Sabbataj ben Jozef z Pragi, zwany: Bass, Bassista, Meszorer (1641–1714 lub 1718), pisarz żydowski, twórca pierwszej żydowskiej bibliografii, drukarz i wydawca. Ur. w Kaliszu, był synem Józefa. Jego rodzice zginęli w tym mieście podczas zamieszek w r. 1655, zapewne w okresie zajmowania miasta przez Szwedów.
Wraz ze starszym bratem S. uciekł do Pragi. Tam, dzięki doskonałemu głosowi, dostał się do chóru przy Altnouschule (jednej z tamtejszych synagog), kierowanego przez znanego kantora (chazana). Z tego okresu pochodzą przydomki S-a – «Bass», wywodzący się od wysokości głosu, i «Meszorer», po hebrajsku śpiewak. W Pradze zdobył S. wykształcenie talmudyczne, a także wiedzę ogólną, wraz ze znajomością łaciny. Czas wolny poświęcał literaturze. W r. 1669 wydał na nowo glossarium do Biblii w języku jidisz, autorstwa Mojżesza Sertelsa, „Bor Mosze” (Studnia Mojżesza, pierwsze wydanie w r. 1604), zaopatrując je w obszerny wstęp zawierający reguły gramatyki żydowskiej (jidisz).
W l. 1674–9 S. podróżował po Europie, zatrzymując się na dłużej w większych skupiskach żydowskich w Polsce, Niemczech i Holandii. Od r. 1679 mieszkał w Amsterdamie, ówcześnie centrum intelektualnym całego europejskiego żydostwa. Uczestniczył w podjętym przez J. Witzenhauzena przekładzie Biblii na język jidisz oraz wydał w r. 1680 komentarz do dzieła Rasziego „Siftej hakamim” (Usta uczonych, Amsterdam 1680), objaśniającego Pięcioksiąg i tzw. Księgi Pięciu Megillot.
Wykorzystując bogatą bibliotekę rabina amsterdamskiej gminy sefardyjskiej M. R. Aguilara, sporządził S. bibliograficzną pracę „Sifte jaszanim” (Usta śpiących, Amsterdam 1680). Alfabetyczny spis, uszeregowany wg tytułów książek, obejmował 2400 pozycji, w tym 2200 napisanych w języku hebrajskim. S. podawał imię autora, rozmiary książki, miejsce i rok wydania oraz krótkie streszczenie. „Sifte jaszanim” została podzielona na dwie zasadnicze części – literaturę biblijną i pobiblijną. W każdej z części wydzielono jeszcze 10 podgrup. W dodatku do katalogu S. podał alfabetyczny indeks autorów. Dzięki temu dziełu uzyskał miano «ojca bibliografii żydowskiej», a ponadto stał się znany również w chrześcijańskim świecie naukowym (pod imieniem Bassisty). Już w rok po ukazaniu się tej bibliografii podjęte zostały próby wydania jej w językach europejskich, m. in. po łacinie i niemiecku. Z innych prac S-a największym zainteresowaniem cieszył się „Derech erec” (Dobre wychowanie, Amsterdam 1680) – przewodnik dla kupców i podróżnych. Składał się on z trzech rozdziałów zawierających modlitwy dla osób znajdujących się w podróży, tablice miar, wag i monet różnych krajów oraz spisy dróg i traktów z podaniem odległości dzielących większe miasta.
W r. 1687 po trzech latach starań udało się S-owi uzyskać zgodę na założenie drukarni w miasteczku Dyhernfurth (obecnie Brzeg Dolny) w pobliżu Wrocławia. W r. 1689 z jego typografii wyszła pierwsza książka – „Bet Szmuel” (Dom Samuela) – komentarz Samuela z Wodzisławia do kodeksu rytualnego „Szulchan Aruch”. S. osobiście sprzedawał drukowane przez siebie książki na jarmarku we Wrocławiu. Dn. 15 VII 1694 wrocławscy jezuici zwrócili się do tamtejszego magistratu z prośbą o wprowadzenie zakazu sprzedaży żydowskich książek, zarzucając im, że zawierają treści bluźniercze i antyreligijne. Druki S-a zostały skonfiskowane i dopiero po długich staraniach powróciły do właściciela. W r. 1711 S. przekazał drukarnię swojemu synowi Józefowi. W t. r. wykładowca języka hebrajskiego, jezuita Frantz, oskarżył S-a i jego syna w związku z wydaniem w r. 1705 (publikowanej już wcześniej kilkakrotnie) książki Natana Hanowera „Szaare Syjon” (Bramy Syjonu) (Dyhernfurth 1705). Zbiór modlitw, pouczeń i kazań został określony przez Frantza jako praca bluźniercza, skierowana przeciwko chrześcijaństwu i chrześcijanom, a ponadto podburzająca przeciw władzy. Po ponad dwumiesięcznym pobycie w areszcie obaj oskarżeni zostali zwolnieni dzięki wstawiennictwu cenzora Rohla. S. zmarł w Krotoszynie w r. 1714 lub 1718.
Założona przez S-a drukarnia przeszła w r. 1717 w ręce jego zięcia, Berl Natana z Krotoszyna, który prowadził ją do r. 1729. W r. 1747 była własnością wnuczki S-a – Estery.
Benjacob I. A., Ozar ha-Sfarim. Thesaurus librorum hebraicorum tam impressorum quam manu scriptorum, Wil. 1880 s. 76, 116, 604, 609; Enc. Judaica (Jerusalem), IV 314; Jevrejskaja Enciklopedia, St. Pet. [b. r. w.] III 877–80; Bersohn, Słown. Żydów, s. 13–14; Jüd. Lexikon, I 754, II 222–3.
Tomasz Polański