Leszczyński (Sas-Leszczyński) Edward Władysław (1880–1921), poeta. Ur. w Przemyślu 5 VI, w rodzinie ziemiańskiej. Syn Cypriana Edwarda i Amelii z Pilińskich. W UJ uzyskał doktorat filozofii 20 VII 1905 (promotorem był Emil Godlewski). Rozprawy doktorskiej (arch. UJ) nie ogłosił drukiem, mimo zachęcających do tego ocen M. Straszewskiego i księdza S. Pawlickiego. Jest to «studium psychologiczne» Początki monizmu w Indiach, napisane w r. 1903. Najciekawszy tu może rozdział czwarty pt. Spekulacyjne Hymny Rigwedy, w którym autor polemizuje m. in. z pracą (z r. 1884) swego recenzenta, Straszewskiego. O wiele wcześniej zajął się L. poezją: debiutował w r. 1898 wierszem Aniele śmierci (którego nie przedrukował w pierwszym tomiku pt. Poezje, 1901) w czasopiśmie „Młodość”; niebawem redakcja pisemka znalazła się w jego mieszkaniu. Utwory swoje zamieszczał następnie w „Chimerze”, „Czasie”, „Głosie Narodu”, „Kraju”, „Krytyce”, „Maskach”, „Miesięczniku Literackim i Artystycznym”, „Museionie”, „Podgórzaninie”, „Tygodniku Polskim” i „Życiu” (krakowskim). Złożyły się z tego dwa nowe tomy: Cupio dissolvi (1903) i Płomień ofiarny (1907). Ożeniony z Elizą Pareńską, spowinowacony więc z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, stał się L. współautorem kabaretu Zielony Balonik, z którego swoje piosenki wydał w Kabarecie szalonym (1908); był to najciekawszy, jak się wydaje, okres jego twórczości. Jako autor próbujący sił w dramacie pozostawał L. pod urokiem Stanisława Wyspiańskiego: Jolanta (1904) i Atlantyda (1909) spokrewnione są z „Legionem” i z „Klątwą”. Współcześnie podobało się w Krakowie bezpretensjonalne jego widowisko Konik Zwierzyniecki (1910). Uzupełnił aktualnymi wstawkami „Betleem polskie” Lucjana Rydla, grane z powodzeniem w latach następnych (m. in. chwalono L-ego za wiersz Orlęta).
Dyrektor teatru Teofil Trzciński pozyskał L-ego na rok jako dramaturga teatru im. Słowackiego. Bywał też L. czynny jako literacki krytyk. Symbolika mowy w świetle bergsonizmu („Museion” 1913) oraz studia o dramatach K. H. Rostworowskiego („Museion” 1913, „Czas” 1920) najlepiej to upamiętniły. Ze szkiców drukowanych w „Museionie” powstała książka pt. Harmonia słowa (1912), którą autor traktował jako «próbę sformułowania podstaw estetyki poetyckiej»; jest to polski odpowiednik (dosyć późny) wypowiedzi symbolistów francuskich i rosyjskich. Zdawało się L-emu, że bez trudu porozumie się z młodymi poetami wchodzącymi w literackie życie po pierwszej wojnie, lecz tak się nie stało, sympatia była jednostronna. L. miał sposobność poznać się na wartości wierszy np. Juliana Tuwima jeszcze w rękopisie, natomiast przyszli Skamandryci, którzy mogli byli w L-m rozpoznać prekursora, nie odwzajemnili mu jednakże dobrych uczuć. Rozgoryczeniu z powodu chłodnego przyjęcia Wiosennego nieba (1910, tytuł książki od głośnego niegdyś wiersza) dał poeta wyraz w przedmowie do Ballad i pieśni (1916), ale czuł sam, że jego «poezja modrzewiowych dworków» wyda się anachronizmem. Tak też i było. W. Zawistowski w „Pro Arte et Studio” nie szczędził ironii. Toteż ostatni, wydany już pośmiertnie tom poetycki L-ego nosi tytuł Radość samotna (1923).
Pod koniec życia zajmował się L. przekładami z literatur romańskich: dla teatru Słowackiego przetłumaczył M. Cervantesa „Teatr cudowności” oraz (szczególnie świetnie, niezależnie od trzech innych tłumaczy) „Zwiastowanie” P. Claudela. W rękopisie pozostały przekłady z A. Musseta. L. zmarł w Krakowie 26 IX 1921 na raka piersi i gardła. Zostawił syna Witolda. Cierpkie często recenzje jego wierszy kontrastują ze zgodnie serdecznym tonem wspomnień o poecie, «figurze jakby żywcem przeniesionej z epoki Musseta czy Teofila Gautier» (Boy), co do którego było od razu widoczne, «że jest to człowiek nie z tego świata, że rzeczywistość jest dlań pobocznym szczegółem istnienia» (Grzymała-Siedlecki).
Karykatura przez W. Wojtkiewicza; – Biernacki A., E. L., w: Literatura okresu Młodej Polski, W. 1968 I 567–78 (bibliogr., reprod. karykatury); Grzymała-Siedlecki A., Wstęp do E. L., Radość samotna, W. 1923; Meloch K., „Museion” 1911–1913, w: Literatura okresu Młodej Polski, W. 1968 I 269–78; Wyka K., Modernizm polski, Kr. 1959 passim.; – Morstin L. H., Życie artystyczne i umysłowe Krakowa i Paryża przed dwudziestu pięciu laty, „Museion” Kr. 1934; Żeleński-Boy T., Pisma, W. 1956 II 448–72, 173; – Arch. UJ: W. F. II 478 (praca doktorska L-ego i jej oceny), W. F. 482 k. 47 (Album doctorum philosophiae Universitatis Jagellonicae ab anno 1888), S. II 520 N° 3106 (Liber Promotionum…); – Informacje Jana Leszczyńskiego z Krakowa.
Andrzej Biernacki