INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Radziszewski  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziszewski Stanisław (1788–1844), oficer wojsk napoleońskich, powstaniec 1831 r., emigrant. Ur. w Nieświeżu, był synem Michała (zob.) i Ludwiki z Brzostowskich.

Wychowywany od dziecka na rosyjskim dworze cesarskim, R. wszedł do służby w Siemionowskim Pułku Gwardii, którą zakończył, otrzymując żądaną dymisję, w stopniu kapitana. Po wkroczeniu wojsk napoleońskich na Litwę w r. 1812, R. w powstającej żandarmerii litewskiej mianowany został szefem szwadronu pułku departamentu wileńskiego, a następnie przeszedł do służby w Wielkiej Armii. Otrzymał stopień podpułkownika i przydział do sztabu marszałka C. Victora, dowódcy 9, a później 2 korpusu. Odbył kampanie 1812 r. w Rosji i 1813 r. w Niemczech. W bitwie pod Lipskiem był ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. Uwolniony powrócił na Litwę i zajął się gospodarowaniem w swoich majątkach Ilja, Lebiedziew (od r. 1827), Bujwidze oraz zaścianek Polany (w pow. wilejskim). Wybrany został na marszałka szlachty pow. wileńskiego, a następnie wilejskiego.

Kiedy powstanie objęło tereny Litwy i Mińszczyzny, w połowie kwietnia 1831 doszło do wybuchu jego także w pow. wilejskim. Po zajęciu 14 IV przez powstańców Wilejki, 18 IV uchwalony został przez zjazd obywateli akt konfederacji, a R. w wyborach członków Komitetu Rządzącego powiatu powołany został na naczelnika powiatowego siły zbrojnej z prawem mianowania oficerów do stopnia pułkownika. Rozesłano odezwy wzywające ludność pod broń i ustanawiające przepisy przymusowego zaciągu. Dla stłumienia powstania w pow. wilejskim wysłany został z Mińska płk Bolzental z Tieptiarskim pułkiem kozaków. Oddział ten, który po drodze doszczętnie zrabował i zniszczył majątek R-ego Ilję, 24 IV doszedł do Wilejki. Ponieważ członkowie Komitetu Rządzącego już wcześniej, na wiadomość o zbliżającym się nieprzyjacielu, w popłochu opuścili miasto, R. przejął w swoje ręce całą władzę powstania. Po krótkiej nocnej utarczce opuścił Wilejkę i w kierunku północnym przez Lubań dotarł 26 IV do Miadzioła. Tutaj, chroniony przez lasy i bagna, zorganizował swój oddział, który urósł do 3 000 ludzi w piechocie, 300 w jeździe i 2 dział. Ulegając prośbom mieszkańców południowych stron powiatu, 4 V R. podjął próbę odzyskania Wilejki. Atak, który w pierwszej fazie zakończył się wkroczeniem do miasta, załamał się na skutek kontrataku oddziału rosyjskiego gen.-mjr. Safianowa. R. cofnął się do Wołkołaty. Zagrożony przez nieprzyjaciela, który zajął Dokszyce, aby nie dopuścić do odcięcia go od powstańców dziśnieńskich, 12 V dotarł do Głębokiego. Po kilkudniowych drobnych utarczkach, R. zaatakowany 15 V przeważającymi siłami wroga, wycofał się pod osłoną własnej jazdy bez większych strat do Łużek, spotykając w drodze oddziały powstańców święciańskich Wincentego Bortkiewicza i dziśnieńskich Walentego Brochockiego spieszące mu z pomocą. Połączony oddział, w którym R. dowodził 200 jeźdźcami, nieco mniejszą liczbą kosynierów, 80 strzelcami oraz 2 działami, wyruszył już 16 V z Łużek przez Berezwecz, Mosarz, Łojsk, Koziany w kierunku zachodnim, ku pow. wiłkomierskiemu. R. przyczynił się ze swoimi strzelcami zawilejskimi i działami do pokonania 21 V pod Koczergiszkami oddziału rosyjskiego płk. Tińkowa i odrzucenia go poza Dzisnę. Dalszy marsz oddziału wiódł R-ego przez Rymszany, Sołoki, Daugiele do Wiżunów w pow. wiłkomierskim. Tutaj nastąpił ponowny podział połączonego oddziału na dwie partie, dowództwo jednej z nich objął R. i połączył się z kolei w Wadach z oddziałem powstańców pow. wiłkomierskiego Michała Lisieckiego. Wspólnie z nim zajął pozycje w Androniszkach, dotarł do oswobodzonego Wiłkomierza, lecz z uwagi na panującą w nim cholerę stanął ze swoim oddziałem w Poszyrwińciu. Tutaj R. otrzymał wiadomość o przybyciu z Król. Pol. korpusu gen. Dezyderego Chłapowskiego; oczekiwane od tygodni połączenie z regularnym wojskiem polskim nastąpiło 13 VI w Czabiszkach. Oddziały piesze R-ego i M. Lisieckiego zostały przekształcone w 26 p. piechoty liniowej, a R. w stopniu pułkownika otrzymał jego dowództwo. Odtąd losy R-ego związane zostały z działaniami regularnych korpusów WP na Litwie.

W bitwie pod Wilnem (19 VI) R. mimo poniesionych strat utrzymał swój pułk pod dotkliwym ogniem nieprzyjacielskim w należytym porządku. Z rozkazu gen. Antoniego Giełguda z 22 VI 1831 26 p. piechoty liniowej został oddany pod rozkazy gen. Henryka Dembińskiego. Ściągnięty przez niego do Wiłkomierza pułk wszedł w skład jego korpusu, otrzymał przydział nowego żołnierza. W ogólnym odwrocie oddziałów polskich pułk R-ego w walkach o Poniewież (5 VII) tworzył tylną straż całej piechoty korpusu dowodzonej przez płk. Wacława Sierakowskiego. Odznaczył się przy powstrzymaniu przeprawy nacierającej grupy gen. P. I. Kabłukowa przez rzekę Niewiażę. Wziął czynny udział w walkach o Szawle (8 VII). W następnym dniu pod Kurszanami pułk R-ego odparł nieprzyjaciela. W wyniku postanowień narady w Kurszanach, R. ze swym pułkiem pozostał w składzie korpusu gen. H. Dembińskiego i wraz z nim odbył słynny marsz do Król. Pol. Walczył pod Malatami (16 VII) i Iwiem (22 VII). Dn. 3 VIII przybył do Warszawy z pułkiem liczącym 25 oficerów oraz 297 podoficerów i żołnierzy.

R. wybrany został 10 VIII na marszałka sejmiku woj. mińskiego, na którym wybrano posłów z tegoż województwa do Sejmu. Dn. 30 VIII otrzymał Krzyż Złoty Virtuti Militari. Uczestniczył w walkach o Warszawę (6–7 IX) w składzie grupy gen. Andrzeja Ruttié. Po wcieleniu pułku R-ego do 16 p. piechoty liniowej, umieszczony został w sztabie jazdy. Z korpusem dowodzonym przez gen. Macieja Rybińskiego wszedł do Prus, skąd udał się do Francji. Zamieszkał w Paryżu. Majątki R-ego w pow. wileńskim i oszmiańskim uległy konfiskacie, on sam wyrokiem Mińskiej Komisji Śledczej z 21 XII 1831 (2 I 1832) zaliczony został do I kategorii przestępców.

Na emigracji R. nie uczestniczył w życiu politycznym i społecznym, jedynie w r. 1838 wstąpił do Tow. Historyczno-Literackiego. Zmarł 23 VII 1844 w Moguncji u Kazimierza Szwykowskiego, krewnego żony, swojego podkomendnego oficera z r. 1831. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.

Żonaty z Klarą z Abramowiczów, córką Andrzeja, starościca starodubowskiego, pozostawił trzy córki.

 

Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1; Słown. Geogr. (Lebiedziów); Boniecki, uzupełnienie z. 1 (Abramowicze); Uruski, XV; Bartkowski J. i in. Spis Polaków zmarłych w Emigracji od roku 1831, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol. VII/VIII; Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódców i stabs-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I–III; Muzeum Wojska – Inwentarz – Wiek XVIII i pierwsza połowa w. XIX, W. 1929; – Bieliński K., Rok 1831 w powiecie zawilejskim (święcianskim), Wil.-Święciany 1930; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, P. 1887; Dangel S., Rok 1831 w Mińszczyźnie, W. 1925 s. 25–34, 41–3, 147; Gadon L., Z życia Polaków we Francji, Paryż 1883 s. 123; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 74; Jankowski C., Powiat oszmiański, Pet. 1896–1900 cz. I–IV; Puzyrewski A. K., Wojna polsko-ruska 1831 r., W. 1899 s. 299, 306–7; Wimmer J., Historia piechoty polskiej do r. 1864, W. 1978; – Akta urzędowe tyczące się działań jenerała Giełguda na Litwie, w: Pamiętniki polskie, Wyd. przez Xawerego Bronikowskiego, Paryż 1845 III 101–2, 112, 114, 119; Barzykowski S., Historya powstania listopadowego, P. 1884 IV; Chłapowski D., Pamiętniki, cz. II. Wojna roku 1830–1831, P. 1899 s. 76, 79–81, 110; Dembiński H., Mein Feldzug nach und in Litthauen und mein Ruckzug von Kurszany nach Warschau, Leipzig 1832 s. 62, 76, 108, 110, 164; tenże, Pamiętniki o powstaniu w Polsce r. 1830–31, Kr. 1877 I 302–4, 318–19, 340–3, 345, II 312–14, 427–8, 461; Krosnowski, Almanach hist. I 320, III 570; Litwa i Ruś, Wil. 1912 z. V–VI s. 147; Mościcki H., Powstanie 1831 roku na Litwie. Wspomnienia uczestników, Wil. 1931 s. 116–29, 139–50, 157–60 (tu reprod. portretu R-ego w mundurze pułkownika); Pamiętniki Michała Lisieckiego, w: Pamiętniki polskie, Wyd. przez Xawerego Bronikowskiego, Paryż 1844 II 106–9; Pamiętniki o powstaniu Litwy i ziem ruskich w roku 1831 wydawane przez Feliksa Wrotnowskiego, Paryż 1833 cz. 1 z. 2 s. 9–10; Powstanie powiatu wilejskiego. Powstanie powiatu zawilejskiego. Powstanie powiatu dziśnieńskiego, w: Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w roku 1831 ułożony przez Feliksa Wrotnowskiego, Lipsk 1875 s. 185–6, 198–210, 252–5; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909 II–III; Puzynina z Güntherów G., W Wilnie i w dworach litewskich; Rostworowski M., Dyaryusz sejmu z r. 1830–1831, Kr. 1912 VI; Szumski S., W walkach i więzieniach. Pamiętniki z lat 1812–1848, Wil. 1931; – „Dzien. Narod.” 1844 nr 177; – AGAD: Władze Centr. 1830/31 rkp. 724; B. Pol. w Paryżu: rkp. 388 s. 314; – Kartoteka emigrantów 1832–1862 Roberta Bieleckiego z W.; Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.

Zbigniew Zacharewicz

 
 

Powiązane artykuły

 

Obrona Warszawy w 1831 r.

Powstańcy i cywile opanowali miasto już 30 listopada 1830 r. Namiestnik carski i garnizon rosyjski ewakuował się. Warszawa stała się centrum polityczno-administracyjnym i wojskowym powstania listopadowego,......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Seweryn Goszczyński

1801-11-04 - 1876-02-25
poeta
 

Józef Kenig (Koenig, König)

1821-02-16 - 1900-03-13
publicysta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Edmund Stawiski

1813-11-16 - 1890-07-09
działacz ziemiański
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.