Sobniowski Stanisław (Stanisław z Sobniowa) h. Strzemię (zm. 1454), prepozyt trydencki, scholastyk poznański, kanonik krakowski i płocki, poseł soboru bazylejskiego do Polski, protonotariusz apostolski. Pochodził z rodziny drobnorycerskiej. Ur. zapewne w Sobniowie (pow. biecki), był synem Jana, współdziedzica Sobniowa, i jego żony (imię nieznane) z rodu Gierałtów.
W r. 1403 S. wpisał się na Uniw. Krak., a w r. 1411 uzyskał stopień magistra sztuk. Nauki pobierał pod kierunkiem Łukasza z Koźmina Wielkiego, który uczcił S-ego i Jakuba z Zaborowa mową, przy okazji ich promocji w r. 1412. W r.n. był S. już notariuszem publicznym apostolica auctoritate. Najpóźniej od r. 1416 wykładał na Wydz. Sztuk w Uniw. Krak. Przed r. 1417 otrzymał wikariat w katedrze krakowskiej, w t.r. – prowizję papieską na plebanię w Chełmcach pod Kaliszem i mimo braku wyższych święceń, dzięki kilkakrotnie uzyskiwanym dyspensom papieskim, utrzymał to beneficjum do r. 1423. W semestrze 1419/20 piastował urząd dziekana Wydz. Sztuk w Uniw. Krak. i w związku z tym w r. 1419 uzyskał przedłużenie terminu przyjęcia wyższych święceń na dwa i pół roku, pod warunkiem dalszej pracy na uniwersytecie. W tym czasie był już altarystą św. Władysława w katedrze krakowskiej. W r. 1421 otrzymał prowizję na plebanię w Podegrodziu, której jednak nie objął. W t.r. wyraził gotowość ustąpienia z plebanii w Chełmcach w zamian za beneficjum tzw. kancelarii wielkopolskiej w kolegiacie Najśw. Marii Panny w Poznaniu, co nastąpiło w r. 1424. Przed r. 1424 dostał altarię św. Tomasza Kantauryjskiego w katedrze gnieźnieńskiej.
Pod koniec r. 1423 S. wyruszył do Trydentu u boku ks. mazowieckiego Aleksandra, swego dawnego ucznia, w związku z objęciem przez niego tamtejszego biskupstwa. Zapewne jeszcze w Polsce Aleksander powierzył mu urząd kanclerza księstwa Trydentu; z tym tytułem po raz pierwszy wystąpił S. na dokumencie z 15 VI 1424 (urząd kanclerza piastował zapewne do czasu wyjazdu w poselstwie soborowym do Polski we wrześniu 1440, jego następca Jan Strelicz wystąpił po raz pierwszy na tym urzędzie 9 IV 1441). Dn. 16 XII 1424 S. uzyskał kanonię trydencką i prebendę mniejszą z dochodem 6 grzywien, a w r. 1425 prebendę większą z dochodem 12 grzywien oraz dyspensę od zakazu kumulacji posiadanych beneficjów. Dn. 16 XI 1425 bp Aleksander utworzył, z myślą o nim, prepozyturę trydencką, uposażając ją dobrami zniesionego klasztoru Benedyktynów p. wezw. św. Wawrzyńca wraz z należącym do niego kościołem św. Apolinarego za murami Trydentu oraz probostwem kościoła w Auer nad Adygą. Papież Marcin V wydał stosowną bullę 12 IX 1426, jednakże S. musiał jeszcze stoczyć długą walkę z benedyktynami, którzy nie pogodzili się z utratą klasztoru. Wielokrotnie odwoływali się do papieża i soboru, a nawet organizowali napady rozbójników na dobra S-ego. Dopiero 31 VII 1427 S. zobowiązał się uiścić annatę za beneficjum trydenckie w wysokości 130 fl., co można uznać za dowód faktycznego objęcia prepozytury. Jeszcze w r. 1425 otrzymał w Krakowie jako beneficjum uniwersyteckie kanonię kolegiaty św. Floriana z dochodami z prebendy Czapelskiej. W r. 1426 dostał kanonię w katedrze płockiej z dochodem 6 grzywien.
W r. 1433 S. został mianowany przedstawicielem diec. trydenckiej na sobór w Bazylei i wszedł w skład deputacji ds. wiary. Nie mogąc jednak stawić się osobiście, zapewne z powodu zamieszek panujących w księstwie trydenckim, wyznaczył na zastępcę kustosza płockiego Jana Moszyńskiego. W Bazylei zjawił się dopiero 17 XII t.r. razem z bpem Aleksandrem i 16 I 1434 inkorporował się do soboru wraz z innymi członkami jego orszaku. Na początku r. 1434 (wg K. Morawskiego) lub na przełomie l. 1434 i 1435 (wg M. Koczerskiej) Uniw. Krak. nakazał powrót z soboru magistrom Janowi Puszce, Mikołajowi Spycimirowi i S-emu, twierdząc, że udali się tam dla załatwienia spraw prywatnych, bez stosownego pozwolenia, a mając w Krakowie stanowiska i pobierając wynagrodzenie, narazili tym uniwersytet na szkodę. S. pozostał jednak w Bazylei ze względu na funkcję pełnioną przy bpie trydenckim. Z czasem być może reprezentował także Uniw. Krak. na forum soboru (J. Fijałek), nie będąc jednak jego oficjalnym posłem. W obradach brał dość czynny udział. Jego członkostwo w deputacji ds. wiary potwierdzone jest na sesjach 27 VIII 1435 i 26 VII 1436 (wg L. Bąkowskiego był w deputacji ds. wspólnych). Przypisuje się mu autorstwo projektu uznającego Trydent za miejsce najodpowiedniejsze do pertraktacji w sprawie unii kościelnej, co stało się bezpośrednim powodem schizmy. Dysponując dużymi dochodami z beneficjów, udzielał S. pożyczek rodakom przebywającym w Bazylei. Zapewne w związku z koniecznością częstych podróży wystarał się w l. 1431 i 1433 o zgodę na korzystanie z przenośnego ołtarza, a w l. 1433 i 1435 o dyspensę papieską od obowiązku rezydencji przy swych licznych beneficjach oraz ponownie od zakazu ich kumulowania.
Przed 2 VI 1435 przyjął S. święcenia wyższe, dzięki czemu otrzymał ekspektatywę na beneficjum cum cura lub prałaturę z obowiązkiem ustąpienia po jej objęciu z prepozytury trydenckiej. Jednocześnie papież Eugeniusz IV wyraził zgodę na zatrzymanie przez niego obydwu beneficjów jeszcze przez pięć lat. Na podstawie tej ekspektatywy 20 VI 1435 S. rozpoczął starania o krakowską kanonię katedralną zw. Górecką, wdając się w spór z Jakubem z Koniecpola i Janem z Tarnowa. Przed r. 1438, po uprzednim wycofaniu się Jana z Tarnowa, zapadł w Bazylei wyrok rozdzielający kanonię i prebendę górecką na dwie części między S-ego i Jakuba z Koniecpola. Z czasem przyznano S-emu dom kanoniczy (położony przy domu kantora wiślickiego Piotra Cieśli). Po depozycji Eugeniusza IV i wyborze przez sobór bazylejski nowego papieża Feliksa V pozycja S-ego jako zdeklarowanego koncyliarysty pogorszyła się. Eugeniusz IV obłożył klątwą stronników soboru, pozbawiając ich jednocześnie uzyskanych odeń beneficjów (1439): bullą okazaną na posiedzeniu kapituły krakowskiej 5 I 1440 nakazał wykluczenie S-ego ze składu kapituły i nadanie jego części Jakubowi z Koniecpola, do czego jednak nie doszło zapewne za sprawą panujących w kapitule nastrojów koncyliarystycznych. Między r. 1439 a 1441 działający z ramienia S-ego prepozyt kurzelowski i kanonik trydencki Jan Rogalec zajął należącą do Jakuba z Koniecpola połowę wsi prestymonialnej Górka w parafii Zielonki, którą zobowiązał się zwrócić dopiero 29 VII 1441. Procesy o kanonię krakowską ciągnęły się jednak jeszcze do r. 1447. Między r. 1436 a 1438 uzyskał S. scholasterię w kapitule katedralnej poznańskiej.
W kwietniu 1440 otrzymał S. od ks. Mediolanu Filipa Marii Viscontiego roczną pensję w wysokości 600 dukatów złotem, którą miał pobierać do czasu uzyskania ekwiwalentnego beneficjum na terenie księstwa. Dn. 17 IX 1440 zapadła w Bazylei decyzja o wysłaniu do Polski poselstwa w sprawie złożenia przez Kościół polski obediencji soborowi. Do tej misji wyznaczono S-ego wraz z Markiem Bonfilim i archidiakonem krakowskim Dziersławem Borzymowskim. Dn. 21 IX t.r. papież Feliks V wydał bullę polecającą posłów opiece arcybpa gnieźnieńskiego Wincentego Kota, zaś sobór na prośbę S-ego wyznaczył mu na czas trwania legacji 2 złr. dziennej diety dla niego i pięciu dworzan. Wyjechawszy z Bazylei 24 IX 1440 S. i M. Bonfili przybyli 22 X do Poznania, a 12 XI do Gniezna, nie uzyskując jednak ani od bpa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego i arcybpa gnieźnieńskiego Kota, ani od kapituł spodziewanego opowiedzenia się za soborem. Pod koniec r. 1440 poselstwo dotarło do Krakowa, witane uroczyście na sprzyjającym koncyliaryzmowi uniwersytecie mowami Jakuba z Paradyża i Jana z Ludziska. S. i Borzymowski pozostali już na stałe w Polsce, a Bonfili wrócił do Bazylei dla zdania relacji z odprawionej legacji. Jesienią 1441 przywiózł on upoważnienia dla S-ego prolongujące jego funkcję posła soborowego do Polski. W l.n. S. przebywał głównie w Krakowie. Brał regularnie udział w posiedzeniach kapituły katedralnej krakowskiej, jak również w posiedzeniach kapituły kolegiaty św. Floriana. W r. 1441 był obecny na posiedzeniu kapituły katedralnej, która poleciła swym posłom udającym się na prowincjonalny synod w Łęczycy opowiedzieć się po stronie soboru bazylejskiego. W r. 1442 był z ramienia kapituły członkiem delegacji do rozgraniczenia kapitulnych dóbr pabianickich od dóbr bpstwa włocławskiego. Podejmował się też arbitrażu w różnych sporach, bywał egzekutorem testamentów i świadkował na wielu dokumentach bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, m.in. na dokumencie erekcji kolegiaty w Nowym Sączu z r. 1448, czy na dokumencie fundacyjnym klasztoru Paulinów w Pińczowie z r. 1449. W l. czterdziestych powrócił do pracy w Uniw. Krak., gdzie w semestrze letnim 1446 r. piastował godność rektora. Sporadycznie bywał w Płocku, uczestnicząc tu w kapitułach generalnych (9 IX, 29–30 X 1441, 5 X 1444). W r. 1446 uzyskał prowizję na prepozyturę płocką, której jednak ostatecznie nie objął, a ze swych praw zrezygnował 22 VI 1448.
W kwietniu 1447 sobór powierzył S-emu po raz ostatni funkcję poselską, tym razem do nowo wybranego króla Kazimierza Jagiellończyka. Być może dla podniesienia rangi poselstwa otrzymał wówczas od papieża Feliksa V godność protonotariusza apostolskiego. Poselstwo to, odprawione razem z Bonfilim i Dziersławem z Borzymowa, nie uzyskało zgody króla na złożenie obediencji soborowi i Feliksowi V. Po śmierci Eugeniusza IV i wyborze Mikołaja V, dzięki ogłoszonej wobec koncyliarystów amnestii, S. uzyskał 21 X 1447 zatwierdzenie trzymanej dotąd kanonii krakowskiej i innych beneficjów. W ślad za tym 17 XII t.r. przyszło ponowne nadanie godności protonotariusza apostolskiego. W r. 1450 wobec stałej jego nieobecności w Trydencie kard. E. Piccolomini starał się bezskutecznie nakłonić go do ustąpienia z tamtejszej prepozytury. W ostatnich latach życia S. prowadził przewlekłe procesy w konsystorzu krakowskim o należące do niego dziesięciny we wsiach woj. krakowskiego (Chorągwica, Pałecznica, Popowice, Słupów, Tonie, Wola tj. Czechówka, Zakliczyn, Klęczany i Wyciąże), a także o należności za sprzedawane zboże. Jednym z ostatnich jego publicznych wystąpień było poświadczenie zeznań mieszczki krakowskiej Małgorzaty w sprawie życia i cudów bpa krakowskiego Prędoty.
S. był człowiekiem dość zamożnym. Dochody płynące z licznych beneficjów, przynoszące pod koniec życia ponad 100 grzywien rocznie, przeznaczał częściowo na powiększenie ojcowizny. W r. 1417 wspólnie z bratem Janem wykupił za 100 grzywien od Andrzeja z Sobniowa jego dział po ojcu w Sobniowie oraz leżących w okolicy wsiach: Wolicy, Łaskach i Walowicach. W r. 1428 znów wykupił za 60 grzywien dalsze części w tych wsiach od ks. Stanisława Jabłonki, dziedzica części Sobniowa i plebana w Sławęcinie. Pod nieobecność S-ego dobrami zarządzał jego brat Jan. Z długiego pobytu za granicą S. przywiózł wiele kosztownych sprzętów, m.in.: trzy zbroje, w tym jedną mediolańską, które w r. 1454 pożyczył Mikołajowi Buczyńskiemu, Janowi Trzecieskiemu i Wojciechowi Jeżowskiemu, swym współrodowcom udającym się na wojnę pruską. Miał też bardzo kosztowny płaszcz florencki z sukna toskańskiego wartości 10 grzywien. Wydziałowi Sztuk podarował księgi, z których cztery zachowały się w B. Jag. Są to komentarze do dzieł Arystotelesa: Egidiusa Romanusa do „Fizyki” oraz do traktatu „De generatione et corruptione”, św. Tomasza z Akwinu do 8 ksiąg „Fizyki”, Aleksandra z Aleksandrii do 12 ksiąg „Metafizyki” oraz odmienny treścią kodeks z XIV w. zawierający pod ogólnym tytułem „Consequencie et sophismata” pisma mistrzów Ferbrigsa, Jana z Holandii i Rudolfa Anglika.
S. utrzymywał stale dość liczny dwór. W r. 1452 jego pisarzem był Stanisław z Dąbrowy, w r. 1453 kapelanem i pisarzem Mikołaj z Sącza, a w r. 1454 pisarzem Zygmunt. Do kręgu najbliższych współpracowników S-ego należał, najpewniej jego krewny, Jan Rogalec z Wróblowic h. Strzemię, kanonik trydencki (którą to godność zawdzięczał niewątpliwie poparciu S-ego), prepozyt kurzelowski i pleban w Opatowcu. S. zmarł zapewne w Krakowie między 15 a 20 XI 1454, kiedy to egzekutorzy jego testamentu podjęli działania w sprawie pozostawionego przezeń majątku.
Jedyny brat S-ego Jan, w r. 1415 oczyścił się w Radomiu z nagany szlachectwa, osiadł w Jaśle i dał, jak się zdaje, początek rodzinie mieszczańskiej o tym nazwisku.
Kaczmarczyk, Catalogus diplomatum Univ. Crac., s. 49, 72,97, 111, 132; Łętowski, Katalog bpów krak., IV (z błędami); Hornowska-Zdzitowiecka-Jasieńska, Zbiory rękopiśmienne, s. 156; – Bąkowski L., Książę mazowiecki Aleksander, biskup trydencki, „Przegl. Hist.” T. 16: 1913 s. 4–5, 17–18, 23, 27–8, 130–3, 136, 138, 144, 148, 152, 158, 162–3; Bonelli L., Notizie istorico-critice della chiese di Trento, Trento 1760; Dzieje UJ, I; Fijałek J., Mistrz Jakub z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kr. 1900 I 171–4, 176–82, 186–8, 230, 240, 281–2, 406, 408 (z błędami); Grosse L., Stosunki Polski z soborem bazylejskim, W. 1885 s. 39, 51, 77, 86, 108, 133, 179; Hist. B. Jag., I; Hist. dyplomacji pol., I (błędnie o S-m); Hist. Nauki Pol., VI 630; Karbowiak A., Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich, Pet. 1903 II; Kowalczyk M., Jakub Parkosz z Żórawic. Przyczynki do życiorysu, w: Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu…, Kr. 1995 s. 86; taż, Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV w., Wr. 1970 s. 158; taż, Mowy i kazania uniwersyteckie Łukasza z Wielkiego Koźmina. „Biul. B. Jag.” R. 12: 1960 s. 10, 14; Kurtyka J., Tęczyńscy, Kr. 1997; Markowski M., Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim, Wr. 1971 s. 380; Morawski, Historia UJ, I; Palacz R., Z badań nad filozofią przyrody w XV w., w: „Studia Mediewistyczne” T. 11: 1970 s. 105; Przybyszewski B., Kapituła krakowska za kanonikatu Jana Długosza (1436–1480), w: Dlugossiana. Zesz. Nauk. UJ, Prace Hist., Z. 65: 1980 s. 30, 44, 63–4, 73, 77; Ptaśnik J., Kultura włoska wieków średnich w Polsce, Wr. 1959 s. 297–8; Radzimiński A., Duchowieństwo kapituł katedralnych w Polsce XIV i XV w. na tle porównawczym, Tor. 1995 s. 88, 196; tenże, Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w., Tor. 1991 I 137–9; Rebeta J., Komentarz Pawła z Worczyna do „Etyki Nikomachejskiej” Arystotelesa z 1424 r., Wr. 1970 s. 72–3; tenże, Paweł z Worczyna, w: Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej, Wr. 1964 III 123–4; Sołtykowicz J., O stanie Akademii Krakowskiej, Kr. 1810 s. 124; Sułkowska-Kurasiowa I., Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów 1370–1444, W. 1977 s. 252–3; Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV w. Magnifici et generosi, Ł. 1998; Wiszniewski, Hist. liter. pol., V 370; Woś J. W., Alessandro di Masovia vescovo di Trento (1423–1444), w: Studi Trentini di Scienze Storicha anno LXIII, [Trento] 1984 fasc. 4 s. 431; Wünsch T., Konziliarismus und Polen. Personen, Politik und Programme aus Polen zur Verfassungsfrage der Kirche in der Zeit der mittelalterlichen Reformkonzilien, Paderborn 1998; Zarębski I., Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami, w: Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., S. II, T. 45: 1939 s. 2, 29–30, 35; – Acta capitulorum, I nr 1701, II nr 1101; Acta capitulorum Crac.; Album stud. Univ. Crac., I 112; Arch. Kom. Praw., VIII cz. 1 s. 658; Bullarium Poloniae, Ed. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, Romae–L. 1992–8 IV–VI; Cod. Univ. Crac., I nr 54, 81, 166, II nr 107, 117, 122, 173; Cod. epist. saec. XV., I nr 10, II nr 277, III nr 6; Concilium Basiliense. Studien und Quellen zur Geschichte des Concils von Basel, Hrsg. v. J. Haller, Basel 1897–1903, II 487, III 483, IV 218; Cracovia artificum. Supplementa, nr 135, 189, 529; Długosz, Liber benef, I, III; tenże, Opera, XIV 34–5; Kod. m. Krak., I nr 115, 116; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki, nr 204; Kod. Wpol., V nr 489; Lewański R. K., Polonica rękopiśmienne w archiwach i bibliotekach włoskich, W. 1978 s. 134–5; Przybyszewski, Wypisy źródł. do dziej. Wawelu, I; Repertorium Germanicum, Hrsg. U. Kühne, Berlin 1903 IV; Repertorium Germanicum, Tübingen 1985 VI 534; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1398, 1420, 1549 (dot. brata Jana), 3188; Statuta nec non liber promotionum, s. 7, 13; Zbiór dok. katedry krak., II nr 233, 449, 450, 496, 525, 526, 547; Zbiór dok. mpol., III nr 630, 680, 698, 732, 803, 804, 816, 842; Zbiór dok. zakonu OO. Paulinów w Polsce, Oprac. J. Fijałek, Kr. 1938 z. 1 nr 131; – AP w Kr.: Terr. Biec. t. la s. 45, 87–88, 92–93, 183, 225, 233, 241, 246, 249, 253, Terr. Crac. t. 6 s. 353, t. 12 s. 18–19, t. 147 s. 25, 213, 218, 229, 252, t. 378 s. 31–32, Castr. Crac. t. 1 s. 497, t. 7 s. 589– 590, 594–596, 601–602, 605, 1078–1079, 1090, t. 11 s. 168, t. 12 s. 29, 88, 113; Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta actorum t. la k. 5, 11, 12v., 13v., 14v., 15–15v., 17–21v., 24v., 25v., 26, 27, 29, 30v., 31–31v., 32v., 33, 34–34v., Liber antiquus t. 1 k. 83–84v., 173v.–175, 175–176v., t. 2 k. 341, 385v., 419v.–421v., 445v., 463v., t. 3 k. 480–482v., 492–493; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Officialia Crac. t. 1 s. 108, 161, 171, 433, 513, 639, 646, t. 4 k. 215v., 216v., t. 6 s. 399, 845, 948–949, 966, 970, 1034, 1050, 1060, t. 7 s. 67, 87, 89, 91, 106, 117, 120, 171, 173, 230, 236, 266, 339, 814–815, t. 8 s. 67, 244, 466, 517, 520, 723, 890, 934, 958, 965, 976, t. 9 s. 12, 128, 212, 214–215, 258–259, 285, 306, 360, 367, 396, 405, 422, 430, 434, 459, 460, 480–481, 505, 585–586, 608, 621, 672, 678–679, 701–702, 704, 706, 714–715, 720–721, 736–737, 778–779, 850; B. Jag.: rkp. 322, rkp. 383, rkp. 428, rkp. 1217 k. 373–404, rkp. 1224, rkp. 1483, rkp. 1548 k. 1, 3, rkp. 1905 k. 1v., rkp. 2215, k. 243–6v., rkp. 2669, rkp. 2992 k. 1–78, rkp. 7759; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Teki Rzymskie, rkp. 8380 k. 46, 48, rkp. 8471 k. 5–6, 112, 130–131, 154, 165, 174, 187, 209–210, 240, 261, 319, 346, rkp. 8476 s. 26, 99–100, rkp. 8481 k. 103–104, 331, rkp. 8483 s. 22, 46, 48, 52, 136–137, Mater. do t. 5 Kodeksu dyplomatycznego Małopolski, teka A–B nr 34, 48, 84, 89; Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu IH PAN w Kr.: Kartoteka słownika (Sobniów): – Mater. Marii Kowalczyk z Kr. i Leszka Poniewozika z L.
Marian Wolski