Schlaubitz Nataniel (1662–1726), złotnik gdański. Ur. 2 III w Elblągu, był synem Jana, kupca, i Gertrudy z domu Brauer, od r. 1663 osiadłych w Gdańsku.
Lata nauki i wędrówki czeladniczej S-a nie są nam bliżej znane, wiadomo jedynie, iż był zapisany na dwa lata pracy w warsztacie Jana Rohdego II w Gdańsku. Mistrzem został w r. 1690, wykonując sztukę mistrzowską, także u gdańskiego złotnika Benedykta Clausena. W t.r. otrzymał obywatelstwo Gdańska. Jego pozycję wśród złotników odzwierciedla trzykrotne piastowanie funkcji starszego cechu w l. 1703, 1715 i 1723, każdorazowo po uprzednim pełnieniu obowiązków zastępcy. W pracowni S-a pobierał naukę późniejszy znany złotnik (i zięć S-a) Jan Jöde, a mistrzostwo u niego uzyskali: Michał Dietrich (w r. 1703) i Tobiasz Schmidt II (w r. 1725).
W dorobku S-a szczególną uwagę zwracają okazałe wyroby o przeznaczeniu świeckim, jak np. tzw. puchar ananasowy z inicjałami «AR» (Augustus Rex) – Augusta Mocnego (w Muz. Narod. w Gdańsku), dwie kasety na przybory do pisania (w zbiorach Zamku na Wawelu i w Muz. w Wilanowie), kilka dwuusznych waz, jedna z personifikacjami Europy i Azji i wizerunkami w medalionach cara Piotra Wielkiego i carycy Katarzyny (w Muz. Narod. w Gdańsku), oraz dwie znane z handlu antykwarskiego (możliwe, że dawniej własność petersburskiego Ermitażu). Wykonywał też różne naczynia: kubki z antykizującymi popiersiami np. Jana III i Marii Kazimiery (w Muz. w Budapeszcie i w zbiorach Andrzeja Ciechanowieckiego w Londynie), puchar z nakrywką (w Österreichisches Museum für Angewandte Kunst w Wiedniu), sześcioboczna flasza (w Museo di Palazzo Venezia w Rzymie). W zbiorach rosyjskich zachowały się: stopa lichtarza i sześć łyżek (w Muz. Hist. w Moskwie) oraz dzban, którego korpus tworzy para łodyg obejmujących figurkę Amora (wykonany wraz z B. Clausenem – w zbiorach Kremla w Moskwie). Sporo dzieł S-a ze zbiorów Ermitażu i Pałacu Zimowego w Petersburgu, oraz Orużejnoj Pałaty w Moskwie wymieniane są przez E. Czihaka i M. Rosenberga. Do najsłynniejszych dzieł S-a zalicza się kufel z repusowaną sceną Przejścia Żydów przez Morze Czerwone (w Muz. Narod. w Gdańsku) i kilka innych tego typu wyrobów, zdobionych ciągłą sceną biblijną, m.in. w Zamku na Wawelu, w zbiorach kremlowskich w Moskwie, w Muz. UJ w Krakowie, w Stiftung Huis Doorn w Holandii (z dawnych zbiorów królów pruskich).
Znaczną grupę w twórczości S-a stanowią dzieła o przeznaczeniu sakralnym, np.: kielich z kolistą stopą dekorowaną girlandami owocowymi z główkami aniołków oraz monstrancja z promienistą glorią i scenami Upadku pod krzyżem i Zmartwychwstania na czterolistnej stopie (w Muz. Narod. w Gdańsku). Liczną grupę stanowią zabytki sakralne przechowywane w kościołach parafialnych w: Pelplinie, Lignowach, Walichnowach i Wielkim Garcu. Są to: monstrancje, kielichy, puszka i krzyż relikwiarzowy, o podobnie ukształtowanych wielolistnych stopach, pokrytych repusowanymi przedstawieniami świętych lub scenami z życia Chrystusa, wśród bogatej dekoracji. Charakterystyczne dla tego artysty są promieniste glorie monstrancji otoczone wieńcem winnej latorośli, z wkomponowanymi ramionami bocznymi, z adorującymi aniołami na obłokach. Z mniej ozdobnych warto wymienić puszkę w Leśnie (woj. bydgoskie) oraz plakietkę wotywną w Kościerzynie, a także (nie uwzględniony w dotychczasowych publikacjach) kielich z kościoła Św. Trójcy w Wejherowie.
S. należał do grona wybitnych twórców dojrzałego baroku działających w Gdańsku. Swe wyroby sygnował literami «NS» w otoku ozdobnym lub prostokątnym, który stosował także w mniejszym formacie. Zmarł 5 XII 1726 w Gdańsku.
S. był trzykrotnie żonaty: po raz pierwszy z Anną Konstancją z domu Rohde (zm. 1697), po raz drugi z Florentyną z Möllerów (zm. 1701) i po raz trzeci z Katarzyną Elżbietą z Hollów (zm. 1728), która po śmierci S-a prowadziła jego warsztat w r. 1726. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Konstancję, zamężną za złotnikiem gdańskim Janem Jöde, oraz synów: Beniamina (1691 – zm. 1718 w Augsburgu) i Nataniela (1695–1730), wyuczonego na złotnika (brak jednak potwierdzenia jego działalności w dokumentach cechowych). Z trzecią żoną miał (oprócz dwojga dzieci przedwcześnie zmarłych) córkę Katarzynę i syna Jana Gotfryda (zob.).
Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Barokk és Rokoko. Kiállitás az Iparmuveszeti Muzeum gyujtémenyébol, Budapest 1990; Kaiserlicher Kunstbesitz aus dem Holländischen Exil Haus Door, Berlin 1991; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 18, VIII z. 10, X z. 16, XI z. 5, Seria Nowa, III z. 1, V z. 3; Opis Moskovskoj Oružejnoj Palaty, Moskva 1884–5 II nr 1582, 1583, 1586, 1587, 1681; Schätze deutscher Goldschmiedekunst von 1500 bis 1920 aus dem Germanischen Nationalmuseum, Berlin 1992; Tuchołka-Włodarska B., Danziger Silber. Die Schätze des Nationalmuseums Gdańsk, Bremer Landesmuseum. Focke-Museum, vom 9. Juni bis 25. August 1991; – Chranicka B., Złotnictwo gdańskie, w: Gdańsk jego dzieje i kultura, W. 1969; Ciemnołoński J., Pasierb J. S., Pelplin, Wr. 1978; Chodyński A.R., Uwagi o złotnikach i srebnikach działających w Gdańsku, „Biul. Hist. Sztuki” R. 38: 1976 nr 2 s. 112; Czihak E. von, Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen, II. Westpreussen, Leipzig 1908; Fritz R., Sammlung August Neresheimer, Hamburg 1974; Gontscharenko W., Naroshaja W., Die Rüstkammer Moskau, Moskau 1976; Lepszy, Przemysł złotniczy, s. 91; Nielubszyc R., Jan Gotfryd Schiaubitz – gdański złotnik XVIII w., „Biul. Hist. Sztuki” T. 38: 1976 z. 3 (tu wykaz archiwaliów z AP w Gd.); Rembowska I., Gdański cech złotników od XIV do końca XVIII w., Gd. 1971; Rosenberg M., Der Goldschmiede Merkzeichen, Frankfurt am Main 1923 II 13; Samek J., Polonica na Węgrzech. Srebra w zbiorach muzeów budapeszteńskich, „Muzealnictwo” R. 28/29: 1984 s. 151; tenże, Polskie rzemiosło artystyczne, W. 1984; tenże, Polskie złotnictwo, Wr. 1988; Tuchołka-Włodarska B., Puchar gdańskich szyprów wiślanych Johanna Jöde, „Roczn. Gdań.” T. 51: 1991 z. 1; taż, Srebra zakupione do zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku w l. 1970–82, w: Gdańskie Studia Muzealne, 4, Gd. 1985; taż, Uwagi o działalności warsztatów prowadzonych przez wdowy po gdańskich złotnikach i konwisarzach w końcu XVII i XVIII wieku, tamże poz. 12; Woźniak M., Złotnictwo gdańskie XVIII wieku, „Roczn. Gdań.” T. 51: 1991 z. 1; – Informacje Dariusza Nowackiego z Kr.
Barbara Rol