Klarner Czesław Romuald (1872–1957), inżynier-technolog, ekonomista, działacz gospodarczy, minister przemysłu i handlu oraz skarbu, senator Rzpltej Pol. Ur. 7 II w Płońsku. Był najmłodszym z 5 synów spośród ośmiorga żyjących dzieci Emiliana i Konstancji z Osmólskich. Od r. 1880 wraz z rodzicami przebywał w Warszawie, gdzie w r. 1891 zdał maturę w IV Gimnazjum. Następnie wyjechał na studia do Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Ukończył je w r. 1896. Pracę zawodową podjął w r. 1897 w firmie «Drzewiecki i Jeziorański», która zajmowała się prowadzeniem robót instalacyjnych. Z jej ramienia wyjechał do Rosji, aby zbadać możliwości ekspansji przedsiębiorstwa na Daleki Wschód wzdłuż linii kolei transsyberyjskiej. W l. 1903–5 kierował pracami budowlanymi i instalacyjnymi prowadzonymi przez firmę w Port Arturze. Po powrocie do kraju w r. 1905 K. został wspólnikiem Tow. Akc. Budowy Maszyn i Urządzeń Sanitarnych «Drzewiecki i Jeziorański», a równocześnie wszedł do zarządu przedsiębiorstwa, w którym pozostawał już nieprzerwanie do likwidacji firmy w r. 1951. W r. 1911 wraz z P. Drzewieckim i J. Jeziorańskim założył Przedsiębiorstwo Urządzeń Ogniotrwałych dla płynów łatwopalnych systemu Martini i Hünecke. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wyjechał w r. 1915 do Moskwy. Tam nadal prowadził sprawy Tow. Akc. «Drzewiecki i Jeziorański», którego rozwój oparty był przede wszystkim na inwestycjach prowadzonych w Cesarstwie Rosyjskim. W wyniku rewolucji październikowej firma straciła w Rosji majątek wartości ok. 4 milionów rubli w złocie. Również znajdująca się w Królestwie Polskim fabryka należąca do towarzystwa została zniszczona. W tej sytuacji K., powróciwszy do kraju w sierpniu 1918 r., musiał włożyć poważny wysiłek w odbudowę przedsiębiorstwa, które nastawiło się na prowadzenie prac instalacyjnych w miastach polskich.   Równocześnie w r. 1918 K. podjął pracę w powstającym Min. Przemysłu i Handlu, gdzie został kierownikiem sekcji przemysłowej. W r. 1920 przeszedł na stanowisko dyrektora Banku Handlowego w Warszawie. Do pracy w aparacie państwowym powrócił ponownie na propozycję premiera W. Grabskiego, który powierzył K-owi stanowisko wiceministra skarbu. W okresie od 1 I 1924 do 15 V 1925 r. K. był jednym z najbliższych współpracowników Grabskiego i współrealizatorem programu naprawy sytuacji walutowej i budżetowej kraju. Popierając zasadnicze założenia polityki gospodarczej Grabskiego, w pewnych sprawach K. miał własne odmienne koncepcje. Był np. przeciwnikiem stosowania ruchomego mnożnika płac urzędniczych, gdyż uważał, że wpłynie on ujemnie na stabilizację złotego. Z ważniejszych prac K-a w okresie pełnienia przezeń funkcji wiceministra skarbu należy wymienić kierowanie pierwszą fazą rokowań o pożyczkę zagraniczną z Bankiem Dillon, Read and Co., obronę w Sejmie rządowego programu budżetu na r. 1925 i przeciwdziałanie tendencjom do jego podwyższenia. Równocześnie K. był w l. 1924–5 zastępcą prezesa Rady nowo utworzonego Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK).   W dn. 15 V 1925 r. K. przeszedł na stanowisko ministra przemysłu i handlu. W czasie jego urzędowania zapadła decyzja o podjęciu wojny celnej z Niemcami. W związku z tym K. starał się o aktywizację handlu zagranicznego z innymi krajami. Swoje ówczesne koncepcje polityki gospodarczej najpełniej wyłożył w pracach: W sprawie programu gospodarczego rządu (W. 1925) i Rola Polski w obrocie międzynarodowym (W. 1925). Ze stanowiska ministra ustąpił wraz z całym gabinetem Grabskiego 14 XI 1925 r. Bezpośrednio po dymisji został prezesem Rady Zarządzającej znajdującego się w rękach kapitału francuskiego Tow. Starachowickich Zakładów Górniczych S. A. i zainicjował ich szybką odbudowę i rozwój przy pomocy środków państwowych. Doprowadziło to po kilku latach do zdobycia przez koncern BGK decydującego głosu w sprawach zarządu tym przedsiębiorstwem. Równocześnie K. wszedł do Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów («Lewiatan»), gdzie przez pewien czas zasiadał w ścisłym prezydium i był jednym z zastępców przewodniczącego Rady.     Po przewrocie majowym K. został mianowany 8 VI 1926 r. ministrem skarbu w drugim gabinecie K. Bartla. Kontynuował tu w zasadniczych sprawach politykę ostatniego ministra skarbu doby przedmajowej, J. Zdziechowskiego. Swój program wyłożył w mowach sejmowych, które opublikował następnie w zbiorkach: Drogi sanacji gospodarczej (W. 1926) i Dorobek czterech miesięcy (W. 1926). Poza walką o zrównoważenie budżetu i stabilizację złotego, które chciał przeprowadzić w oparciu o wewnętrzne możliwości kraju, K. wielką wagę przywiązywał do pozyskania dla Polski kapitałów obcych na potrzeby inwestycyjne. M. in. doprowadził wraz z ministrem przemysłu i handlu E. Kwiatkowskim do podpisania umowy z amerykańskim koncernem A. Harrimana w sprawie zaangażowania go w polskim przemyśle cynkowym. W okresie ministerium, które trwało do 30 IX 1926 r., sytuacja walutowa i budżetowa Polski, dzięki poprawie ogólnej koniunktury gospodarczej, uległa poważnej zmianie na korzyść. Piłsudski proponował K-owi pozostanie na stanowisku ministra skarbu również w następnym gabinecie Bartla. K. postawił jednak warunek, że gospodarka finansowa państwa prowadzona będzie ściśle w ramach ustawowo zatwierdzonego przez Sejm budżetu. Ponieważ warunek ten nie został akceptowany, K., który już poprzednio na tym tle miał pewne zatargi z Piłsudskim, odmówił wejścia do nowego rządu.   Po ustąpieniu z Min. Skarbu powrócił K. do pracy w Tow. Starachowickim, które szybko rozwijało i doskonaliło swoją produkcję (m. in. zbrojeniową). W związku z poważnymi osiągnięciami K-a w Starachowicach A. Rotwand zaproponował mu w r. 1927 objęcie stanowiska wiceprezesa Zarządu Tow. Przemysłowego Zakładów Mechanicznych «Lilpop, Rau i Loewenstein», które znajdowało się w poważnych trudnościach oraz w r. 1929 wejście do Rady Banku Zachodniego. Równocześnie K. został powołany przez rząd na prezesa Rady Nadzorczej «Skarbofermu» (1928), a następnie w r. 1936 również na stanowisko prezesa Rady Nadzorczej Huty Pokój S. A. oraz w r. 1937 na prezesa Rady Nadzorczej Zakładów Południowych Spółki z Ograniczoną Odpowiedzialnością w Stalowej Woli, którymi kierował do wojny w r. 1939. W r. 1936 został też członkiem Zarządu Związku Polskich Hut Żelaznych. W ten sposób w rękach K-a znalazło się kierownictwo kilku największych przedsiębiorstw metalurgicznych w Polsce. We wszystkich prowadzonych zakładach przyczyniał się do uporządkowania gospodarki oraz racjonalizacji metod produkcji i organizacji pracy. Był też inicjatorem podejmowania nowych inwestycji, m. in. doprowadził do rozpoczęcia budowy przez Tow. «Lilpop, Rau i Loewenstein» fabryki samochodów w Lublinie. Poza tym K. działał we władzach wielu innych przedsiębiorstw. M. in. w Zjednoczonych Zakładach Azotowych Chorzów i Mościce, Tow. Kredytowym Przemysłu Polskiego, Stoczni Gdańskiej, Polskim Tow. Elektrycznym, Zjednoczeniu Elektrowni Okręgu Radomsko-Kieleckiego, Związku Polskich Przemysłowców Metalowych, Warszawskim Tow. Ubezpieczeń itd. Dawało mu to zarówno szeroki wpływ na praktyczną działalność przemysłu, jak i pozwalało na wyrobienie wszechstronnego poglądu na sytuację gospodarczą Polski.   K. wykorzystał to swoje wielostronne doświadczenie, gdy w październiku 1928 r. został wybrany prezesem nowo zorganizowanej Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie, a następnie od 4 II 1929 r. również prezesem Związku Izb Przemysłowo-Handlowych. Stanowiska te zajmował aż do r. 1939. Pracując w Izbach, które stanowiły reprezentację interesów sfer gospodarczych, starał się maksymalnie umożliwić rozwój inicjatywie prywatnej. M. in. zwalczał niekorzystny dla prywatnych przedsiębiorców, obowiązujący system podatkowy, dążył do obniżenia obciążeń socjalnych itp. Równocześnie rozwijał wielkie przedsiębiorstwa pozostające w gestii państwa, dążąc do eliminowania kapitałów zagranicznych. Mimo że politycznie związany był z obozem sanacyjnym, K. w wielu zasadniczych sprawach gospodarczych zajmował w latach kryzysu stanowisko diametralnie inne niż rząd. Dawał temu wyraz w licznych referatach, z których najważniejszymi były opublikowane w postaci broszur Zadania i wytyczne państwowej polityki gospodarczej (W. 1932), Przemówienie prezesa Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie inż. Cz. Klarnera na XII plenarnym posiedzeniu Izby w dn.6 X 1932 (W. 1932) oraz Przemówienie prezesa Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie wygłoszone na XV plenarnym zebraniu Izby, odbytym w dn. 9 XI 1933 (W. 1933). Pod bezpośrednim kierownictwem K-a warszawska Izba Przemysłowo-Handlowa opracowała w r. 1932 własny projekt kompleksowego planu walki z kryzysem gospodarczym w Polsce. Nie został on jednak uwzględniony przez rząd. Pewne zbliżenie poglądów nastąpiło dopiero po r. 1936, w tzw. okresie «nakręcania koniunktury». W tym okresie K., który został senatorem w r. 1938, starał się ułatwiać wprowadzenie niezbędnych zmian w ustawodawstwie gospodarczym. Oddziaływał też w kierunku wzmożenia tempa rozwoju gospodarczego Polski poprzez wykorzystanie zarówno środków rządu, jak i wspieranej przez państwo inicjatywy prywatnej. Wypowiadał się jako zdecydowany zwolennik industrializacji, widząc w niej zasadniczą drogę dla przezwyciężenia gospodarczego zacofania kraju. W gospodarce Polski międzywojennej, a szczególnie po przewrocie majowym, K. odgrywał rolę pierwszoplanową. Nie było żadnej ważniejszej inicjatywy gospodarczej, która mogłaby być realizowana bez jego udziału.   Obok pracy zawodowej K. poświęcał wiele uwagi pracy społecznej. Już jako młody inżynier współdziałał w r. 1906 z Polską Macierzą Szkolną. M. in. był jednym z członków-założycieli szkoły rolnej w Ursynowie pod Warszawą. W r. 1915 założył Stowarzyszenie Techników Polskich w Moskwie, a po powrocie do kraju brał czynny udział w pracach Stowarzyszenia Techników Polskich (m. in. był tu w r. 1933/4 prezesem zarządu). W r. 1934 został prezesem Komitetu Budowy Muzeum Przemysłu i Techniki. Należał też do członków-założycieli Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. W latach kryzysu (1931–3) kierował działalnością Komitetu Pomocy Bezrobotnym, a po powstaniu w r. 1933 Funduszu Pracy został jego prezesem. Poza tym w l. 1935–9 stał na czele sekcji zbiórki materiałowej w Ogólnopolskim Obywatelskim Komitecie Pomocy Bezrobotnym. Po katastrofie powodzi w r. 1934 K. został przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Pomocy dla Powodzian. Od r. 1935 przewodniczył w Tow. Wojskowo-Technicznym.   W okresie okupacji niemieckiej był K. w l. 1940–4 wiceprezesem Rady Głównej Opiekuńczej. Brał też czynny udział w pracy podziemnej. Do początku 1944 r. kierował departamentem finansowym Delegatury Rządu Londyńskiego na kraj. Z jego inicjatywy zorganizowano i zrealizowano wiele śmiałych posunięć umożliwiających zdobycie środków finansowych. Po powstaniu warszawskim K. przystąpił wraz z H. Martensem do zbierania informacji o zakresie zniszczenia miasta i do poszukiwania najkorzystniejszych metod odbudowy. Po wojnie działał jako członek Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy od 4 I 1946 do końca życia. W Komitecie Wykonawczym tejże rady przewodniczył Komisji Planowania (od 21 VII 1946). Od listopada t. r. do r. 1951 był prezesem Stołecznego Komitetu Odbudowy Warszawy. Brał udział w naradach nad odbudową stolicy W l. 1946–50 był wiceprezesem Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie. Oceniał bardzo pozytywnie przemiany społeczno-polityczno-gospodarcze Polski Ludowej, zwracając uwagę na potrzebę jak najbardziej racjonalnego wykorzystania zdobytych osiągnięć.   K. wiele czasu poświęcał działalności pisarskiej. Początkowo drukował rozprawy techniczne w „Przeglądzie Technicznym”, następnie interesował się głównie problematyką gospodarczą. Drukował z tego zakresu bardzo dużo i na bardzo rozmaite tematy. Jego artykuły i rozprawy można znaleźć w większości poważnych czasopism ekonomicznych oraz w wielu wydawnictwach zbiorowych. Do ważniejszych prac należą: Instytut handlu zagranicznego (W. 1925), Zagadnienie mieszkaniowe w niepodległej Polsce (W. 1928), O popieraniu budowy tanich mieszkań w Polsce i zagranicą (W. 1929), Polityka mieszkaniowa w Polsce i zagranicą (W. 1930), Śląsk i Pomorze jako symbole naszej niezależności (Tor. 1932, praca była tłumaczona na jęz. francuski i angielski), U podstaw bezrobocia (W. 1935), W sprawie szkolnictwa zawodowego (W. 1936), Dochód społeczny wsi i miast w Polsce w okresie przesilenia gospodarczego 1929–1936 (Lw. 1937), Na 50-lecie pracy P. Drzewieckiego (W. 1938), Długi państwowe Polski (W. 1939), Zniszczenia wojenne w miastach polskich i ich odbudowa (W. 1949), Zarys stosunków społeczno-gospodarczych w Polsce (W. 1949). W rękopisie pozostały nieukończone prace: Stosunki społeczno-gospodarcze w Polsce w latach 1918–1939 oraz Polskie piśmiennictwo techniczne.   K. ożeniony był z Florentyną z Jaworowskich, z którą miał pięcioro dzieci: Jerzego (inżyniera mechanika, zamordowanego przez gestapo w r. 1943), Janusza Aleksandra (inżyniera mechanika, wybitnego alpinistę, zmarłego 1949), Zbigniewa (prawnika i ekonomistę), Marię, zamężną Malicką (ekonomistkę), i Jadwigę, zamężną Szymanowską (lekarza medycyny). K. posiadał Order Polonia Restituta II kl., Złoty Krzyż Zasługi oraz czechosłowacki Order Lwa Białego. Zmarł w Warszawie 23 VI 1957 r.     Fot. w posiadaniu rodziny; – Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest; Sejm i Senat V kadencji, W. 1939; – K. Cz., Błędy naszego gospodarstwa społecznego, w: Życie gospodarcze a ekonomia społeczna, W. 1933 s. 173–86; tenże, Dziesięciolecie handlu, w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej 1918–1928 (fot.); tenże, Rozwój form życia gospodarczego, w: Księga pamiątkowa ku czci Leopolda Caro, Lw. 1935 s. 137–64; tenże, Zagadnienie mieszkaniowe w niepodległej Polsce, w: Przemysł i handel 1918–1928, W. 1928 s. 270–8; Krzyżanowski A., Polityka i gospodarstwo, Kr. 1931; Kucharzewski F., Piśmiennictwo techniczne polskie, W. 1911–21 I, II; Landau Z., Plan stabilizacyjny 1927–1930, W. 1963; tenże, Polskie zagraniczne pożyczki państwowe 1918–1926, W. 1961; Landau Z., Skrzeszewska B., Sprawa Gabriela Czechowicza przed Trybunałem Stanu, W. 1961; Landau Z., Tomaszewski J., Kapitały obce w Polsce 1918–1939, W. 1964; Posłowie rewolucyjni w Sejmie 1920–1935, W. 1961; Taylor E., Druga inflacja polska, P. 1926 s. 101–8; Warszawa stolica Polski, W. 1949 s. 167 (fot.); Weinfeld I., Skarbowość polska, W. 1933; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1925 II; Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924–1925), W. 1927; Hutnictwo żelazne w Polsce. Sprawozdanie Komisji Hutniczej przedstawione p. min. przemysłu i handlu A. Romanowi w grudniu 1937 r., W. 1937 s. 4; Ivànka A., Wspomnienia skarbowca, W. 1964; K. Cz., [Przemówienie], w: Narada gospodarcza 28 II–2 III 1936, W. 1936 s. 25–7; tenże, [Przemówienie], w: Rozmowy p. premiera K. Bartla i p. min. G. Czechowicza z przemysłowcami i rolnikami o zagadnieniach podatkowych, W. 1929 s. 31–48; tenże, [Przemówienie], w: Rozmowy p. premiera K. Bartla z przemysłowcami, W. 1929 s. 23–4, 27; tenże, [Przemówienie], w: Wytyczne planu zarządzeń doraźnych w zakresie polityki gospodarczej w świetle obrad XIII zebrania plenarnego Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie 5 XII 1932, W. [b. r.] s. 1–30; tenże, [Przemówienie], w: Zagadnienie etatyzmu w Polsce, W. 1929 s. 111–4; tenże, Przemówienie prezesa Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie wygłoszone przed mikrofonem Polskiego Radia w dn. 16 XI 1936, W. 1936; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Sprawozdania Banku Gospodarstwa Krajowego, za lata 1924–5; Sprawozdania Banku Zachodniego, za lata 1929–34; Sprawozdania Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów, za lata 1926–34; Sprawozdania Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie, za lata 1928–36; Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu RP, za lata 1924–6; Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Senatu w dn. 14 III 1939 szp. 46–54, 17 III 1939 szp. 30–7, 21 III 1939 szp. 33–7; Sprawozdania Towarzystwa Starachowickich Zakładów Górniczych S. A., za lata 1925–33; Sprawozdania Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeń S. A., za lata 1928–34; Sprawozdania z działalności Towarzystwa Kredytowego Przemysłu Polskiego, za lata 1925–32; Sprawozdania Zarządu i bilanse Towarzystwa Przemysłowego Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein”, za lata 1927–9; Sprawozdanie Związku Polskich Hut Żelaznych, za lata 1936–7; Sprawozdanie Komisji dla zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych, W. 1939 s. 16; Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Elektrycznego, za 1927 r.; – Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce 1930 r.– AAN: Protokoły z posiedzeń Rady Ministrów za lata 1924–6; Zespół Kauzika t. 4 i 5: Protokoły posiedzeń Komitetu Ekonomicznego Ministrów; Arch. Min. Spraw. Zagran.: Zespół: Waszyngton w. 151, t. „Polska. Sprawy wewnętrzne” (Notatka Cz. K-a wręczona E. W. Kemmererowi z dn. 27 IX 1926); – Klarner Z., Zarys działalności Cz. K-a (1871–1957), (mszp. 36 s., udostępniony przez autora); – Informacje syna Zbigniewa Klarnera i J. Grabowskiego.   Zbigniew Landau