INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Aleksander Schiele  

 
 
1890-11-27 - 1976-04-06
Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Schiele Aleksander (1890–1976), taternik, alpinista, narciarz, działacz sportowy. Ur. 27 IX w Warszawie, był synem Kazimierza Ludwika (zob.) i Anny z Temlerów, bliźniaczym bratem Kazimierza (zob.).

S. ukończył szkołę średnią E. Rontalera w Warszawie. Od dzieciństwa chodził po Tatrach, a od r. 1905 zaczął systematycznie uprawiać wysokogórską turystykę tatrzańską i – po niedługim czasie – taternictwo. Wspinał się najczęściej ze swym bratem Kazimierzem. Aktywności tej sprzyjało nabycie przez rodziców w r. 1906 w Zakopanem willi «Mazowiecka» (przy drodze między ul. Chałubińskiego i Sienkiewicza). Od r. 1905 S. należał do Tow. Tatrzańskiego (TT), a w r. 1908 został przyjęty do jego Sekcji Turystycznej (ST), która w owym czasie była faktycznie elitarnym klubem wspinaczkowym. Bracia Schielowie byli w istocie ostatnimi wybitnymi taternikami, którzy chodzili w góry jeszcze w towarzystwie przewodników górali (początkowo Klimka Bachledy i Wojciecha Tylki Sulei, a w latach późniejszych – stale z Jędrzejem Marusarzem Jarząbkiem), wskutek czego ich osiągnięcia wspinaczkowe – choć w dziejach polskiego ruchu wysokogórskiego zajmują dość ważne miejsce – nie otwierały nowych perspektyw dla taternictwa sportowego. S. dokonał wielu wartościowych przejść: były wśród nich zarówno powtórzenia dróg uznawanych wówczas za trudne i śmiałe (np. całkowite przejście grani Wideł od Łomnicy po Kieżmarski Szczyt, drugie przejście drogi Jurzycy południową ścianą Ostrego Szczytu), jak i nowe drogi, m.in północno-zachodnią ścianą Małej Buczynowej Turni (z bratem i Aleksandrem Znamięckim, 1911). W r. 1909 – na rok przed przełomowym w rozwoju taternictwa tamtej epoki przejściem południowej ściany Zamarłej Turni przez Henryka Bednarskiego i towarzyszy – S., wraz z przewodnikiem J. Marusarzem, podjął pierwszą polską próbę, dość zaawansowaną, pokonania tej ściany. Stanęli też z bratem jako pierwsi na środkowym z Kominów Strążyskich (1908). S. był związany z Tatrzańskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym (TOPR) od momentu jego powstania w r. 1909; brał udział jako ochotnik w wielu akcjach ratunkowych. Uczestniczył m.in. w poszukiwaniach Aldony Szystowskiej, która w r. 1912 poniosła śmierć w masywie Czerwonych Wierchów.

Od r. 1909 S. studiował architekturę w Wyższej Szkole Technicznej (die Technische Hochschule) w Wiedniu, gdzie w maju 1917 złożył II egzamin państwowy z pozytywną oceną. W czasie studiów w Austrii uprawiał również wspinaczkę w Alpach, m.in. przejście nowym, częściowo bardzo trudnym wariantem drogi Pichla – północną ścianą Planspitze w paśmie Gesäuse w Alpach Styryjskich z R. Jägerem (1913), oraz jednodniowe przejście grani Ödstein-Hochtor z bratem Kazimierzem i R. Jägerem (1914). W Austrii zaczął też uprawiać narciarstwo – zarówno turystyczne (wysokogórskie), jak i zawodnicze. W r. 1910 ukończył znaną wówczas szkołę narciarską M. Zdarsky’ego w Hohenbergu. W r. 1912 z bratem i grupą studiujących w Wiedniu Polaków, m.in. z Henrykiem Bobkowskim, braćmi Ferdynandem i Walerym Goetlami, Rafałem Malczewskim, i dojeżdżającymi z Polski H. Bednarskim i Kazimierzem Tobiczykiem, założyli klub narciarski o żartobliwej nazwie «Cap» lub CAP (tłumaczonej przez członków klubu jako «Klub Alpejskich Polaków», a także ironicznie jako «Klub Alpejskich Pieszczochów»), działający do r. 1914. Członkowie klubu jako pierwsi w Alpach i pierwsi Polacy zaczęli stosować (także w Tatrach) norweskie techniki narciarskie: jazdę o dwóch kijkach i rzemienne wiązania. S. odbył z towarzyszami klubowymi dziesiątki wysokogórskich wycieczek narciarskich, w tym wejść szczytowych, szczególnie ważne były – oba w Wysokich Taurach – drugie polskie wejście na Hocher Sonnblick (3 106 m), z bratem Kazimierzem, W. Goetlem i K. Tobiczykiem, oraz prawdopodobnie pierwsze wejście narciarskie na Grossvenediger (3 660 m) z H. Bednarskim, R. Malczewskim, Elżbietą Michalewską i wiedeńczykiem O. Kellnerem (luty 1914). Od r. 1912 przez ponad 20 lat jeździł też intensywnie na nartach jako zawodnik: startował w wielu zawodach w Tatrach i za granicą (m.in. w r. 1913 na zawodach w paśmie Raxalpe w Alpach Austriackich w biegu z przeszkodami zajął drugie miejsce, w l. 1921–2 wygrywał biegi z przeszkodami, a w konkurencjach zjazdowych – slalom, w r. 1925 na Mistrzostwach Europ. Środkowej w miejscowości Janské Lázné we wschodnich Czechach zajął w biegu starszych na 18 km czwarte miejsce).

Od r. 1912 zaczął S. pisywać artykuły do czasopism turystycznych i sportowych na tematy związane ze swą aktywnością górską, narciarską i alpinistyczną. W r. 1914 ogłosił artykuł Alpy w miesięczniku „Ziemia” Polskiego Tow. Krajoznawczego (PTK).

W l. 1919–20 S. odbył służbę wojskową w Kompanii Wysokogórskiej przy Brygadzie Strzelców Podhalańskich w Zakopanem, potem był instruktorem narciarstwa w Szkole Wysokogórskiej przy Brygadzie Górskiej. Od r. 1920 zamieszkał na stałe w Warszawie, ale często przez dłuższe okresy czasu przebywał w Zakopanem. W r. 1920 zaprojektował pierwszą w Polsce większą skocznię narciarską w Dolinie Jaworzynce w Tatrach i kierował jej budową, która została ukończona w r. 1921. S. prowadził również budowę schroniska «Murowaniec» na Hali Gąsienicowej, zakończoną w r. 1925.

S. był współwłaścicielem założonej w r. 1921 w Zakopanem wytwórni nart pod firmą «Bracia Schiele i Spółka», którą kierował jego brat Kazimierz. Był też członkiem zarządu Zjednoczonych Browarów Warszawskich «Haberbusch i Schiele». W l. 1918–20 wchodził do zarządu ST TT – od r. 1919 Polskiego Tow. Tatrzańskiego (PTT), a w l. 1920–30 działał w zarządzie Oddziału Warszawskiego PTT. Należał do grona działaczy (obok m.in.: Mieczysława Świerza, Jana Gwalberta H. Pawlikowskiego i brata Kazimierza), którzy w r. 1919 reaktywowali działalność Sekcji Narciarskiej (SN) PTT. Był też członkiem kolejnych zarządów Polskiego Związku Narciarskiego (PZN) w Zakopanem, wiceprzewodniczącym okręgowego zarządu PZN w Warszawie, kierownikiem Komisji Sportowej PZN w Zakopanem, sędzią narciarskim, przodownikiem turystyki narciarskiej oraz instruktorem i egzaminatorem na licznych kursach narciarskich.

W latach międzywojennych S. stale uprawiał taternictwo, choć mniej aktywnie niż narciarstwo. W r. 1926 poprowadził nową drogę wspinaczkową północno-zachodnią ścianą Żabiego Szczytu Niżniego w Tatrach (z Henrykiem Mückenbrunnem); droga ta do dziś uchodzi za klasyczną na tej ścianie i znana jest pod nazwą «Drogi Schielego». W czasie narciarskich mistrzostw świata w Zakopanem w r. 1929 S. należał do ścisłego kierownictwa Międzynarodowej Federacji Narciarskiej – FIS (Fédération Internationale de Ski). W okresie międzywojennym kontynuował działalność publicystyczną; ogłaszał artykuły m.in. na łamach „Przeglądu Sportowego” (w czasie redagowania tego pisma przez Kazimierza Wierzyńskiego); w „Taterniku” (1922) zamieścił wspomnienie o R. Jägerze. W l. dwudziestych i trzydziestych S. i jego brat Kazimierz byli popularnymi postaciami Zakopanego, a w ich willi «Mazowiecka» bywali, obok taterników, narciarzy, przewodników i ratowników górskich, m.in. Antoni Słonimski, Julian Tuwim, R. Malczewski, Tymon Niesiołowski. Sylwetki obu braci pojawiają się często (na ogół razem) w literaturze wspomnieniowej odnoszącej się do życia kulturalnego i sportu pod Tatrami tamtej epoki. Zostali też utrwaleni (jako bracia Sznaps) w satyrycznej powieści Andrzeja Struga „Wielki Dzień. Kronika niedoszłych wydarzeń” („Kur. Poranny” 1926, wyd. osobne, W. 1957).

W czasie okupacji niemieckiej S. odrzucił propozycję przyjęcia niemieckiej narodowości. S. był związany z Armią Krajową (AK) w Warszawie – powierzano mu tajne misje w Zakopanem. W jego letnim domu («Ustronie») w Konstancinie pod Warszawą przez kilka miesięcy działała radiostacja AK. Był aresztowany przez Niemców i przetrzymywany na Pawiaku. Podczas działań wojennych w r. 1939 spłonęło jego mieszkanie przy Al. Róż, wraz z 39 tomami pamiętników.

Po r. 1945 S. był krótko więziony. Kierował jeszcze przez jakiś czas firmą «Haberbusch i Schiele S.A.». Po jej upaństwowieniu pracował w Warszawie jako inżynier architekt w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym Konserwacji i Architektury Monumentalnej oraz – przez 15 lat – w Dyrekcji Inwestycji Zarządu Głównego Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego (od r. 1950). W l. 1945–7 był członkiem Zarządu Klubu Wysokogórskiego PTT. Wydał kilkustronicowy poradnik narciarski Zima w górach (W. 1950). Publikował artykuły, na ogół wspomnieniowe, w: „Taterniku” (m.in. o Wandzie Jerominównie, 1947, o towarzyszach wspinaczek alpejskich sprzed pół wieku, 1962, o swoim bracie Kazimierzu, 1965, o R. Malczewskim, 1965), „Turyście” (o H. Bednarskim, 1957), „Na nartach” (o ludziach TOPR, 1958), „Światowidzie” (o J. Marusarzu, 1961). Taternictwo uprawiał w l. powojennych już tylko rekreacyjnie, ostatnią wspinaczkę odbył w wieku 76 lat. S. był członkiem honorowym SN PTT (1960), PZN i Klubu Wysokogórskiego (1958). Otrzymał tytuł Zasłużonego Działacza Turystyki. Ostatnie lata życia spędził w swoim domu w Konstancinie w bardzo trudnych warunkach. Zmarł 6 IV 1976 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1931) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964).

S. był żonaty (od r. 1918) z Zofią z Engemanów, z którą miał córki: Ewę (1922–1927) i Julittę (ur. 1928) oraz syna Jerzego (ur. 1924), który został rozstrzelany przez Niemców między 11 a 14 XI 1943.

 

Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej 1945–1960, Wr. 1969; toż 1961–1965, Wr. 1970; toż do r. 1972, Wr. 1973; tenże, Bibliografia turystyki polskiej. Biografie 1800–1970, Wr. 1971; Enc. tatrzańska (fot.); Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny, Red. G. Młodzikowski, J.A. Ziemilski, W. 1957; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Łoza, Rodziny pol.; Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988; Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951–83 I–XXV; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Wyd. 2. rozszerzone, W. 1970; Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979; Fredro-Boniecki A., Historia narciarstwa polskiego 1907–1914, „Narciarstwo Pol.” 1925 s. 46–7; Gentil Tippenhauer W., „Zakopanoptikon” i „Wielki dzień” Andrzeja Struga, „Wierchy” 1958 s. 198; Kapeniak J., Tatrzańskie diabły, W. 1973 (wspólna fot.); Krygowski W., Polskie Towarzystwo Tatrzańskie a rozwój narciarstwa w Polsce, tamże 1948 s. 123 (fot. pomiędzy s. 128–9); Mikulski M., Zakopane kolebką produkcji nart w Polsce, tamże 1986 s. 186, 198–9; Nyka J., Aleksander Schiele w 100-lecie urodzin, „Głos Seniora” (Biul. Pol. Związku Alpinizmu) 1990 nr 10; Pamiętnik jubileuszu trzydziestolecia Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego przy Oddziale Zakopiańskim PTT, 1937, Zakopane [1937] s. 21, 26; Tuszyński B., Sprintem przez prasę sportową, W. 1975; Zakopane. Czterysta lat dziejów, Pod red. R. Dutkowej, Kr. 1991 I–II; Ziemba Z., Śladami dwóch desek. Zarys dziejów narciarstwa, Kr. 1955; – Goetel F., Patrząc wstecz, Londyn 1966 s. 81–2, 107, 131–2; Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, W., poz. 8096, 11793; Schiele T., W cieniach chmur, Kr. 1987 s. 11, 83; Zieliński S. (i Gentil Tippenhauer W.), W stronę Pysznej, Wyd. 3, W. 1976; – „Dzien. Pol.” 1976 nr 82; „Tyg. Powsz.” 1976 nr 23; „Życie Warszawy” 1976 nr 84, 89; – Informacje z Universitätsarchiv der Technischen Universität w Wiedniu (z 22 IV 1994); – Informacje i archiwum Józefa Nyki z W. (dokumenty, rękopisy artykułów oraz wspomnień Aleksandra, w tym nie publikowanych, korespondencja, fotografie).

Andrzej Matuszyk

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Kazimierz Schiele

1890-09-27 - 1956-05-16 taternik
 

Tadeusz Schiele

1920-02-19 - 1986-03-22 taternik
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Antoni Ferdynand Ossendowski

1878-05-27 - 1945-01-03
pisarz
 

Kazimierz Morawski

1852-01-29 - 1925-08-25
filolog klasyczny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Robert Lamezan-Salins

1869-08-14 - 1930-11-29
kawalerzysta
 

Michał Adam Sozański

1853-09-17 - 1923-01-26
malarz
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.