INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stefan Magnus z Wierzbnej  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2004-2005 w XLIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stefan (Szczepan) Magnus z Wierzbnej (zm. 1241), kasztelan Bolesławca, Niemczy i Chełmna.

Był synem Andrzeja, którego najnowsza historiografia (J. Bieniak, M. L. Wójcik, A. Tarnas-Tomczyk, J. Dobosz) identyfikuje z dobroczyńcą (wg dokumentu z r. 1198) klasztoru Bożogrobców w Miechowie, bratem Jana i Macieja (Mateusza). Mieli być oni synami Andrzeja, który w r. 1149 nadał podkrakowską wieś Wawrzeńczyce klasztorowi Benedyktynów na Piasku we Wrocławiu. Wywód oparty na kryterium imieniowym i dążności do wykazania nieprzerwanego łańcucha genealogicznego w zachowanych źródłach, spotkał się z krytyką (D. Karczewski). Pochodzenie S-a pozwala objaśnić przydomek Magnus, z jakim wzmiankowany był w r. 1226 (pośmiertnie w r. 1250) i jaki przydawano mu w falsyfikatach, używany także w r. 1236 przez najbliższego krewniaka, Jana z Wierzbnej (z pokolenia S-a, znanego od r. 1209). Był to przydomek z kręgu rodzinnego kaszt. krakowskiego Stefana Magnusa (zob.), przedstawiciela rodu Lisów, z którym historiografia polska słusznie wiąże także rodzinę z Wierzbnej (wbrew zdaniu niektórych wcześniejszych badaczy niemieckich o jej pochodzeniu znad Łaby i przybyciu na Śląsk z początkiem XIII w.).

S. po raz pierwszy wspomniany został (jako syn Andrzeja) 25 XII 1208 w Głogowie, podczas wiecu kończącego etap sporu ks. Władysława Laskonogiego z ks. Władysławem Odonicem, arcybp. gnieźnieńskim Henrykiem Kietliczem i wspierającym ich ks. Henrykiem Brodatym. Dn. 10 V 1209, jako S. z Wierzbnej, brał udział w wytyczaniu ujazdu na górze Ślęży między dobrami książęcymi a należącymi do klasztoru Kanoników Regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu, obok określonych jako bracia, Jana i Mikołaja z Wierzbnej. Falsyfikat z początku XIV w. wystawiony na imię Henryka Brodatego, datowany także na 10 V 1209, błędnie rozdzielił postaci S-a z Wierzbnej i Stefana Magnusa (określanego jako syn Andrzeja), kaszt. Bolesławca, tym bardziej, że kaszt. bolesławski o tym imieniu występował dopiero od r. 1218, a Magnusem zwano dziedzica Wierzbnej. W r. 1217, jako dziedzic Wierzbnej, pojawił się S. już jako członek rady Henryka Brodatego, poświadczającego akt lokacji Lwówka. Dn. 18 IV 1218, na dokumencie bp. wrocławskiego Wawrzyńca, zatwierdzającego dawne przywileje klasztoru Cystersów w Lubiążu, wystąpił przy Henryku Brodatym i Henryku Pobożnym z tytułem kaszt. Bolesławca. O jego pozycji w otoczeniu książęcym świadczy pierwsze miejsce na liście świadków przed wszystkimi kasztelanami, również wrocławskim. W r. 1222, S. jako kaszt. bolesławski, obok innych urzędników reprezentujących Henryka Brodatego: woj. wrocławskiego, kaszt. wrocławskiego i kaszt. legnickiego, był świadkiem dokonanego 5 VIII t.r. w Lonyz (Łońsk koło Pakości na Kujawach?) nadania ks. Konrada Mazowieckiego dla bp. chełmińskiego Chrystiana, udzielenia przez biskupa zgody na odbudowę zniszczonego przez Prusów grodu w Chełmnie i powierzenie tego zadania Henrykowi Brodatemu. Nie wiadomo, czy ustalenia zapadły podczas synodu duchowieństwa i zjazdu książąt polskich, czy też podczas krucjaty na Prusów. S. z polecenia Henryka Brodatego zajął się odbudową Chełmna i niewątpliwie uczestniczył w organizacji pogranicznej stróży rycerskiej, opartej na czasowym pobycie nad granicą z Prusami, kolejno zgłaszających swój akces do krucjaty polskich rodów rycerskich. Oprócz korzystania ze statusu krzyżowca, otrzymał S. czasowo godność kaszt. chełmińskiego, którą łączył z dotychczas sprawowaną kaszt. bolesławskiego. W r. 1223 doczekał się przybycia do Prus wyprawy krzyżowej książąt polskich i 2 VII t.r. jako kaszt. chełmiński był obecny przy Henryku Brodatym w miejscu rozpoczęcia krucjaty, w Wierdzelewie (na Kujawach, przy przeprawie wiślanej do ziemi chełmińskiej). Złożył ten urząd zapewne po zakończonej wyprawie, skoro w Wierdzelewie 6 VIII, na dokumencie bp. krakowskiego Iwona Odrowąża pojawił się tylko z urzędem kaszt. bolesławskiego. Brak kaszt. bolesławskiego w Wierdzelewie 2 VII i kaszt. chełmińskiego tamże 6 VIII dowodzi, że to właśnie S. sprawował oba urzędy.

W r. 1223 powrócił S. na Śląsk i z godnością kaszt. bolesławskiego obecny był u boku Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego przy nadaniach rycerskich na rzecz klasztoru Kanoników Regularnych w Nowogrodzie Bobrzańskim, gdzie wymieniono go na czele listy świadków. Do dokumentu konfirmowanego przez Henryka Brodatego S. przywiesił swoją pieczęć. Odjęto ją po transumptowaniu aktu w r. 1410 i sztucznie przywieszono pod oryginałem innego dokumentu (w którym S. nie występuje), wystawionego przez bp. wrocławskiego Wawrzyńca dla klasztoru w Nowogrodzie Bobrzańskim przed 1 IX 1226. Wg napisu otokowego pieczęć ta należała do komesa S-a z Wierzbnej i zawierała charakterystyczny dla tej rodziny znak strzały przekrzyżowanej. Spostrzeżenie to byłoby kolejnym argumentem za identyfikacją S-a z Wierzbnej z kaszt. bolesławskim.

W r. 1226 był S. świadkiem dwóch przywilejów Henryka Brodatego dla opata i klasztoru Kanoników Regularnych NMP na Piasku. W pierwszym, sporządzonym we Wrocławiu, odnotowano go na czele listy świadków tylko z imieniem, w drugim, wystawionym w Leśnicy, przywołano jego urząd kasztelana i dodatkowo określono przydomkiem Magnus. Dn. 6 VI 1228 był świadkiem ostatecznego przywileju fundacyjnego klasztoru Cystersów w Henrykowie, jako S. z Wierzbnej, ale w rzędzie osób określanych przez Henryka Brodatego jako «comites nostri», wymienionych bez pełnionych godności. W r. 1230, jako jeden z dowódców wojsk śląskich, wziął udział w walkach Henryka Brodatego o ziemię lubuską z arcybp. magdeburskim Albrechtem i jako kaszt. bolesławski był przy księciu we wrześniu t.r. w Krośnie. Jesienią 1232 brał udział w ostatecznym umocnieniu rządów Henryka Brodatego w Krakowie; 31 X t.r. był obecny na zjeździe w małopolskim Skaryszowie, podczas przygotowań do zjazdu z Konradem Mazowieckim. We wrześniu 1234 uczestniczył w opanowaniu przez Henryka Brodatego części Wielkopolski; 21 XI t.r. bez urzędu, ale jako jeden z najbliższych współpracowników księcia, wraz z synem Stefanem występował w Środzie podczas nadań na rzecz klasztoru Cystersów w Paradyżu (Gościkowie). Z nadania Henryka Brodatego, wraz z towarzyszącym mu w tej wyprawie Janem z Wierzbnej otrzymał na opanowanym terytorium wsie Zemsko (w kaszt. międzyrzeckiej) i Laskowo (na lewym brzegu górnej Płoni), skonfiskowane wielkopolskim stronnikom Władysława Odonica. Dziedzice Wierzbnej rozdzielili między siebie otrzymane dobra. Synowie S-a w l. czterdziestych XIII w. utracili działy w Zemsku na rzecz pierwotnych posiadaczy. Jan z Wierzbnej (określony jako Magnus) w r. 1236, za zgodą Henryka Brodatego, przekazał swoje działy w obu wsiach klasztorowi w Kołbaczu. W r. 1237 S., nazwany komesem i synem Andrzeja, pojawił się przy Henryku Brodatym w Gieczu, podczas śląsko-małopolskiej wyprawy na Władysława Odonica, wymieniony tam zaraz po komesie Pakosławie Starym (który przyprowadził posiłki małopolskie), a przed Wielkopolanami Wincentym i Januszem z Niałka. Do dokumentu przywiesił tym razem owalną pieczęć wykonaną ze starożytnej kamei z wyobrażeniem głowy imperatora w promienistej koronie. Niewątpliwie jeszcze przed śmiercią Henryka Brodatego (19 III 1238) objął S. urząd kaszt. Niemczy. Odrzucić trzeba domysł, by pełnił jednocześnie urzędy kaszt. Bolesławca i Niemczy (J. Mularczyk; badacz ten błędnie przydaje S-owi także urząd kaszt. legnickiego w l. 1202–8 i palację wrocławską w l. 1236–44). Kasztelania w Niemczy była w księstwie wrocławskim (M. Cetwiński) drugą co do ważności po kaszt. wrocławskiej; od początku l. trzydziestych S. jako kaszt. bolesławski wyprzedzał jednak w listach świadków kaszt. niemczańskiego, co podkreślałoby odgrywaną przez niego rolę polityczną.

Jako kaszt. Niemczy pojawił się S. w r. 1238 na dokumencie księżnej opolskiej Violi, w chwili przejmowania przez nią w Bobrownikach ziemi kaliskiej od ks. wrocławskiego i krakowskiego Henryka Pobożnego. Ponieważ S. był jedynym reprezentantem księcia wymienionym w dokumencie, należy przypuszczać, że to właśnie on prowadził rokowania w jego imieniu z dworem opolskim. We wrześniu 1239, jako kaszt. Niemczy, otwierał listę świadków przywileju Henryka Pobożnego dla klasztoru w Henrykowie w sprawie darowizny Skalic, podobnie jak w drugim przywileju z t.r. dla tego klasztoru w sprawie darowizny Bobolic; w tym drugim przypadku towarzyszył mu syn, magister Jan. Oba dokumenty potwierdzają wysoką pozycję S-a przy ks. wrocławskim i krakowskim, skoro w pierwszym wyprzedził nawet kaszt. wrocławskiego, a w drugim był jedynym świadkiem-urzędnikiem. Wg Jana Długosza S. wraz z synem Andrzejem zginął w bitwie pod Legnicą 9 IV 1241. Wspólnie z innymi poległymi rycerzami i ks. Henrykiem Pobożnym został pochowany we wrocławskim kościele Franciszkanów p. wezw. św. Jakuba. W wyniku najazdu zniszczeniu uległa siedziba S-a w Wierzbnej, przez którą przechodziły wojska mongolskie po bitwie legnickiej. Odbudował ją, już jako murowaną (co było wtedy rzadkością), jego syn Jan.

Najstarszy z synów S-a, Stefan, występował w r. 1234 wspólnie z ojcem, w r. 1240 (wg świadectwa Księgi Henrykowskiej) był rycerzem dworu (miles curie) Henryka Pobożnego i został desygnowany w charakterze świadka do potwierdzenia ostatniej woli książęcego notariusza Konrada. Ponieważ i drugi świadek, Teodoryk, dopiero po r. 1242 objął pierwszy urząd (kaszt. ryczyńską), nie chodziło o samego S-a, lecz o jego syna występującego bez urzędu. Byłby to argument przeciw upatrywaniu w nim występującego od r. 1236 woj. wrocławskiego Stefana (Szczepana) z Wierzbnej (zob., autor biogramu J. Bieniak podaje odmienną hipotezę identyfikacyjną) oraz przeciw opinii jakoby woj. wrocławski był wnukiem S-a (Tarnas-Tomczyk), co powodowało błędne zaliczenie do jego synów Jaksy z Szybowic. Chodziło jednak o zupełnie inną rodzinę, pozostającą w związkach rodowych z Wierzbnami. W r. 1251 Stefan występował bez urzędu, rezygnując z przydomka całej rodziny: Magnus. Synami S-a byli też: Andrzej (zm. 1241), z patronimikiem świadkujący w r. 1239 przy nadaniach Pawła Imbramowica dla joannitów ze Strzegomia, i magister Jan z Wierzbnej (zm. po 1266), niesłusznie identyfikowany z dominikaninem Janem, znanym z r. 1249 (Tarnas-Tomczyk). Jan po bitwie legnickiej porzucił karierę duchowną, gdyż został głową rodziny. Wysłany przez S-a na studia najpewniej do Paryża, dał temu później wyraz przyjęciem do rodzinnego godła lilii francuskich Kapetyngów (pieczęć z r. 1261), tworząc tym samym późniejszy h. Wierzbno (T. Jurek). Był ojcem bp. wrocławskiego Henryka. Najmłodszy z synów S-a, Szymon z Wierzbnej i Wilkowa (znany jako brat Jana), występował do r. 1285 (mając już wówczas dorosłych synów).

Do S-a i jego potomstwa odnoszono w starszej historiografii informację z tablicy z r. 1504, o fundacji przez Stefana z Wierzbnej z synami: Stefanem, Andrzejem i Franciszkiem klasztoru Franciszkanów w Świdnicy w l. 1220 lub 1226. Wobec faktu przybycia franciszkanów na Śląsk pod koniec l. trzydziestych XIII w. i lokacji Świdnicy w l. czterdziestych, należy zwrócić uwagę, że zapis upamiętniał nie konsekrację klasztoru Franciszkanów w Świdnicy, ale tamtejszego kościoła, przy którym franciszkanie osiedli później oraz, że z tablicy nie wynika, by fundatorem był Stefan z Wierzbnej z synami, lecz kolejno wymienieni dziedzice Wierzbnej. Pozwala to uznać, że S. mógł być faktycznym fundatorem kościoła w Świdnicy, pozostali dziedzice Wierzbnej mogli pochodzić z różnych pokoleń, a zagadkowy Franciszek to zapewne przekręcenie rzadkiego imienia Fasold, noszonego przez prawnuka S-a (Jurek). Z działalnością fundacyjną S-a należy też zapewne wiązać powstanie romańskiego kościoła w Wierzbnej.

 

Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wr. 1982; Piekosiński, Rycerstwo, II 310–11, III 72–3, 79–80; – Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, cz. III A, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1990 IV 83–6; Birkenmajerowa Z., Rodowód średniowiecznych Gryfitów śląskich, Kat. 1938 s. 6–11; Boguszewicz A., Wyniki prac archeologicznych na terenie siedziby możnowładczo-rycerskiej w Wierzbnej koło Świdnicy, w: XII Śląskie Spotkania Archeologiczne 26–29 września 2001 w Lądku Zdroju, Wr. 2001 s. 55; Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Pochodzenie–gospodarka–polityka, Wr. 1980 s. 218; tenże, Wokół genealogii kanclerza Bogusława fundatora klasztoru cystersów w Woszczycach, w: tenże, Śląski tygiel, Częstochowa 2001 s. 114–18; Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, P. 2002 s. 390; Doroszewska A., Otoczenie Henryka Brodatego i Jadwigi jako środowisko społeczne, W. 1978 s. 34, 36–7, tabl. 2; Gumowski M., Pieczęcie śląskie do końca XIII w., w: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, Red. W. Semkowicz, Kr. 1936 III 331, 438; Heydebrand u. d. Lasa F., Die Methodik der Sippenkunde als Hilfswissenschaft der Schlesischen Geschichtforschung im. 13 Jahrhundert erlautert an den Schlesischen Geschlechter Odrowans, Jaremba und Nałęcz-Jelen, „Zeitschr. des historischen Vereins für Gesch. Schlesiens” Bd. 75: 1941 s. 47–48; Irgang W., Beiträge zur Silesia Franziscana im 13. Jahrhundert, „Archiv für schlesische Kirchengesch.” Bd. 47/48: 1990 s. 232–3; Jureczko A., Henryk III Biały, książę wrocławski (1247–1266), Kr. 1986 s. 23–24, 27; Jurek T., Panowie z Wierzbnej (w druku); Karczewski D., Związki genealogiczne fundatorów dwunastowiecznych prywatnych fundacji klasztornych, w: Genealogia – rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Tor. 1996 s. 268–9; Labuda G., Zaginiona kronika z pierwszej połowy XIII wieku w Rocznikach Królestwa Polskiego Jana Długosza. Próba rekonstrukcji, P. 1983 s. 232, 245–6; Małecki A., Studia heraldyczne, Lw. 1890 I 209–15; Mrozowicz W., Historia na ścianie. Treści i funkcje monumentalnych przekazów annalistycznych (garść przykładów śląskich), w: Imago narrat. Obraz jako komunikat w społeczeństwach europejskich, Red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wr. 2002 s. 254–6; Mularczyk J., Dobór i rola świadków w dokumentach śląskich do końca XIII wieku, Wr. 1977 s. 25, 29; tenże, O urzędach i urzędnikach śląskich w XIII wieku, „Sobótka” 1983 nr 2 s. 161; tenże, Od Bolesława Chrobrego do Bolesława Rogatki, Wr. 1994 s. 125–6; tenże, Władza książęca na Śląsku w XIII wieku, Wr. 1984 s. 82, 126–8; Neuling H., Schlesische Kastellaneien bis zum Jahre 1250, „Zeitschr. des historischen Vereins für Gesch. Schlesiens” Bd. 10: 1870 s. 98–9, 101–2; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, Kr. 1899 nr 56, 88, 109; tenże, Poczet rodów szlachty polskiej w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” T. 2: 1910 s. 34, 93; Pieradzka K., Bitwa pod Legnicą 1241 roku w relacji Jana Długosza, „Szkice Legnickie” T. 6: 1971 s. 74–5; Radler R., Beiträge zur Geschichte der Grafen von Würben, „Archiv für schlesische Kirchengesch.” Bd. 17–18: 1959–60 cz. 1–2; tenże, Das Franziskanerkloster zu Schweidnitz im Mittelalter, tamże Bd. 27: 1969 s. 55; Rajman J., Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239–1246), „Kwart. Hist.” 1993 nr 3 s. 27; Rymar E., Identyfikacja wsi „Zambrisk” z dokumentu Henryka Brodatego (1236 r.). Przyczynek do początków klasztoru cystersów w Zemsku (Bledzewie), „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” T. 13: 1979 z. 2 s. 133–8; Schmilewski U., Der schlesische Adel bis zum Ende des 13. Jahrhunderts. Herkunft, Zusammensetzung und politisch-gesellschaftliche Rolle, Würzburg 2001 s. 581–3; Schultz A., Die schlesischen Siegel bis 1250, Breslau 1871 tabl. 9 nr 72; Seldern G., Forschungen über die Abstammung und Beiträge zur Geschichte der Grafen von Wrbna und Freudenthal, „Jb. des Heraldisch-genealogischen Vereins Adler in Wien” Bd. 1: 1874; Śliwiński B., Kasztelan wrocławski Jaksa. Pochodzenie i kariera, „Sobótka” 1989 nr 4 s. 543; Tarnas-Tomczyk A., Ród Wierzbnów do końca XIV wieku. Genealogia i rozsiedlenie, Wr. 1993; taż, Znaczenie herbów umieszczonych na pieczęci biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbnej. Przyczynek do genezy godła diecezji wrocławskiej, w: Viae historica. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Wr. 2001 s. 100–18; Wąs G., Klasztory franciszkańskie w miastach śląskich i górnołużyckich XIII–XVI wieku, Wr. 2000; Wójcik M. L., Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wr. 1993 s. 32: Wutke K., Zur Geschichte von Würben bei Schweidnitz, „Zeitschr. des historichen Vereins für Gesch. Schlesiens” Bd. 25: 1891; Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, W. 1975. – Długosz, Annales, IV; Kod. maz. (Kochanowskiego), nr 217, 225; Kod. Śląska, II nr 132, 133, 135, 180, 198, 243 (falsyfikat), III nr 276, 284, 310, 311–312, 335, 353 (falsyfikat), nr 354 (falsyfikat); Kod. Wpol., I nr 385, 387; Księga henrykowska, Wyd. R. Grodecki, J. Matuszewski, P. 1949 s. 262, 267, 288–9; Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow czyli Księga henrykowska, Wr. 1991; Schles. Urk.-buch, I, II.

                                                                                                                                                                                                                                         Błażej Śliwiński

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Bolesław Pobożny

między 1224 a 1227 - 1279-04-13
książę wielkopolski
 

Wincenty Kadłubek

około 1160 - 1223-03-08
biskup krakowski
 

Witelon (Vitelo, Witelo)

około 1230 - około 1280
filozof
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Marek Gryf (Gryfita)

XII w. - 1230 lub 1231
wojewoda krakowski
 

Leszek Bolesławowic

między 1160 a 1165 - 1186
książę mazowiecki
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.