Kancewiczowa z Horwitzów Kamilla, pseud. Kamyk, Skała, Julia, Leonia (1879–1952), działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), PPS-Lewicy, Komunistycznej Partii Polski (KPP), Polskiej Partii Robotniczej (PPR), Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Córka Gustawa i Julii z Kleinmanów. Ur. w Warszawie 30 XI w rodzinie inteligencji mieszczańskiej. Ukończyła pensję J. Sikorskiej w r. 1896, a później gimnazjum. W l. 1898–1904 studiowała medycynę w Berlinie i Zurychu, gdzie też w r. 1904 otrzymała doktorat (specjalność psychiatria). Równocześnie rozwinęła działalność społeczno-polityczną. W listopadzie 1899 r. wstąpiła do sekcji zuryskiej Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP), w którym już od czterech lat wybitną rolę odgrywał jej starszy brat – Maksymilian Horwitz-Walecki. Z ramienia ZZSP wzięła udział w ostatnim, tzw. rozłamowym Zjeździe Zjednoczenia Młodzieży Polskiej Zagranicą w Genewie (grudzień 1899), a także w ostatnim – VI Zjeździe ZZSP (w końcu grudnia 1899), na którym nastąpiło jego przekształcenie w Oddział Zagraniczny PPS. W l. 1900–1901/2 współpracowała z „Przedświtem” i innymi organami PPS i Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska (PPSD G. i Śl.), m. in. z „Naprzodem”. Była referentem zagadnienia „Zadania kobiety na uniwersytetach na tle obowiązków obywatelskich” na zjeździe postępowych maturzystów w Krakowie 29 VI – 1 VII 1901 r. Uczestniczyła w IV Zjeździe Związku Postępowej Młodzieży Polskiej (grudzień 1902). Po powrocie na stałe do kraju (koniec lipca 1904) została członkiem Centralnego Wydziału Żydowskiego PPS, w związku z czym musiała opanować język żydowski (jidysz). Uczestniczyła w demonstracji 13 XI 1904 r. na Placu Grzybowskim. W nocy 20/21 XI t. r. została aresztowana. Po 3 tygodniach zwolniona za kaucją, powróciła do pracy partyjnej. Brała czynny udział w styczniowym powszechnym strajku politycznym 1905 r. w Warszawie. Została członkiem Warszawskiego Komitetu Robotniczego (WKR) PPS. Dn. 1 V 1905 r. uczestniczyła w Warszawie we wspólnej demonstracji Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) i części PPS.
Była – wraz z WKR PPS – jednym z inicjatorów zwołania przełomowej I Rady Partyjnej PPS w dn. 15–18 VI 1905 r., na której występowała z deklaracją WKR, utrzymaną w duchu «młodych», do których należała. Dn. 30 VI t. r. prowadziła – w imieniu WKR PPS – pertraktacje na temat jedności działania z KW SDKPiL (F. Dzierżyński i J. Fürstenberg-Hanecki). W dn. 9–11 VII 1905 r. brała kierowniczy udział w konferencji warszawskiej PPS. Aresztowana 7 IX t. r., więziona była do 31 X, kiedy to zwolniono ją na podstawie amnestii. Dn. 1 XI 1905 r. uczestniczyła w posiedzeniu kierownictwa PPS i WKR tej partii, gdzie zadecydowano kontynuować powszechny strajk polityczny.
Na przełomie 1905/6 przeszła do pracy w Okręgowym Komitecie Robotniczym (OKR) Częstochowy, tocząc tam walkę z przedstawicielami prawicy partii, tzw. starymi. Jako delegat organizacji częstochowskiej przybyła na VIII Zjazd PPS (12–21 II 1906). Wczesną wiosną 1906 r. powróciła do pracy w Warszawie. Współdziałała w przygotowaniach do uprowadzenia z Pawiaka 10 więźniów skazanych na śmierć. W maju była delegatem ostatniej przedrozłamowej konferencji organizacji warszawskiej PPS, a w grudniu konferencji rozłamowej, w czasie której została aresztowana. Więziona do marca 1907 r., została wydalona z państwa rosyjskiego. Wyjechała do Lozanny, gdzie pracowała jako lekarz asystent w klinice psychiatrycznej do 27 VI 1910 r., a następnie, w l. 1910–4, przebywała w Paryżu. W latach wojny 1914–6, jako obywatelka austriacka (po ojcu), była lekarzem w wojskowym szpitalu w Brnie, a w l. 1916–8 w Szwajcarii asystentem kliniki psychiatrycznej w Waldau koło Berna. Po rozłamie w PPS (1906) stała się K-a członkiem PPS-Lewicy, należała do Oddziału Zagranicznego (OZ) PPS-Lewicy, jego sekcji paryskiej, jej zarządu i prawdopodobnie do Zarządu całego OZ PPS-Lewicy.
W styczniu 1908 r., po I (X) Zjeździe PPS-Lewicy, wespół z gronem działaczy sekcji paryskiej, solidaryzując się z jego zasadniczymi uchwałami, opowiedziała się jednak za pozostawieniem w programie partii postulatu niepodległości Polski. Działała z ramienia OZ PPS-Lewicy wśród polskiej młodzieży na emigracji. W dn. 28 VIII – 3 IX 1910 r. była delegatem PPS-Lewicy na Kongresie II Międzynarodówki w Kopenhadze, a także na pierwszej międzynarodowej socjalistycznej konferencji kobiecej. W l. 1912–4 była delegatem PPS-Lewicy do Paryskiego Oddziału Związku Pomocy dla Więźniów i Zesłańców Politycznych. Prawdopodobnie była uczestnikiem XI (II) Zjazdu PPS-Lewicy w dn. 8–15 IV 1912 r. w Opawie. W jesieni 1912 r. przez kilka miesięcy pracowała w aparacie Sekretariatu Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR) PPS-Lewicy w Wiedniu w związku z wyborami do IV Dumy Państwowej. W końcu stycznia 1914 r. reprezentowała PPS-Lewicę na IV Zjeździe Socjaldemokratycznej (SD) Partii Łotwy w Brukseli. W l. 1914–8 pozostała na pozycjach antywojennych.
W styczniu 1919 r. powróciła do Warszawy, gdzie do r. 1923 pracowała jako asystent na oddziale psychiatrycznym szpitala na Czystem. Później do r. 1929 była lekarzem szkolnym. Rozpoczęła działalność w Komunistycznej Partii Polski (KPP) od chwili jej powstania, m. in. współpracowała z Komunistyczną Frakcją Poselską w Sejmie. Od jesieni 1923 do 1929 r. była sekretarzem Centralnego Wydziału Kobiecego przy KC KPP, redagowała jego pismo pt. „Robotnica” i inne wydawnictwa. Była autorem wydanej w ZSRR broszury o położeniu kobiet-robotnic w Polsce (Robotnica v Pol’še, Moskwa–Leningrad 1930, wyd. w jęz. polskim, pt. Robotnica w Polsce, Moskwa–Charków–Mińsk 1930). Uczestniczyła z ramienia KPP w V kongresie Międzynarodówki Komunistycznej (17 VI – 8 VII 1924) i w międzynarodowej komunistycznej konferencji kobiecej tegoż lata. W grudniu 1925 r., w czasie IV Konferencji KPP, była okresowo członkiem Sekretariatu Krajowego KC KPP. W r. 1926 była delegatem na kolejną międzynarodową konferencję kobiecą. W czasie przewrotu majowego 1926 r. nie była zwolennikiem poparcia J. Piłsudskiego. Po przewrocie, w okresie walk frakcyjnych, opowiedziała się zdecydowanie za tzw. większością. Uczestniczyła z głosem doradczym w IV Zjeździe KPP (22 V – 9 VIII 1927). Po kilkakrotnych rewizjach i aresztowaniach (m. in. przed 22 V 1927, 6 XI 1927, 12 XII 1928) została aresztowana we wrześniu 1929 r. Zwolniona za kaucją (marzec 1930) była zmuszona emigrować do ZSRR (czerwiec 1930). Tutaj zaczęła używać nazwiska Kancewicz. W okresie 1930 – lutego 1932 r. pracowała jako zastępca dyrektora I Moskiewskiego Podmiejskiego Szpitala Psychiatrycznego, w l. 1932–4 jako dyrektor sanatorium dla nerwowo chorych (st. Golicyno p. Moskwą), w okresie 1935 do sierpnia 1937 r. jako samodzielny pracownik naukowy w Państwowym Centralnym Instytucie Psychiatrycznym im. Kramera w Moskwie. Sprawowała także szereg funkcji społecznych. Aresztowana 10 IX 1937 r. pod fałszywymi zarzutami i skazana administracyjnie, została zwolniona na podstawie amnestii we wrześniu 1944 r. (w 1956 zrehabilitowana pośmiertnie przez władze radzieckie). Pracowała jako lekarz na płn. Kaukazie do 17 VII 1945 r.
Po powrocie do Warszawy od września 1945 r. pracowała w Biurze Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej (KRN), później w Najwyższej Izbie Kontroli (NIK), od 1 III 1948 r. jako wicedyrektor Państwowego Instytutu Higieny Psychicznej, a później jako dyrektor tejże placówki, przekształconej w Główną Poradnię Zdrowia Psychicznego. Równolegle kontynuowała działalność społeczno-polityczną. Od 1 IX 1945 r. należała do PPR, sprawując szereg funkcji. Była delegatem na I Zjednoczeniowy Zjazd PZPR 16 XII 1948 r. Była działaczem Społecznego Komitetu Walki z Alkoholizmem przy Centralnej Radzie Związków Zawodowych (CRZZ) i in. Opublikowała szereg prac i przyczynków naukowych, jak: Schizofrenia w wieku dziecięcym, „Roczn. Psychiatryczny” (W.) Z. 2: 1925 s. 69–84, Parę słów o psychiatrii radzieckiej, „Zdrowie Psychiczne” R. 4: 1949 (druk) 1950 nr 3–4 (13–4) s. 3–18, Organizacja opieki psycho-higienicznej nad dziećmi w Polsce (razem z Z. Szymańską), „Zdrowie Psychiczne” R. 4: 1949 (druk.) 1950 nr 1–2 (11–12) s. 69–8l. Ogłaszała także artykuły popularnonaukowe. Odznaczona m. in. w r. 1950 Orderem Sztandaru Pracy I kl. Zmarła 17 X 1952 r. Pozostawiła syna Jana, historyka.
„Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” T. 1–3: 1937 z. 1 s. 17, 20; „Niepodległość” T. 13: 1936; Próchnik A., Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, Wyd. 2., W. 1948 s. 32; „Służba Zdrowia” 1952 nr 2; „Trybuna Ludu” 1950 nr 68, 1952 nr 302; „Wiad. Lek.” R. 6: 1953 nr 1 s. 58–9; „Z Pola Walki” 1958 nr 4 s. 247, 1960 nr 2 s. 40, 52, nr 3 s. 94, 1961 nr 1 s. 29; – [a. b.], Kobiety-rewolucjonistki w szponach faszyzmu, „Czerwona Pomoc” 1933 nr 5–6 s. 16; Drobner B., Bezustanna walka, W. 1962; Kancewicz J., Wuj Maks, Krajewski W., Kancewicz J., Klonowicz S., Ludkiewicz S., Ludzie bliscy, W. 1960 s. 52, 53, 82, 151, 207; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958 II; Pokój czy wojna, „Walka z Bolszewizmem” 1929 z. 20, s. 71; Sokolnicki M., Czternaście lat, W. 1936 s. 20, 27, 187, 192, 197; „Trybuna Ludu” 1956 nr 189; Uziembło A., W Częstochowie i na Rakowie, „Niepodległość” T. 14: 1936; Z frontu wewnętrznego, „Walka z Bolszewizmem” T. 12: 1927 z. 7 s. 20–1; – Arch. Zakł. Hist. Partii: t. os. Nr 2288 (Horwitz-Kancewiczowa K., Ankiety, biografia i wspomnienia), t. os. Nr 2014 (Grabowski E., toż), t. os. Nr 1593 (Fornalska F., toż), t. os. Nr 7898 (Szulc Fryde I., toż), [Horwitz-Kancewiczowa K.] Leonia, Ankieta uczestnika IV Zjazdu KPP – fotokopia (materiały niezinwentaryzowane), 305/VII/15, poz. 4 ([Horwitzówna K.] Kamyk, Skała. Listy do KZ PPS), 305/11/8, podt. 6 k. 46 (H. [?, autorstwo domniemane], Warszawa, 2 V 1905 – do KZ PPS), 305/11/45, podt. 1, k. 5–6, 24, 29 i 32 ([b. a.], Uczestnicy zjazdu ZZSP), 305/111/2 (Protokół obrad I Rady Partyjnej PPS od 15–18 VI 1905 r.), 305/III/3, podt. 6 (Protokół obrad konferencji warszawskiej PPS 9–11 VII 1905 r.), 305/II/11, poz. 3, k. 15–16 ([b. a., kopia] Wniosek Ireny, Julii, Roberta i Zygmunta), 305/III/41 podt. 2, K. 16–16 v. (Zarząd Oddz. Zagran. PPS-. Okólnik Nr 5 <16 VI 1910>, AGAD: KGW 102855/I-2 k. 156 Warsz. Policmajster – Warsz. Gen. Gub. 8 XI 1904 g. Nr 9022; GGW, Nr 104362, k. 326 [List gończy za K.-H. K.]; Mosk. Centr. Gos. Istor. Archiv. (CGIAM): f. 102 (DP), op. 14, jed. chr. 1129 l. B:11 cz. 9 l. B/1913, k. 133–134 (O Polskoj Socialističeskoj Partii „Lewica” – svodki), Inne informacje, f. 102 (DP), dpr. 7, Nr 3296/1, 1904 g. f. 102 (DP), OO (Os. Otd.), Nr 1082; – Inne materiały źródłowe rękopiśmienne w posiadaniu J. Kancewicza; – Na podstawie materiałów dostarczonych przez J. Kancewicza opracowała
Red.