrem Kmitą z Wiśnicza i Stanisławem Pileckim, potwierdzał szlachectwo Piotra Starzechowskiego. P. zmarł w r. 1519; dn. 25 I 1520 tenutariuszem nieszawskim był już Piotr Zagajewski.
O rodzinnych stosunkach P-ego brak wiadomości, prawdopodobnie jednak nie zostawił potomstwa i to właśnie ułatwiło Bartoszowi Paprockiemu zaliczenie P-ego do Potockich Pilawitów, by, jako upamiętniony przez historyków bohater spod Wiśniowca, uświetniał genealogię owej wybijającej się wówczas rodziny. Stało się to zresztą, być może, z inspiracji samych Potockich, na co zdaje się wskazywać fakt umieszczenia epitafium P-ego w kościele parafialnym w Buczaczu. Przynależność P-ego do Pilawitów utrwalili następni heraldycy i mimo krytycznych uwag niektórych badaczy (np. Stanisława K. Kossakowskiego, który jednakże przypisał P-emu herb Szeliga) wszedł on w w. XIX do drzewa genealogicznego Potockich Pilawitów.
Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1860 II 166–7; Niesiecki; Paprocki; Żychliński, XIV 21; – Pawiński A., Młode lata Zygmunta Starego, W. 1893 s. 64, 76, 270; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów, Wr. 1974 cz. 1; – Acta Tom., III; Akta Stanów Prus Król., VI; Bielski, Kronika, II 965; Corpus iuris Pol., III; Decjusz J. L., Księga o czasach króla Zygmunta, W. 1960 s. 66; Łaski J., Liber benef.; Matricularum summ., II, IV; Starowolski, Monumenta Sarmatarum.
Halina Kowalska