Rahoza Mikołaj (1811–1901), powstaniec 1830/31, emigrant, uczestnik obrony Paryża w r. 1871. Ur. 6 XII w Stanisławowie na Białorusi, w rodzinie szlacheckiej.
R. studiował matematykę na Uniw. Wil. W czasie powstania 1831 r. na Litwie służył w nowo sformowanym 10 p. ułanów dochodząc do stopnia podchorążego. Do Francji przybył przez Alzację w lutym 1832. Najpierw przebywał w Besançon, skąd w październiku t. r. przeniósł się do Paryża. Na emigracji występował z nie potwierdzonym stopniem podporucznika artylerii. Dn. 12 XI 1832 został przyjęty na członka Tow. Litewskiego i Ziem Ruskich i odtąd uczestniczył w jego zebraniach. R. pracował w zarządzie dróg i mostów jako agent-voyer (dozorca robót drogowych). Otrzymywał także pomoc finansową od brata z kraju. Mieszkał w Châteauroux w dep. Indre, a następnie w dep. Nièvre, kolejno w Clamecy (od r. 1842), Varzy (1843), Cosne sur Loire (od r. 1844). Przez cały czas pobytu we Francji R. uczestniczył w życiu emigracyjnym. Korespondował m. in. z Joachimem Lelewelem, Kazimierzem Markiewiczem i ppłk. Józefem Święcickim. W dn. 22 III 1848 wygłosił przemówienie w klubie republikańskim w Cosne. Zwrócił się do Francuzów, aby upominali się na forum Zgromadzenia Narodowego o prawa Polski do niepodległości. Dowodził, iż wolność i demokracja nie będą mogły być zachowane bez wolnej Polski. Dn. 1 IV 1849 otrzymał obywatelstwo francuskie. W r. 1860 wrócił na Białoruś, by po r. 1863 znaleźć się ponownie we Francji. Materiałów do udziału R-y w powstaniu styczniowym nie znaleziono. Po powrocie do Francji prowadził dom komisowy w Paryżu.
W r. 1871 zaciągnął się jako ochotnik do Gwardii Narodowej broniącej Paryża. Należał do uformowanego z kupców i przemysłowców 15 batalionu, który miał za zadanie obronę wałów w okolicy ul. Vaugirard. Żołnierze tego batalionu należeli do przeciwników Komunardów. Nie chcieli bić się z regularnym wojskiem francuskim. R. choć szeregowiec, cieszył się dużym zaufaniem współtowarzyszy, należał do «rady familijnej batalionu» i był jednym z głównych organizatorów oporu przeciw rozporządzeniom Komuny. Dn. 20 IV 1871 ogłosił list publiczny do Jarosława Dąbrowskiego na łamach „Petit Journal”, w którym wyrażał oburzenie w imieniu swoim i innych emigrantów polskich zamieszkałych w Paryżu, wobec czynnego udziału Dąbrowskiego w «krwawym dramacie, jaki obecnie rozgrywa się między Francuzami». List ten postawił R-ę w szeregach przeciwników Komuny, natomiast znalazł poparcie wśród emigrantów polskich, m. in. Wincentego Bystrzonowskiego, który wystąpienie R-y nazwał «śmiałym». Dn. 1 V w tymże „Petit Journal” ukazał się drugi list R-y adresowany do osobiście mu znanego prezesa Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego L. Gambetty, dawnego mera miasta Cosne. W liście tym domagał się R. uwolnienia arcybpa Paryża G. Darboy. Interwencja nie odniosła skutku. R. nie otrzymał żadnej odpowiedzi od Gambetty, a arcybiskup został stracony. Z początkiem maja, za wrogie nastawienie, 15 batalion został rozwiązany. Protest przeciw rozwiązaniu batalionu inspirowany i podpisany przez R-ę ogłoszono 15 V w „Gazette de France”. Sam R. ratując aresztowanego przypadkiem znajomego wpadł w ręce Komunardów. Nie przyznał się do przynależności do 15 batalionu i został zwolniony, choć wydano na niego wyrok śmierci. Gdyby nie schronił się w St. Denis, zajętym przez Prusaków, zostałby stracony. Czekając na powrót R-y, Komunardzi trzymali w areszcie domowym jego żonę. R. wrócił do Paryża 1 VI po zdobyciu go przez Wersalczyków. W ostatnich latach życia korzystał z pomocy udzielanej przez Instytucję «Czci i Chleba». Zmarł 7 IX 1901 w Martigues koło Marsylii, pochowany został na cmentarzu w Varzy.
Ożeniony (w r. 1842) z Henriettą Natalią Leclerc (1827–1893), R. miał z nią syna Henryka, podszefa sekcji kolei francuskich, i córkę Marię (1845–1848).
Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I–II; – Florkowska Francić H., Emigracyjna działalność Agatona Gillera po powstaniu styczniowym, Wr. 1985; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne, W. 1986; Wyczańska K., Polacy w Komunie Paryskiej, W. 1971; – A. Reiffa ilustrowany kalendarzyk polski na rok 1891 w Paryżu; Krosnowski, Almanach hist. I, III; Pamiętnik z czasów Komuny z listów i notat przepisał Zyzma, „Przegl. Liter.” Dod. do „Kraju” 1889 nr 1–5; Pamiętniki o Komunie Paryskiej, Oprac. K. Wyczańska, W. 1971; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 I; – Sprawozdanie Tow. Czci i Chleba, 1892; Z korespondencji Alojzego Orchowskiego, Dodatek naukowy i literacki do XXXVIII „Spraw. z Zarządu Muz. Narod. Pol. w Rapperswillu” za r. 1907 (Paryż 1908), s. 61–86; „Bulletin des Lois”, S. 10, t. 4, 1849 s. 523; „Bulletin Polonais Littéraire, Scientifique et Artistique” 1893 nr 62, 1899 nr 137, 1901 s. 159; – B. Czart.: rkp. 5317, 5355, 5356, ew. 1561; B. Narod.: rkp. 2925 (s), 7879, 7880; B. Pol. w Paryżu: Papiery Emigrantów 511, 530, 544.
Barbara Konarska