Schinzel (Schincel) Zygmunt Aleksander, pseud. konspiracyjny Kismet (1887–1974), lekarz, członek Armii Krajowej. Ur. 12 VIII we wsi Słupiec (pow. Busko Zdrój), był synem Jana, administratora dóbr ziemskich, i Marianny z Orzechowskich. Rodzina ojca pochodziła z Austrii, osiadła w Polsce w 2. poł. XVIII w.
S. uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie w r. 1905 zdał maturę, po czym rozpoczął studia medyczne na UJ. W r. 1911 odbył obowiązkową służbę wojskową w armii austriackiej w 16. p. obrony krajowej (Landwehr). Dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał na UJ 1 XII 1911; pracował następnie jako lekarz praktykant w Szpitalu św. Łazarza w Krakowie (16 XII 1911–7 III 1914), z przerwą na ponowną służbę w armii austriackiej jako podchorąży lekarz w Szpitalu Obrony Krajowej w Krakowie (1 IV – 1 X 1912) i w 16. p. obrony krajowej (20 XI – 20 XII t.r.). Po zakończeniu praktyki lekarskiej w Szpitalu św. Łazarza, gdzie od 15 V do 15 XI 1913 był lekarzem zastępcą asystenta w klinice pediatrycznej, i zdaniu egzaminu został 12 VI 1914 uznany «za uzdolnionego z odznaczeniem» do objęcia stałej posady lekarskiej w publicznej służbie zdrowia. W czasie pierwszej wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej był jako podporucznik lekarz (1 VIII 1914–15 VIII 1915) zastępcą komendanta Szpitala Obrony Krajowej Twierdzy Kraków, porucznik lekarz (16 VIII 1915 – 1 III 1917) biłgorajskim lekarzem powiatowym w komendzie powiatu Biłgoraj IV etapu armii austro-węgierskiej i jako kapitan lekarz komendantem Szpitala Epidemicznego III Kolumny Sanitarnej Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy dla dotkniętych klęską wojny w Tarnogrodzie w pow. biłgorajskim (2 III 1917 – 31 X 1918).
Dn. 1 XI 1918 wstąpił S. ochotniczo do WP w stopniu kapitana lekarza. Był komendantem państwowego szpitala epidemicznego w Kielcach (do 15 XI 1919), referentem państwowych szpitali epidemicznych w Min. Zdrowia Publicznego (16 XI 1919 – 28 II 1920), kierownikiem Wydz. Szpitalnictwa Naczelnego Nadzwyczajnego Komisariatu do spraw walki z epidemiami (NNK) (1 III – lipiec 1920) i kierownikiem Wydz. Ogólnego NNK (sierpień 1920 – 30 XI 1921) będąc jednocześnie od 1 I 1921 zastępcą naczelnego nadzwyczajnego komisarza do spraw walki z epidemiami; pracę tę opisał w artykule, wspólnie z Emilem Godlewskim, pt. Działalność Nadzwyczajnego Komisariatu do spraw walki z epidemiami w roku 1920 i w pierwszym półroczu 1921 r. („Przegl. Epidemiologiczny” 1922 nr 7). W sierpniu 1921 został S. bezterminowo urlopowany z wojska i jego stopień wojskowy zweryfikowano na majora rezerwy X baonu sanitarnego ze starszeństwem od 1 VI 1919 (wymieniony jest w tym stopniu w „Roczniku oficerskim”, W. 1923).
Od 1 XII 1921 S. pracował jako lekarz powiatowy w Sandomierzu; w okresie od 1 VI do 31 X 1924 był delegowany do woj. pomorskiego. Dn. 1 XI 1938 przeszedł na emeryturę i rozpoczął pracę w Ubezpieczalni Społecznej oraz praktykę prywatną w Sandomierzu. Zarazem specjalizował się w okulistyce w Szpitalu oo. Bonifratrów w Krakowie i w Zakładzie Leczniczym w Witkowicach (listopad 1938 – sierpień 1939). Udzielał się społecznie jako kierownik Sejmiku Powiatowego, członek działającej przy nim Komisji Opieki Społecznej oraz członek Rady Fundacji Instytutu Św. Ducha w Sandomierzu. Ponadto był członkiem (przypuszczalnie i we władzach) Polskiego Tow. Krajoznawczego i Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK).
Zmobilizowany w r. 1939 nie dotarł do punktu mobilizacyjnego w Równem, gdyż wcześniej wkroczyły tam wojska radzieckie. W drodze powrotnej wzięty do niewoli niemieckiej, wyszedł z niej 4 X 1939 w Opatowie Kieleckim. Dn. 1 XI 1940 podjął pracę jako lekarz okulista Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu, a od grudnia t.r. również w Ostrowcu Świętokrzyskim, przyjmując pacjentów w swoim mieszkaniu. Odmówił wpisania się na volkslistę. Działał równocześnie w konspiracji. Na początku r. 1940 był współtwórcą konspiracyjnej grupy narodowej związanej ze Stronnictwem Narodowym (SN) «Walka» w Warszawie. W t.r. lokalne grupy narodowe po połączeniu w powiaty: SN «Walka» Opatów i Sandomierz, weszły do Okręgu Radomsko–Kieleckiego. T.r. na terenie obu powiatów przystąpiono do tworzenia Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW). W czerwcu 1943 S. pośredniczył w scaleniu obu powiatów NOW z obwodami Armii Krajowej (AK). Wszedł w skład służby sanitarnej Obwodu AK Sandomierz; używał pseud. Kismet, pełnił funkcje skarbnika, pośredniczył w wymianie informacji, wykorzystując do tego celu swój gabinet lekarski, zaś w jego mieszkaniu w Sandomierzu był punkt kontaktowy.
Po zakończeniu działań wojennych S. pracował nadal jako lekarz okulista Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu (od 16 XI 1944) oraz Ośrodka Zdrowia w Sandomierzu (od 16 V 1945), wykonując tę pracę, przynajmniej do r. 1952, również w swoim mieszkaniu w Sandomierzu. W okresie od 1 XI 1954 do 31 XII 1965 pracował w Przychodni Obwodowej w Sandomierzu. Dn. 1 I 1966 powtórnie przeszedł na emeryturę i w czerwcu t.r. przeniósł się z żoną do Warszawy, gdzie przebywali jego synowie. Zmarł 26 XII 1974 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu katedralnym w Sandomierzu. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1937), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958), odznakami honorowymi PCK, austriackimi orderami, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi z Koroną (1916) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa (1918).
S. był dwukrotnie żonaty: pierwsze małżeństwo z Wandą Zawadzką (ślub przed 20 IX 1916) było bezdzietne, z drugiego (zawartego w r. 1934) z Marią Wandą z Świeżyńskich, artystką malarką, miał dwóch synów: Andrzeja (ur. 1937), matematyka, profesora w Instytucie Matematycznym PAN w Warszawie, i Władysława (ur. 1943), psychologa.
W Sandomierzu był szeroko znany i ceniony dla zalet swego charakteru; jedna z ulic została nazwana jego imieniem.
Fot. w zbiorach Red. PSB; – Almanach lekarski na r. 1932, Lw. [1932?]; Rocznik lekarski R.P., W. 1933, 1936, 1938, 1948; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961, 1964; Urzędowy spis lekarzy..., W. 1931, 1939; Verzeichnis der Mitglieder der Heilberufe in Generalgouvernement, Kr. 1944; – Bęc M., Życie i działalność doktora Zygmunta Schinzla, „Sandomierz” T. 5: 1994 nr 5 s. 12; Hanecki M., Neuman B., Czajka J., Służba Zdrowia w Polsce, W. 1956; Matusak P., Ruch oporu na Ziemi Opatowsko-Sandomierskiej 1939–1945, W. 1976 (jako Szyntzel); Trzy lata działalności K.B.K., Kr. 1918 s. 138, 169, 193; – Lipowski W., Lekarz. Wspomnienia, W. 1980 s. 39, 50, 321–2; – Nekrologi: „Tyg. Powsz.” 1975 nr 14, „Życie Warszawy” 1974 nr 308; – Arch. Kapituły Sandomierskiej w Sandomierzu: Sprawozdanie lekarza powiatu sandomierskiego z działalności za r. 1929, Sprawozdanie lekarza pow. sandomierskiego (1932–1939), Sprawozdanie Rady Fundacji. Protokół z posiedzenia Komisji Rewizyjnej w r. 1938; Arch. UJ: sygn. S II 512, S II 521; B. Akad. Med. w W.: Krysa-Leszczyńska D., Dzieje opieki szpitalnej w Sandomierzu w latach 1291–1939, [1980] s. 178–9 (fot.) (mszp. rozprawy doktorskiej); Gł. B. Lek. w W.: Zbiory specjalne (fot.), Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej nr 333–334; – Informacje syna, Andrzeja z W.
Teresa Ostrowska
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.