Neugebauer Salomon (w. XVI/XVII), pisarz historyczno-geograficzny i dydaktyczny, rektor gimnazjum kalwińskiego w Kocku. Był mieszczaninem, pochodził z Prus Królewskich (Grudziądz?, Gdańsk?). Pisał się: «Graudentinus», «de Cadano» lub «de Gedano» Borussus. Kształcił się najprawdopodobniej w Gimnazjum Gdańskim, a następnie na uniwersytecie luterańskim we Frankfurcie nad Odrą (1589), gdzie zdobył tytuł magistra sztuk. Na uniwersytecie bazylejskim, gdzie wpisał się jako «magister», studiował przez 2 lata (1596–8) medycynę. Zapewne był tu jednocześnie mentorem kasztelaniców smoleńskich: Samuela i Wojciecha Naruszewiczów. Niedługo potem znalazł się w Kocku, początkowo zapewne jako nauczyciel miejscowej szkoły, a następnie został preceptorem synów kasztelana radomskiego Andrzeja Firleja – Jana i Andrzeja, z którymi w r. 1601 wyruszył za granicę. W l. 1601–4 (lato) przebywał z nimi w Heidelbergu, i immatrykulował się (2 VII 1601) w tamtejszym uniwersytecie. Tutaj z inicjatywy N-a poeta Melchior Adamus napisał poemat na cześć wybitnych przedstawicieli rodu Firlejów z XVI w. W uniwersytecie bazylejskim po raz drugi immatrykulował się (wraz ze swymi wychowankami) w r. 1604. Tutaj też ogłosił t. r. podręcznik modnego wśród szlachty uczonego podróżowania De peregrinatione i dedykował go Firlejom. W r. 1605 krótko przebywał w Genewie, gdzie jego wychowankowie wpisali się w metrykę uniwersytecką i złożyli wizytę T. Bezie. W l. 1606–7 przebywał w Orleanie (immatrykulowany na wydziale prawa) 15 XI 1606. Wraz z Firlejami zwiedził jeszcze Paryż, Belgię, Holandię, Anglię i północne Niemcy. W r. 1609 powrócił do kraju. W drodze do Kocka gościł z Firlejami na zamku w Lubawie u bpa kujawskiego Wawrzyńca Gembickiego.
Zapewne t. r. został N. rektorem gimnazjum w Kocku i pełnił tę funkcję przez dwa lata. Obok pracy pedagogicznej zajął się w tym czasie pisarstwem historycznym. W r. 1611 wydał we Frankfurcie nad Odrą swoje pierwsze dziełko. Była to kompilacyjna, raczej bezbarwna, Historia rerum Polonicarum, zamknięta w pięciu księgach, z których pierwszą poświęcił N. encyklopedycznym informacjom o współczesnej mu Polsce, a w pozostałych czterech zamieścił opis dziejów do r. 1444, tj. do śmierci Władysława Warneńczyka. W r. 1612 u Andrzeja Hünefelda w Gdańsku ukazała się napisana przez N-a książka pt. Moscovia hoc est de origine, situ, regionibus, moribus, religione… commentarius (licząca 134 s. małej ósemki). Oparta wyłącznie na literaturze, zwięzła, poprawna w warstwie informacyjnej, miała ona charakter przede wszystkim popularyzatorski. Można przypuszczać, iż impulsu do jej napisania dostarczył N-owi wzrost zainteresowania państwem rosyjskim w tym okresie. Główna uwaga jego koncentrowała się bowiem na przygotowywaniu nowego, poszerzonego wydania dziejów polskich. Przybrało ono kształt olbrzymiego, nadmiernie rozwlekłego dzieła (756 s. dużej ósemki), jakim była Historia rerum Polonicarum… libri decem (Hannoviae 1618). Dydaktyczne i popularyzatorskie cele, jakie przyświecały mu przy tworzeniu tej kompilacji, wyłuszczył N. w obszernej dedykacji skierowanej do swoich byłych wychowanków – Jana i Andrzeja Firlejów. W wydaniu tym doprowadził N. opis wydarzeń historycznych do r. 1587, tj. do początków panowania Zygmunta III Wazy, przy czym za podstawę materiałową służyły mu prace kronikarzy i dziejopisów: Marcina Kromera, Bernarda Wapowskiego, Marcina Bielskiego, Stanisława Orzechowskiego i Reinholda Heidensteina. W r. 1618 spotykamy N-a ponownie na uniwersytecie w Heidelbergu. W dwa lata później we Frankfurcie nad Menem wydał jeszcze popularny zarys dziejów ojczystych Icones et Vitae Principum ac Regum Poloniae (nowa edycja z r. 1626).
Estreicher; Historia nauki polskiej, VI; – Barycz H., Barok, w: Historia nauki polskiej, II; tenże, Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wr. 1969; Kot S., Basel und Polen (XV–XVII Jh.), Zürich 1950 s. 89; tenże, Polacy na studiach w Orleanie, „Spraw. PAU” T. 25: 1920 nr 5 s. 3; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego (połowa XVI – połowa XVIII w.), L. 1970 s. 260–4; tenże, Gimnazjum kalwińskie dystryktu lubelskiego i chełmskiego w Kocku, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 10: 1966 s. 132–3; – Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, W. 1973.
Stanisław Tworek