Szmyt (Schmidt, Szmidt) Józef, krypt. J.S. (1835–1907), powstaniec styczniowy, działacz społeczny, dziennikarz, literat.
Ur. 11 IV w Radzewie koło Kórnika (pow. śremski), był synem właściciela tej wsi, Antoniego Szmyta i pochodzącej z Litwy Klary z Kulikowskich. Miał trzech braci: Lucjana (zob.), Henryka (ur. 1842) i Jana (1845–1863), poległego w powstaniu styczniowym.
Po ukończeniu Miejskiej Szkoły Realnej w Poznaniu i zdaniu tam matury (16 III 1856) podjął S. naukę agronomii; w jej ramach odbył kilkuletnią praktykę w Król. Pol., w Lubelskiem. Gdy wybuchło powstanie styczniowe wraz z oddziałem płk. Edmunda Calliera i bratem Janem przedostał się na początku marca 1863 do Król. Pol. Jako jeden z adiutantów Calliera uczestniczył 22 III t.r. w bitwie pod Olszową z wojskami rosyjskimi gen. E. Sayn-Wittgensteina. Ciężko ranny, leczył się przez cztery miesiące w Mikorzynie (pow. koniński) w dworze rodziny Milewskich. Pod koniec t.r. wrócił do W. Ks. Pozn. i za odmowę zeznań przeciw płk. Callierowi został aresztowany przez władze pruskie; skazany na trzy miesiące więzienia, karę odbywał w Śremie. W r. 1865 ożenił się z Marią z Kompfów, kupił majątek Stankowo pod Gostyniem, w którym zamieszkali, i zajął się działalnością gospodarczą.
W r. 1883, po sprzedaniu Stankowa, przeniósł się S. do Poznania i podjął pracę w redakcji „Kuriera Poznańskiego”, kierowanego przez ks. Antoniego Kanteckiego; od 10 X t.r. do 19 VIII 1884 pełnił tam funkcję redaktora odpowiedzialnego. Współpracował także z dziennikiem „Orędownik”, wydawanym przez Romana Szymańskiego. Pod krypt. J.S. opublikował komedię Kapitan, jakich mało. Fraszka sceniczna z czasów powstania 1863 roku z oryginalnych wzorów zdjęta a na istotnych wypadkach oparta (P. 1884), którą zadedykował Callierowi; sportretował w niej siebie jako mydlarza Noltego. W r. 1885 związał się z redakcją poznańskiego czasopisma „Wielkopolanin”; w l. 1895–1907 (z krótkimi przerwami) był jego redaktorem odpowiedzialnym. Angażował się w działalność społeczną, m.in. od r. 1889 do śmierci był członkiem zarządu Bractwa Kwestarskiego, zajmującego się opieką nad sierotami polskimi, później także zakładaniem i utrzymaniem żłobków. Od r. 1896 zasiadał w Komisji Rewizyjnej Bractwa i napisał odezwę Zachęta do zbierania odpadków domowych celem zużytkowania ich przez Bractwo Kwestarskie na urządzenie tzw. żłóbków dla dzieci tych matek ubogich, które codziennie wychodzą na robotę (P. 1896). Tworzył wiersze okolicznościowe, m.in. Witajta Kaszebi! (po kaszubsku) na Zjazd Kaszubów 15 VIII 1896 w Poznaniu, oraz poematy satyryczne, np. Lekarstwo na „kota”. Rozmyślanie nad ożywieniem i umoralnieniem społeczeństwa sposobem nowo odkrytym (P. 1896) i Mody niewieście (P. 1897). W tym czasie opublikował następną komedię Kto podsłuchuje… (P. 1898).
Najpóźniej od r. 1897 należał S. do poznańskiego Tow. «Stella», organizującego obchody narodowe; w l. 1902–7 był członkiem wyłonionego z niego Tow. Kolonii Wakacyjnych i Stacji Sanitarnej «Stella». Przynajmniej od r. 1898 udzielał się w Tow. Przemysłowym w Poznaniu, gdzie w l. 1905–7 wchodził w skład tzw. Komisji zabawowej, przygotowującej majówki. W r. 1901 był tam współorganizatorem wiecu przeciw ograniczaniu nauki języka polskiego w gimnazjach; korespondował wówczas z Henrykiem Sienkiewiczem w sprawach szkolnych. W r. 1903 przystąpił do poznańskiego Tow. ku Zwalczaniu Zakaźnych Chorób Płciowych. T.r. redagował przez pewien czas tygodnik rolniczo-przemysłowy „Ziemianin” (nr 40–52) oraz współtworzył w Poznaniu efemeryczne Tow. Dziennikarzy i Literatów Polskich (wszedł do jego zarządu). Od numeru siódmego z r. 1905 kierował redakcją specjalistycznego pisma „Pasieka”, poświęconego «pszczelarstwu postępowemu». T.r. został członkiem Tow. Dziennikarzy i Literatów Polskich na Rzeszę Niemiecką w Poznaniu; należał do autorów wydanego przez Towarzystwo „Noworocznika” (P. 1906) i brał udział w urządzonym przez niego w r. 1907 tzw. żywym dzienniku. Był redaktorem i współautorem poznańskiej „Jednodniówki literackiej” (1906). Własnym nakładem ogłosił zbiór wierszy i humoresek po polsku i kaszubsku pt. Poezje: raczej rymy oko- i nie okolicznościowe (P. 1907). Przez wiele lat należał do Tow. Młodych Przemysłowców oraz Tow. Gimnastycznego «Sokół» w Poznaniu. Jako redaktor odpowiedzialny „Wielkopolanina” był prześladowany przez władze, m.in. w r. 1901 skazano go na trzy miesiące więzienia za obrazę panującej rodziny Hohenzollernów, a po r. 1905 zarzucano mu publikowanie artykułów nawołujących do strajków szkolnych oraz piętnujących polskich ziemian za sprzedawanie ziemi Niemcom; kilkakrotnie skazywano go na kary grzywny. Ostatniego wyroku, osadzenia na trzy tygodnie w twierdzy Wisłoujście (Weichselmuende), nie zdążył już odbyć. Zmarł na zapalenie płuc 26 XII 1907 w Poznaniu, został pochowany na cmentarzu św. Marcina, a po jego likwidacji na cmentarzu Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha.
W małżeństwie z Marią z Kompfów (1844–1919) miał S. synów Kazimierza (zob.), Lucjana (1869–1934), przedstawiciela niemieckiej firmy hutniczej, a po r. 1918 udziałowca poznańskiej Fabryki Czekolady «Goplana», oraz Stefana (1876–1944). Wnukiem S-a był Feliks Szmyt (zob.).
Bibliogr. dramatu pol., II; Cmentarz Zasłużonych na Wzgórzu Świętego Wojciecha w Poznaniu, P. 1997 s. 125; Nowolecki, Pamiątka dla rodzin pol., cz. 2 s. 245; Słown. pseudonimów; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I 243; – Gzella G., „Przed wysokim sądem”. Procesy prasowe polskich redaktorów czasopism dla chłopów w zaborze pruskim, Tor. 2004 s. 94, 97, 230–1, 233, 239–40, 242–6, 248–53, 264; Jaruszkiewicz R., Jan Działyński żołnierz powstania styczniowego, „Kórniczanin” 2011 nr 8 s. 12; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., II 111, III 242; Malicki J., Lekarze Wielkiego Księstwa Poznańskiego w powstaniu styczniowym, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” 1963 z. 2 s. 77; Molik W., Dziennikarze polscy pod panowaniem pruskim 1890–1914 (próba charakterystyki), w: Inteligencja polska XIX i XX wieku, W. 1983 III 156, 177; Semrau Z., Czasopisma poznańskie 1859–1870, „Kron. M. Poznania” 1958 nr 4 s. 99; – Callier E., Trzy ustępy z powstania 1863–1864, P. 1868 s. 3. 16; Hert z, Zbiór poetów pol., Ks. 6–7; Rocznik Naukowo-Literacko-Artystyczny (encyklopedyczny) na rok 1905, W. 1905 s. 237; Sprawozdania Bractwa Kwestarskiego w Poznaniu za l. 1898–1900, 1901–5, P.; Sprawozdania „Stelli” Towarzystwa Kolonii Wakacyjnych i Stacji Sanitarnej w Poznaniu za r. 1902/1903, P. 1904 s. 24; toż za r. 1907, P. 1908 s. 30; Sprawozdania Wydziału Kolonii Wakacyjnych Towarzystwa „Stella” w Poznaniu za rok 1897/98, P. 1898 s. 15; toż, za r. 1899/1900, P. 1901 s. 18; Sprawozdania z czynności Towarzystwa Przemysłowego w Poznaniu za lata 1897–1902, P. 1898–1903; Sprawozdanie jubileuszowe z czynności Towarzystwa Przemysłowego w Poznaniu za czas od roku 1848–1898, P. 1898 s. 42; Sprawozdanie roczne Towarzystwa Młodych Przemysłowców w Poznaniu za rok 1900, P. 1901 s. 15; Vierter Jahresbericht für die Städtische Realschule zu Posen…, Posen 1857 s. 8; Zweiter Jahresbericht für die Städtische Realschule zu Posen…, Posen 1855 s. 7; Żychliński T., Wspomnienia z roku 1863, P. 1888 s. 98, 109, 158; – „Goniec Wpol.” 1896 nr 74, 1901 nr 112, 123–125; „Postęp” 1896 nr 74, 1901 nr 121, 123, 1903 nr 59, 297, 1906 nr 41, 180, 284, 1907 nr 6, 11, 19; „Praca” 1903 nr 12, nr 41, 1906 nr 14, nr 27, 1907 nr 4, nr 5, nr 12, nr 18, nr 24; – Nekrologi: „Dzien. Kijowski” 1907 nr 290, „Dzien. Pozn.” 1907 nr 297–299, „Kur. Pozn.” 1907 nr 297–299, „Postęp” 1907 nr 297, „Praca” 1908 nr 1 s. 12 (fot. portretu), „Przew. Katol.” 1908 nr 1; – AP w P.: Akta m. Poznania, sygn. 15.125 (kartoteka ewidencji ludności), sygn. 3032; B. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk: rkp. 1807 (Dulczewski Z., Semrau Z., Materiały do bibliografii czasopism wielkopolskich od 1859 do 1918 r.) k. 203; B. Raczyńskich: rkp. 1818, 1823/II, 1823/V, 1823/XI, 1824/I, 1824/II, 1824/V.
Alina Hinc