Łopaciński Wincenty Franciszek (1886–1939), historyk, archiwista. Ur. 3 X w Warszawie, był synem Tomasza, farmaceuty, właściciela apteki, i Julianny z Guzowskich. Uczył się w państwowym gimnazjum na Pradze, gdzie w r. 1901 jako uczeń V klasy wstąpił do Tajnej Organizacji Szkolnej. Z jej ramienia brał udział w przygotowaniu strajku szkolnego. W związku z tym w marcu 1905 został wydalony z gimnazjum i maturę otrzymał w r. 1906 w szkole prywatnej gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie. W tym okresie zorganizował w mieszkaniu rodziców tajny komplet dla uczniów bojkotujących rosyjskie szkoły powszechne. W jesieni 1906 wyjechał do Krakowa, gdzie na UJ studiował historię pod kierunkiem prof. W. Tokarza. Był członkiem zarządu Akademickiego Koła Związku Pomocy Narodowej, mającego na celu niesienie pomocy materialnej niezamożnym studentom z zaboru rosyjskiego. Absolutorium uzyskał w r. 1910, a doktorat w r. 1913 na podstawie pracy Pierwszy okres wojny polsko-rosyjskiej 1831 r., jej charakter i znaczenie w dziejach powstania listopadowego (fragmenty druk. w „Bibl. Warsz.” 1914).
Wybuch wojny zastał Ł-ego w Królestwie. Starania o pracę w szkolnictwie spotkały się z odmową władz rosyjskich. Wykłady historii w warszawskich szkołach średnich podjął w r. 1915 po zajęciu miasta przez Niemców. W dn. 5 III 1917 został mianowany referentem do spraw historyczno-dyplomatycznych w Departamencie Spraw Politycznych Tymczasowej Rady Stanu; opracował wówczas artykuły o stosunkach polsko-tureckich w XVIII i XIX w. („Przegl. Dyplomatyczny” 1919), o granicy Knesebecka z r. 1813 i o orderach polskich. Zgromadził materiały do planowanego wydawnictwa aktów dyplomatycznych, traktatów i konwencji dotyczących Polski po r. 1815, a także zbioru enuncjacji urzędowych i półurzędowych w sprawie polskiej podczas pierwszej wojny światowej. Brał udział w pracach komisji przygotowującej memoriał do papieża o stosunkach kościelnych w Polsce oraz był sekretarzem powołanej przez Departament Komisji Archiwalnej. W serii wydawnictw historyczno-wojskowych, drukowanych konspiracyjnie przez komendę naczelną Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), napisał rozprawę pt. Legiony i armia Księstwa Warszawskiego (W. 1917), a na łamach czasopisma „Wieś i Dwór” opublikował artykuł Administracja Królestwa Kongresowego.
W kwietniu 1918 przeszedł Ł. na stanowisko archiwisty objazdowego do Wydziału Archiwów Państwowych Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. W czerwcu t. r. został na kilka miesięcy oddelegowany na zastępstwo do Archiwum Oświecenia Publicznego z poleceniem uporządkowania akt Cesarskiego Uniw. Warsz. Po kapitulacji Austro-Węgier przejmował i zabezpieczał archiwa władz austriackich w Lublinie, Chełmie, Kielcach, Piotrkowie i Radomiu. W lipcu 1919 r. Ł. został mianowany starszym referentem i objął dział archiwów prowincjonalnych. Współuczestniczył w opracowaniu dekretu o państwowej służbie archiwalnej oraz o ustaleniu planu państwowej sieci archiwalnej. W r. 1920 zgłosił się do wojska. Przydzielony do sekcji kultury i oświaty Oddziału III Sztabu, został na własną prośbę przeniesiony do szkoły podoficerskiej karabinów maszynowych w Chełmnie, którą ukończył w stopniu kaprala. Zwolniony z wojska po zawieszeniu broni, rozpoczął jako docent wykłady z powszechnej historii nowożytnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej, a 10 XI 1921 uzyskał na tej uczelni tytuł profesora. Pracował też nadal w Wydziale Archiwów, gdzie w r. 1925 awansował na stanowisko radcy. W r. 1922 brał udział w Moskwie w pertraktacjach o zwrot Archiwum Kor. (Akta Komisji Edukacyjnej) oraz w odbiorze akt urzędów ewakuowanych z Królestwa. Z polecenia Wydziału Archiwów zabiegał o budowę gmachu Centralnego Archiwum w Warszawie. W r. 1925, wraz z autorem nagrodzonego na konkursie projektu prof. Cz. Przybylskim, jeździł do Budapesztu dla zapoznania się z najnowszym w tym czasie gmachem archiwalnym i jego urządzeniami technicznymi. Krach walutowy 1925 r. spowodował wstrzymanie rozpoczętych prac budowlanych. Zagadnieniom tym poświęcił wespół z A. Rybarskim pracę Gmachy archiwów państwowych R. P. („Archeion” 1929).
Od 1 VI 1926 objął Ł. kierownictwo Archiwum Oświecenia Publicznego, a 1 IV 1927 otrzymał nominację na dyrektora tej placówki, którą prowadził do śmierci. Dzięki jego staraniom instytucja ta stała się wzorowym warsztatem archiwalno-naukowym. Równocześnie Ł. był członkiem Rady Archiwalnej Zarządu Miejskiego w Łodzi i współorganizatorem tamtejszego Archiwum Miejskiego. W l. 1929, 1931 i 1932–3 wyjeżdżał trzykrotnie do Leningradu, gdzie brał żywy udział w wydzieleniu należnych Polsce akt rosyjskich urzędów centralnych oraz sporządzał wykazy i streszczenia akt nie podlegających rewindykacji, a dotyczących spraw polskich. W r. 1932 objął wraz z W. Suchodolskim redakcję „Archeionu”. Zamieścił w nim kilkanaście własnych artykułów z różnych dziedzin pracy archiwalnej. Historyczne prace, dotyczące głównie XIX w., drukował w „Przeglądzie Historycznym” i „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym”, a rozprawę z zakresu historii oświaty Projekt założenia Instytutu Politechnicznego w Łodzi w l. 1864–1867 w „Roczniku Łódzkim” (1928). Wydał nadto I. Prądzyńskiego „Memoriał o wojnie Rosji z Austrią i Prusami” (W. 1923) oraz tegoż „Ks. J. Poniatowski. Fuengirola. Zakon niemiecki. Berezyna” (W. 1920). Opisał również akta Rzymskokatolickiego Kolegium Duchownego w Petersburgu dotyczące powstania 1831 r. („Archeion” 1932). Wiosną 1932 r. odbył dłuższą podróż zaznajamiając się z organizacją i urządzeniami technicznymi archiwów w Pradze, Dreźnie, Brukseli, Paryżu i Mediolanie. Sprawozdanie z tego wyjazdu opublikował w t. X „Archeionu”, pt. Wrażenia z archiwów zagranicznych. Współpracował jako autor życiorysów z „Polskim Słownikiem Biograficznym”. W l. 1933–9 wraz z A. Moraczewskim prowadził prace porządkowe i inwentaryzacyjne zasobu archiwum Potockich w Jabłonnie. W r. 1935, dla spopularyzowania sprawy archiwów kościelnych wśród duchowieństwa katolickiego, powstał z inicjatywy Ł-ego w czasopiśmie „Ateneum Kapłańskie” fachowy dział, do którego zbierał i redagował artykuły. W t. r. z polecenia Wydziału Archiwów zajął się Ł. organizowaniem powstającego Prawosławnego Archiwum Metropolitalnego, opracowując statut, szkoląc personel, jak również zwożąc materiały Archiwum Ławry Poczajowskiej oraz archiwalia cerkwi i monasterów z Wilna. W r. 1937 Ł. został przez Wydział Archiwów delegowany do Młynowa dla przejęcia resztek archiwum Chodkiewiczów, które zabezpieczył i przekazał do Krakowa.
Od r. 1914 był Ł. członkiem Tow. Miłośników Historii (TMH). Z jego ramienia zorganizował w r. 1915 wystawę pamiątek powstania listopadowego. W t. r. był przewodniczącym sekcji odczytowej, w r. n. skarbnikiem, w l. 1917–29 sekretarzem generalnym, w r. 1932 przejściowo prezesem, a następnie do r. 1939 wiceprezesem. Był współzałożycielem i jednym z najaktywniejszych członków sekcji archiwalnej TMH. Z ramienia TMH zorganizował w styczniu 1938 konferencję historyków poświęconą badaniom powstania styczniowego oraz współpracował przy urządzaniu w Muzeum Narodowym w Warszawie wystawy pamiątek powstańczych. Od r. 1928 Ł. był zastępcą członka, a od r. 1932 członkiem zarządu Polskiego Tow. Historycznego. W październiku 1928 został też sekretarzem generalnym Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej. Zorganizował posiedzenie komitetu Federacji w r. 1932 w Pradze i w r. 1935 w Budapeszcie oraz zjazdy delegatów w r. 1933 w Warszawie i w r. 1938 w Zurychu.
Ł. cieszył się w kręgach archiwalnych i historycznych dużym autorytetem dzięki swej prawości, wiedzy, umiejętnościom organizacyjnym, a także taktowi w stosunku do kolegów i podwładnych. Zmarł nagle 22 IV 1939 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta. Ożeniony był z Heleną z Gadomskich 1. v. Baranowską, dzieci nie miał.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932; – Konarski K., Śp. W. Ł., „Archeion” 1948 s. 13–5; Manteuffel T., Śp. W. Ł., „Kwart. Hist.” 1939 s. 219–27; Suchodolski W., Pamięci zasłużonego archiwisty, W. Ł. „Archeion” 1948 s. 5–12 (fot.); Śp. W. Ł., „Kur. Warsz. 1939 nr 111, 113; – „Dzien. Urzęd. Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ.” 1917/8 nr 7 s. 271, 1919 nr 12/3 s. 426, 1927 nr 8 s. 234; Konarski K., Dalekie a bliskie, Wr.–W.–Kr. 1965; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich..., Pod red. Z. Zagórowkiego, Lw.–W. 1924–6 I–II; – AAN: Prezydium Rady Ministrów, karta ewidencyjna nr 348; Arch. UJ: S. II 188, S. II 521; B. Narod.: rkp. nr 2726, 2911, 5949; B. Ossol.: rkp. 7043; B. PAN w Kr.: rkp. 1986; B. PAN w W.: Polskie Tow. Historyczne, teka nr 164–5.
Stanisław Konarski