Kuczyński Dominik h. Ślepowron (1760–1819), senator, kasztelan Król. Pol. Ur. 3 VIII w Korczewie na Podlasiu, był synem Leona Michała (zob.) i Magdaleny Kossakowskiej, bratem Feliksa (zob.). K. z domu rodzinnego wyniósł przywiązanie do staropolskich tradycji, kult republikańskich swobód i krytyczny stosunek do wszelkiej władzy. Po ukończeniu konwiktu pijarów w Warszawie wyjechał dla dalszego kształcenia za granicę. Przez kilka lat zwiedzał Niemcy, Włochy i Francję, zatrzymał się dłużej w Paryżu. Z podróży tej wyniósł dobrą znajomość języków (łacińskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego), a także zainteresowania z dziedziny historii i prawa, które dalej rozwijał. Rozmiłowany w staropolszczyźnie, zwalczał we wszystkich przejawach życia wpływy cudzoziemskie. Unikał dworu królewskiego i nie ubiegał się o żadne dworskie godności. Był tylko – po rodzicach – starostą żurobickim. Po rozbiorach, nie mogąc się pogodzić z pruskimi rządami, sprzedał K. odziedziczony majątek Pietków i zamieszkał samotnie w Warszawie w Hotelu Angielskim. Wkrótce stał się jedną z najpopularniejszych postaci Warszawy. «Wysokiego wzrostu, dobrej tuszy, za czasów Księstwa Warszawskiego nosił się po polsku, zawsze – ile pomnę – w czarnym kontuszu i białym żupanie» – wspominał go po latach K. W. Wójcicki.
K. powitał z entuzjazmem formowanie się armii polskiej pod znakiem napoleońskim, a będąc człowiekiem zamożnym, przeznaczył znaczne sumy na wojsko i pomoc dla ofiar wojny. Kiedy w końcu czerwca 1807 r. większa część Białostocczyzny została oswobodzona od wojsk pruskich i rosyjskich, Komisja Rządząca powierzyła K-emu i Michałowi Starzeńskiemu zorganizowanie departamentu białostockiego pod względem administracyjnym i gospodarczym, mianując ich pełnomocnikami (4 VII 1807). Pełnili oni swą pracę w wyjątkowo ciężkich warunkach, zwłaszcza kiedy na mocy postanowień traktatu tylżyckiego część Białostocczyzny, objęta już ich akcją, znalazła się nagle po stronie rosyjskiej. Ostatecznie w ciągu niespełna 2 miesięcy K. ze Starzeńskim unormowali sprawy administracyjno-finansowe departamentu: mianowali urzędników, powołali izby wykonawcze, przejęli kasy z rąk pruskich, ustalili wysokość dochodów publicznych itp. Praca K-ego, wykonywana na własny koszt, nosiła charakter pionierski, a wyniki jej przetrwały wiele lat. Po kapitulacji Warszawy w r. 1809 ks. Józef Poniatowski, znając zdolności organizacyjne K-ego, mianował go komisarzem wojskowym departamentu łomżyńskiego (24 IV). K. począł zaprowadzać energiczne rządy wojskowe, działając wspólnie z komendantem departamentu gen. Józefem Niemojewskim i płkiem Józefem Neymanem, przedstawicielami opozycji. Wywołało to protest miejscowego prefekta. Zatarg o kompetencje między władzą cywilną a wojskową zaostrzył się i oparł o króla saskiego Fryderyka Augusta, nastawionego nieprzychylnie do K-ego. Ks. Józef Poniatowski, stwierdziwszy, że K. zdziałał wiele dobrego, musiał odwołać go z zajmowanego stanowiska.
Złą opinię w sferach dworskich zawdzięczał K. swym niedawnym wystąpieniom przedsejmowym. Związany z grupą «jakobinów polskich», którzy stali wówczas w opozycji wobec władz Księstwa, K. był podatnym narzędziem w rękach J. K. Szaniawskiego i A. Horodyskiego. Potrafili oni wyzyskać jego skłonności do opozycji i niepohamowaną chęć rozgłosu. Zaczęło się od 2 pism ulotnych, jakie K. opublikował w lutym 1809 r., w przeddzień zbierającego się sejmu, pt. Kopia listu do JW. Posła Tykocińskiego (J. Szepietowskiego) i Kopia listu do JW. Posła NN. W pierwszym piśmie atakował system podatkowy Księstwa, w drugim – oskarżał ministra sprawiedliwości F. Łubieńskiego o nadużywanie swej władzy wobec sądów i przekraczanie przepisów konstytucji. Pisma te, które były odbiciem ówczesnych nastojów społeczeństwa, przyczyniły się do zaostrzenia opozycji sejmowej. Zaniepokojony Fryderyk August nakazał wszczęcie postępowania karnego przeciw K-emu «za ubliżenie rządowej powadze» (14 III 1809). K. oburzony niewłaściwym traktowaniem go przez sąd karny, który w dodatku, w myśl nowej procedury karnej, zagroził mu karą chłosty w razie stawiania oporu władzy, począł apelować do Rady Stanu. W r. 1811 doszło jednak do rozprawy przed sądem karnym. Mimo gorącej obrony, której podjął się wybitny prawnik, «jakobin» A. Orchowski, zapadł wyrok skazujący K-ego na areszt. K. odwołał się do sądu kasacyjnego. W październiku 1812 r. sąd ten po wysłuchaniu 4-godzinnego referatu K. Koźmiana sprawę ostatecznie umorzył, wychodząc z założenia, iż sąd karny oparł się na nieobowiązujących już przepisach kodeksu kryminalnego pruskiego, gdy tymczasem prawo polskie zabezpiecza każdemu obywatelowi «liberam vocem». Sprawa K-ego ciągnęła się przeszło 3 lata i wg słów K. Koźmiana «utrzymywała w stanie niespokojności wszystkie domy, wszystkie towarzystwa, zgromadzenia, sejmy i podniecała niechęć przeciwko ministrowi (Łubieńskiemu)». W osobie K-ego szerokie masy szlacheckie widziały uciśnionego obrońcę praworządności, a lud warszawski – hojnego dobroczyńcę. Popularność, jaką K. osiągnął w okresie procesu, była niebywała. Tłumy zebrane przed gmachem sądowym wiwatowały na jego cześć i obnosiły go na rękach. Jesienią 1812 r. rezydent napoleoński w Warszawie D. de Pradt wyrażał nadzieję, że sukces K-ego utonie w powodzi nadciągających wypadków dziejowych.
W lipcu 1814 powołano K-ego do Komitetu Cywilnego Reformy, który – na skutek zabiegów A. J. Czartoryskiego – powstał pod przewodnictwem prezesa senatu T. Ostrowskiego (4 VII). Komitet miał zająć się opracowaniem zmian, jakie należałoby wprowadzić do urządzeń Księstwa w celu zbliżenia administracji i prawodawstwa do obyczajów narodowych. Jeszcze przed zakończeniem prac Komitetu, które nastąpiło 15 VI 1815 r., K. otrzymał nominację na senatora kasztelana Król. Pol. (20 V 1815). Powołany został również na członka departamentu najwyższej sądowej instancji. Nie potrafił jednak pogodzić się ze stosunkami, jakie zapanowały w Król. Kongres. Zaczął podupadać na zdrowiu i na własną prośbę zwolniony został ze stanowiska senatora (24 II 1817). Zmarł w Warszawie 29 VII 1819 r. Nie był żonaty. Pochowany został na cmentarzu Świętokrzyskim. Przemówienie żałobne wygłosił rektor Uniw. Warsz. prof. W. Szweykowski. Współcześni na ogół traktowali K-ego z całą życzliwością, podnosili jego gorący patriotyzm i hojność, ale zaznaczali właściwą mu popędliwość i drażliwość.
Estreicher; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr., (kilka mylnych informacji); Boniecki; Uruski; – Bojasiński J., Rządy tymczasowe w Król. Pol., W. 1902 s. 17, 31; Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, P. 1882 II 109–12; Handelsman M., Pomiędzy Prusami a Rosją, W. 1922; tenże, Studia historyczne, W. 1911; Mencel T., Feliks Łubieński, W. 1952; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 r., W. 1935; Tokarz W., Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kr. 1905 I–II; Willaume J., Fryderyk August jako książę warszawski, P. 1939; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, III; Żurkowa R., Z dziejów organizacji departamentu białostockiego w 1807 r., „Roczn. Białostocki” T. 2: 1961 s. 309–31; – Arch. Wybickiego, II; Diariusz Senatu 1830–1831, Wyd. S. Pomarański, Kr. 1930, Arch. Kom. Hist. PAU, XIV; Instrukcje i depesze rezydentów francuskich, Wyd. M. Handelsman, Kr. 1914 I–II; Koźmian K., Pamiętniki, P. 1858 II 348–68; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1911; Niemcewicz J. U., Pamiętniki 1809–20, P. 1871 I 14–5, 265–6; Ostrowski A., Żywot T. Ostrowskiego, Paryż 1840 II 498–9; Protokoły Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, Wyd. B. Pawłowski, T. Mencel, Tor. 1965–8 II cz. 1–2, Fontes, 56, 60; Tarczewski M., Odpowiedź ze strony J. W. T. Matuszewica na replikę J. W. D. K-ego, [b. m. po 1817]; 1809 Campagne de Pologne…, Wyd. W. Fedorowicz, Paris 1911; Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, Oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, W. 1964 II 35; – „Gaz. Korresp. Warsz. i Zagran.” 1819 nr 63, Dod. III; „Gaz. Warsz.” 1819 nr 63, Dod.; – B. PAN w Kr.: rkp. 163/I (listy K-ego do A. Horodyskiego).
Maria Manteufflowa