Morsztyn (Morstin) Jakub Władysław h. Leliwa (zm. 1729), wojewoda sandomierski. Był synem Władysława (zob.) i Barbary Moskorzewskiej, bratem Andrzeja Michała (zob.) i Stefana (zob.). Dn. 28 III 1689 otrzymał jako dworzanin pokojowy przywilej na bachmistrzostwo wielickie, a 29 III t. r. starostwo kowalskie. Miał również po ojcu chorągiew pancerną. Wydaje się, iż odgrywał istotną rolę w sporze między Morsztynami a kasztelanem sandomierskim Stefanem Bidzińskim, gdyż na nim głównie skupiał się gniew kasztelana. Cieszył się przy tym wyraźnym poparciem Marii Kazimiery. W l. n. działał w woj. krakowskim. Sejmik proszowski obrał go w r. 1690 i w listopadzie 1693 posłem na sejm. Na sejmie lubelskim. 1703 wszedł w skład komisji powołanej w celu rozwiązania sporów granicznych z krajami cesarskimi. Dn. 13 IX 1703 podpisał akt konfederacji woj. krakowskiego, jego podpis znalazł się również pod aktem konferencji sandomierskiej 20 V 1704. W okresie późniejszym przeszedł na stronę szwedzką. Dn. 25 V 1705 podpisał akt przystąpienia do konfederacji warszawskiej. Był również posłem woj. krakowskiego na walny zjazd warszawski 11 VII 1705. Współdziałał zresztą wtedy ściśle ze swymi braćmi Andrzejem i Stefanem, oraz woj. sandomierskim Stanisławem Morsztynem. W r. 1705 udało się bowiem Morsztynom przeciągnąć na stronę Karola XII szlachtę sandomierską. Dn. 4 VI 1708 został posłem na zorganizowany również przez Morsztynów zjazd w Korczynie. Zjazd ten został rozpędzony przez Stanisława Denhoffa. M. troszczył się o żupy solne: w l. 1704 i 1708 starał się zapobiec kwaterunkom wojskowym w Wieliczce i Bochni i ujmował się za mieszkańcami. Określano wtedy Morsztynów jako «ludzi wielkiego rozumu, geniuszu i bardzo dostatnich» (Otwinowski). W instrukcji na Walną Radę Warszawską 1710 r. woj. krakowskie podnosiło jego zasługi «jako ku tej ojczyźnie… tak przy dostojeństwie J.K. Mości». Posłował również na sejm 1712 r.
Aktywnie występował na sejmie z limity 1713 r. W ogniu sporów między partią dworską a opozycją hetmańską uskarżał się na wojsko rujnujące dwory szlacheckie, akcentując w związku z tym potrzebę nie tyle ustanawiania nowych praw, ile raczej wykonywania istniejących. W kwestii prolongaty sejmu zalecał dalszą limitę do maja, podkreślając przy tym, iż nie należy się obawiać przeszczepienia na grunt Rzpltej zasad parlamentaryzmu angielskiego, i proponując podjęcie uchwały w sprawie liczby wojska po otrzymaniu wiadomości od wysłanego do Turcji Stanisława Chomentowskiego.
Dość znaczną rolę odegrał M. w początkowej fazie konfederacji tarnogrodzkiej. Ułatwił bowiem przystąpienie do związku wojskowego partii pozostającej pod komendą Stanisława Młodzianowskiego, zapraszając do siebie regimentarza, chyba w celu pozbawienia go wpływu na zbuntowane chorągwie. Również i wtedy działał niewątpliwie w porozumieniu ze Stanisławem Morsztynem. Po obraniu Stanisława Ledóchowskiego na marszałka konfederacji tarnogrodzkiej został M. m. in. wyznaczony do spisania aktu konfederacji. W czasie jej trwania był uważany, podobnie jak inni Morsztynowie, za osobę mającą «największy kredyt» u marszałka (Otwinowski).
W lipcu 1716 zwracał się do niego rezydent pruski w Rzpltej Lölhöwell z propozycją włączenia się dworu berlińskiego do mediacji pomiędzy szlachtą a królem, jednakże M. ustosunkował się negatywnie do tego projektu. Dn. 24 XI 1716 przedłożył (m. in. wraz z woj. podolskim Stefanem Humieckim) Augustowi II memoriał z prośbą o przyspieszenie ewakuacji z kraju wojsk saskich i rosyjskich i przywrócenie dawnych norm sejmowania. Na sejmie niemym 1717 ustanowiono specjalną komisję, m. in. w celu zaspokojenia roszczeń M-a w stosunku do żup wielickich i bocheńskich. Dn. 27 III 1717 po rezygnacji Stanisława Morsztyna został M. mianowany wojewodą sandomierskim. Jako senator był obecny, na sejmie warszawskim 1720 r. i wziął udział w posejmowej radzie senatu. Na sejmie 1724 r. wyznaczono go do grona senatorów rezydentów. W dwa lata później powołany został w skład komisji do traktatu ze Szwecją. Otaczał opieką kościół Św. Piotra i Pawła w Krakowie. W r. 1701 M. był starostą gniewkowskim, miał również w r. 1717 starostwa łojowskie i lubelskie. Należały do niego Klimontów, Krzyżtopór (?) i Pacanów w Sandomierskiem, rodowe dobra Raciborsko i Pawlikowice w woj. krakowskim oraz dobra w okolicach Husiatyna na Podolu, gdzie przeważnie stacjonowała jego chorągiew, której los zawsze żywo obchodził M-a. W r. 1726 cedował bachmistrzostwo wielickie oraz starostwo kowalskie na rzecz Stefana Benedykta Morsztyna. M. zmarł r. 1729.
Od r. 1694 M. był żonaty z Heleną Kalinowską, starościanką gniewkowską, z której nie zostawił potomstwa. Swoje ogromne dobra (Humańszczyzna), użytkowane przez męża, wdowa przekazała Stanisławowi Potockiemu, woj. bełskiemu.
Estreicher, XIII, XV, XXII, XXIV; Słown. Geogr. (Klimontów, Pacanów); Niesiecki; Uruski; Błeszczyński J., Spis senatorów i dygnitarzy koronnych z XVIII w., w: Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1872 III 74; – Gierowski J. A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953; tenże, W cieniu Ligi Północnej, Wr. 1971; Keckowa A., Żupy krakowskie w XVI–XVIII w., Wr. 1969; Prochaska A., Konfederacja tarnogrodzka, „Przewodnik Nauk. i Liter.” (Lw.) T. 63: 1917 s. 647; – Diariusz Walnej Rady Warszawskiej 1710 r., Wil. 1928; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kr. 1849 s. 132–3, 244, 276; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów J. Sobieskiego, Wr. 1958; Teka Podoskiego, II 49, 53; Vol. leg., VI 109, 292, 402, 414; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1963 IX/1 s. 254; – Arch. Państw. w Kr.: Rel. Castr. Crac. nr 131 s. 1685, nr 761 k. 17, 27v., 35, 39v., 73v., 226v., 234v., B. Czart.: rkp. 449, 516(?), 1672, 5896, nr 26290–26311 (listy M-a); B. PAN w Kr.: Teki Pawińskiego (akta sandomierskie), t. 23 k. 213.
Andrzej Link-Lenczowski
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.