Prechtl (Prächtl, Prestl) Jan, w zakonie Józef od św. Teresy (1737–1799), trynitarz, malarz, Austriak z pochodzenia. Ur. w Wiedniu 13 II. O młodości, rodzinie i wykształceniu brak jakichkolwiek wiarygodnych wiadomości.

Wstępne przygotowanie malarskie uzyskał P. w Wiedniu (jakoby w Akademii Sztuk Pięknych), ale przede wszystkim był autodydaktą. W r. 1757 lub na początku następnego, «z kapłanem trynitarskiego zakonu, Polakiem», przyjechał z Wiednia do Polski. Dn. 4 III 1758 wstąpił do nowicjatu trynitarskiego w Beresteczku na Wołyniu, a po roku złożył tam śluby zakonne. Pracował jako malarz zakonny, więc poza cechem, przebywając dłuższymi okresami w Beresteczku, Łucku, Kamieńcu Podolskim i Brahiłowie. Działał przede wszystkim dla kościołów i klasztorów swego macierzystego zakonu, jako jedyny uchwytny malarz trynitarski II połowy XVIII w. na kresach południowo-wschodnich. Był człowiekiem niezwykle pracowitym, pozostawił dorobek ogromny, zupełnie dotychczas nie badany, a znajdujący się w całości poza granicami Polski (chyba, że wśród nierozpoznanych obrazów w kościołach potrynitarskich, np. w Krotoszynie, kryją się dzieła P-a). Te dzieła wykazują nieprzeciętną biegłość zarówno w obrazach ołtarzowych, jak i malowidłach ściennych i sklepiennych. P. doskonale operował iluzją przestrzeni, świetnie wykreślał perspektywę, swobodnie komponował wielkie płaszczyzny. W. malowidłach sklepiennych zbliżał się do lekkości rokokowej, w obrazach natomiast pozostawał tradycyjnym artystą barokowym o doskonale opanowanej technice. O życiu P-a brak danych, wiemy tylko, że schyłek życia spędził w Brahiłowie na Podolu, gdzie w r. 1787 odwiedził go Stanisław August, specjalnie zbaczając z drogi dla obejrzenia jego prac. P., pięćdziesięcioletni wówczas, był «kształtnej, przyjemnej i wspaniałej nawet ciała postaci, a pełnej, białej z różowym, czerstwego zdrowia rumieńcem twarzy, którą … zdobiła jeszcze śnieżysta białość włosów głowy i takaż gęsta, piersi okrywająca, broda» (Innocenty Krzyszkowski). P. «nie tylko obrazy, a te w wielkiej do podziwienia liczbie, ale też i całe kościoły sam własnoręcznie al fresco malował», wiemy nadto, że miał kilku «świeckich uczniów malarskich», którzy mu pomagali i których wyuczył zawodu. P. był całkowicie spolonizowany. W ostatnich latach życia już nie malował, cierpiąc na chorobę oczu. Zmarł w Brahiłowie 17 VI 1799.

Dzieła P-a (nie wiadomo w jakim stopniu zachowane) znajdowały się w Beresteczku, gdzie cały trynitarski kościół wraz z kaplicami otrzymał malowidła ścienne i sklepienne, a w bocznych ołtarzach 16 obrazów; zatynkowana później scena bitwy pod Beresteczkiem była zapewne też pędzla P-a. W Boremlu (na Wołyniu) P. wykonał malowidła ścienne w pałacu Czackich. W Brahiłowie kościół trynitarski «całkowicie wewnątrz z kaplicami i przysionkiem w wieży frontowej w rozmaite historyczno-religijne i moralno-naukowe obrazy i ozdoby, z misternym nawet złoceniem w wielu miejscach, al fresco … odmalował», ponadto płótna do wszystkich ołtarzy oraz 20 dużych obrazów w korytarzach klasztornych. W Dubnie wykonał ok. r. 1764 malowidła sklepienne w kościele Bernardynów, a w kościele parafialnym w Hołobach (także na Wołyniu) malowidła ścienne i sklepienne, także w kaplicach, oraz obrazy ołtarzowe. W Kamieńcu Podolskim pozostawił P. w katedrze obraz św. Jana Nepomucena, natomiast w kościele trynitarskim freski i obrazy ołtarzowe, z których Św. Trójca przeniesiona została później do kościoła w Starej Uszycy, a Niepokalane Poczęcie NMP do kościoła w Płoskirowie. W Łucku znajdują się w katedrze obrazy św. Recesa i Jana Nepomucena oraz przypisywany P-owi obraz św. Kazimierza, a w klasztorze Trynitarzy 30 wielkich obrazów z historią założycieli zakonu Jana z Mathy i Feliksa de Valois. W Szarawce (na Podolu) dziełem P-a był plafon i malowidła ścienne (1773?) w dawnym kościele Dominikanów. W Wilnie namalował obraz bł. Michała de Sanctis do kościoła Św. Piotra i Pawła na Antokolu (przeniesiony do Dailés Muziejus). Dzieła P-a znajdują się podobno także w Stanisławowie i Tomaszowie Lubelskim, zapewne w kościołach i klasztorach trynitarskich.

Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Rastawiecki, Słown. malarzów, III; Słown. Geogr., III 760; Thieme – Becker, Lexikon d. Künstler (Batowski Z.); Wurzbach, Biogr. Lexikon; Lietuvos TSR Dailes Muziejus. Lietuvos daile XVI–XIX a., Wil. 1969 s. 40, 42, 53; Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929 s. 296–7 i passim; – Hoppen J., Malarz Jan Prechtl – brat Józef od św. Teresy „Prace i Mater. Sprawozdawcze Sekcji Hist. Sztuki Tow. Przyjaciół Nauk w Wil.” T. 3: 1938/9 s. 150–5; [Iwanowski E.] Helleniusz, Kilka rysów i pamiątek, P. 1860 s. 181–2; Kraszewski J. I., Wspomnienie Trynitarzy, „Athenaeum” T. 5: 1844 s. 35; Krzyszkowski I., Nabożeństwo wiernych katolików… Dodatek, Wil. 1843 (źródło zasadnicze, przedruk: Hoppen, j. w.); Prusiewicz A., Kamieniec Podolski, Kijów 1915 s. 38, 40, 42, 43; [Rolle A. J.] Dr Antoni J., [List], „Kraj” 1884 nr 25 s. 11; tenże, Zameczki podolskie na kresach multańskich, W. 1880 II 211, 299; Stoga A., Quadratura w malarstwie polskim XVIII w., „Biul. Hist. Sztuki” R. 42: 1980 s. 369, 372; Wojnicz A., Łuck na Wołyniu, Łuck 1922 s. 22, 29; – „Dzien. Warsz.” 1854 nr 152; – Arch. PAN: Teki Z. Batowskiego nr 2f, 4q.

Andrzej Ryszkiewicz