Rżewski Aleksy Wincenty, pseud. i krypt.: Adamski Józef, A. R., Jan, Jan Mroczek, Polus, Przebój, Zdzisław Srebrzyński (1885–1939), działacz socjalistyczny, prezydent Łodzi, notariusz. Ur. 6 VII w Łodzi, był najstarszym z czworga dzieci Władysława i Józefy z Warszewskich. Ojciec ślusarz-monter w fabryce Adolfa Szepkego w Łodzi, wysłany przez firmę do Winnicy, zginął tam w r. 1900 przy montowaniu lokomobili. Pradziadek ze strony ojca walczył w Legionach Dąbrowskiego, zaś stryj Henryk w powstaniu styczniowym, za co rodzinę pozbawiono młyna i kilkumorgowego gospodarstwa we wsi Srebrna koło Łęczycy.
Po śmierci ojca, R. rozpoczął pracę jako przędzalnik w fabryce «J. Gampe i L. Albrecht». Już w r. 1900 wstąpił do Koła Oświaty Narodowej, związanego z Ligą Narodową. Jako zwolennik idei walki zbrojnej z Rosją w r. 1903 przeszedł do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Przybyły w rok później do Łodzi z zadaniem zawiązania organizacji bojowej partii Tomasz Arciszewski, znalazł w R-m gorliwego pomocnika; miał on założyć jedną z dwu pierwszych tzw. piątek bojowych, która już jesienią t. r. ochraniała demonstracje robotnicze przeciw poborowi rekruta na wojnę z Japonią. Podczas łódzkich walk barykadowych (22–23 VI 1905) R. ze swą «piątką» walczył na terenie Widzewa i został ranny po upadku barykady. Wg opinii współtowarzyszy, «nad wszystkimi górował kulturą umysłową i wiedzą», a częste wystąpienia na wiecach, zwłaszcza w okresie październikowego strajku powszechnego, zyskały mu opinię utalentowanego mówcy.
Na pewno od początku r. 1905 działał R. w wydziale agitacyjnym Łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego (ŁOKR), wspólnie z Arciszewskim redagował pierwsze numery PPS-owskiego „Łodzianina”, po przeniesieniu pisma do kraju, i – pod pseud. Przebój – zamieścił tam pierwsze artykuły, później zaczął też pisać do „Robotnika”. Wiosną 1906 na polecenie Wydz. Wiejskiego agitował wśród włościan w pow. łęczyckim, gdzie został aresztowany pod Cedrowicami i uwięziony w Łęczycy; po kilku tygodniach zwolniono go z braku dowodów. Jak większość delegatów z Łodzi na VIII Zjeździe PPS (12–23 II 1906 we Lwowie) poparł stanowisko lewicy. Z policyjnych ustaleń wynika, że po rozłamie w listopadzie t. r. wszedł R. do ŁOKR PPS-Lewicy. Z ramienia tej partii organizował zalegalizowany w lipcu 1907 Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Włóknistego i jako sekretarz kierował jego najliczniejszym oddziałem w Łodzi. Aresztowany z całym zarządem łódzkiego oddziału 12 XII t. r., był początkowo więziony przy ul. Cegielnianej w Łodzi, następnie w Sieradzu. Decyzją tymczasowego generała gubernatora N. Kaznakowa z 22 II 1908 skazany na zesłanie w gub. wiackiej na okres stanu wojennego, został w maju przewieziony do Warszawy, następnie do moskiewskich Butyrek, skąd wywieziono go do miejsca zesłania w osadzie Woskriesienskoje. Pod koniec roku z pomocą rosyjskich eserowców zbiegł stamtąd do Łodzi, a wkrótce emigrował do Francji. Zrażony niechętnym stosunkiem robotników w fabryce wagonów w Luneville do emigrantów, niebawem przeniósł się do Niemiec i pracował w przemyśle chemicznym w Ludwigshafen, później w fabryce metalowej w Mannheim. Działał tam w Związku Sokolstwa Polskiego i robotniczym stow. oświatowym «Ognisko». W biografiach R-ego podaje się, że dopiero w r. 1913 wrócił do kraju po amnestii na 300-lecie domu Romanowów. Tymczasem w trzech rosyjskich dokumentach policyjnych notowany jest na początku 1911 r. jako mieszkaniec gminy Chojny (obecnie dzielnica Łodzi), pozostający pod nadzorem policji. Nadzór ten zdjęto zeń 1 IX 1912 za dobre sprawowanie się i wobec upływu terminu kary. Do wybuchu pierwszej wojny światowej pracował jako maszynista elektrycznej kolejki dojazdowej Łódź–Konstantynów.
W pisanych po latach wspomnieniach i życiorysach R. podawał, że na lwowskim zjeździe PPS w r. 1906 zaakceptował przedstawione tam koncepcje Józefa Piłsudskiego – walki o niepodległość i to zdeterminowało jego akces do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W rzeczywistości, dopiero w latach wojny związał się z tym kierunkiem. Był członkiem-założycielem Komitetu Narodowego, grupującego w Łodzi antyrosyjskie żywioły niepodległościowe, od jesieni 1914 prowadził akcję werbunkową Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Wespół z wysłannikiem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS, Marianem J. Malinowskim, reaktywował organizację partyjną w Łodzi (rozbitą w r. 1911) i odtąd należał do ścisłego jej kierownictwa. Przy jego udziale organizatorskim i autorskim wznowiony został w r. 1915 „Łodzianin”, jemu też w 1. poł. 1916 r. egzekutywa ŁOKR powierzyła zorganizowanie tajnej drukarni, w której potem Antoni Purtal drukował m. in. odezwy OKR, redagowane w większości przez R-ego i Ignacego Folmana. R. zakładał partyjne agendy związkowe, kulturalno-oświatowe i spółdzielcze. Reprezentował PPS na III Zjeździe Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego (12 X 1916 w Łodzi), chcąc przeciwstawić się dominacji PPS-Lewicy w łódzkich centralach związkowych – Radzie Związków Zawodowych i Stowarzyszeń Robotniczych i Komisji Międzyzwiązkowej – inspirował utworzenie własnego związku związków p. n. «Naprzód» i od 15 XI 1916 kierował nim. W r. 1917 objął kierownictwo utworzonego w tym samym celu w Łodzi Sekretariatu Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Był współzałożycielem i od 29 VII 1915 członkiem Zarządu Robotniczego Stow. Spożywczego «Związkowiec» oraz Stow. Spółdzielczego «Ognisko». Od połowy 1917 r. wchodził do Zarządu klasowej Komisji Zjednoczonych Robotniczych Stow. Spółdzielczych. Działał w Robotniczym Tow. Oświatowym «Naprzód». W wyborach samorządowych współprzewodniczył Robotniczemu Komitetowi Wyborczemu Socjalistów Polskich i jako jedyny reprezentant PPS w styczniu 1917 wybrany został do Rady Miejskiej; zgłosił tu akces do Koła Polskiego. Zdeklarowany rzecznik polityki aktywizmu, optował za sojuszem PPS ze stronnictwami niesocjalistycznymi. Na forum Rady, zwłaszcza zaś w publicystyce, m. in. w „Nowym Kurierze Łódzkim”, „Łodzianinie” i warszawskim organie PPS „Jedność Robotnicza” zwalczał «lewicową socjaldemagogię». W styczniu 1917, obok czołowych przywódców PPS, został członkiem delegacji do Warszawskiej Rady Narodowej, będącej reprezentacją całego obozu aktywistycznego. Zapewne z powodu krytycznych wystąpień w Radzie Miejskiej przeciw polityce żywnościowej niemieckich okupantów, R-ego inwigilowano i kiedy wykryto w jego mieszkaniu nielegalne odezwy PPS, został 2 XII 1917 aresztowany. W trakcie konwojowania do więzienia zbiegł, ale musiał opuścić Łódź.
W pierwszych dniach stycznia 1918 przedostał się R. na teren okupacji austriackiej do Lublina. Występując jako Jan Adamski, Jan Mroczek lub Zdzisław Srebrzyński współdziałał z tamtejszym OKR PPS i jego pismem – „Nasze Hasła” oraz radykalno-niepodległościowym „Dziennikiem Lubelskim”. Współorganizował demonstracyjny pochód przeciw przyznaniu Chełmszczyzny Ukrainie, za co został aresztowany i uwięziony na Zamku Lubelskim. Z powodu choroby zwolniony po czterech miesiącach, wyjechał do Radomia, gdzie działał pod nazwiskiem Józef Jankowski. Wszedł do powołanego przez lewicę niepodległościową tzw. Komitetu Akcji (Pięciu), który 2 XI 1918 przejął władzę z rąk Austriaków. Następnie z polecenia Radomskiej Tymczasowej Komisji Rządzącej i POW brał udział w Lublinie w rozbrajaniu załogi austriackiej. Powstały tam 7 XI Tymczasowy Rząd Ludowy powołał R-ego na Komisarza Ludowego na miasto i powiat radomski. Dn. 14 XII mianowany został z kolei przez rząd Jędrzeja Moraczewskiego na Komisarza Rządowego miasta Łodzi. Urzędowanie na tym stanowisku zmuszało go do szukania kompromisów poza sferami robotniczymi, więc zrazu ze względów taktycznych nie zaangażował się publicznie w działalność PPS na terenie Łodzi. W styczniowych wyborach parlamentarnych 1919 r. kandydował na posła do Sejmu z listy PPS w okręgu radomsko-kozienickim, lecz mandatu nie uzyskał. W wyborach samorządowych w Łodzi (23 II 1919) nie uczestniczył ze względu na sprawowaną funkcję komisarza. W kilka dni później demonstracyjnie ustąpił z tego stanowiska, nadając swej decyzji formę protestu przeciw represjonowaniu działaczy robotniczych (m. in. aresztowania działaczy PPS, związkowych, agitatorów wyborczych PPS). Tymczasem PPS w wyniku zwycięstwa wyborczego zdołała przeforsować swoich kandydatów na większość ważnych stanowisk w Magistracie i R. 27 III 1919 został wybrany na prezydenta m. Łodzi. Jak na stanowisku komisarza, tak i teraz na pierwszym miejscu stawiał dobro odradzającego się państwa. W krytycznych dniach naporu Armii Czerwonej w lipcu 1920 kierował akcją werbunkową do ochotniczych oddziałów, został członkiem Robotniczego Komitetu Walki z Najazdem, utworzonego na wezwanie CKW PPS oraz wszedł do zarządu, utworzonego z inicjatywy lokalnej, Związku Strzeleckiego, który miał skupić nie zmobilizowane jeszcze rezerwy robotnicze. Na dobro państwa R. powoływał się i w dalszej działalności, np. przeciwstawiając się strajkom, a także w publicystyce, w której m. in. starał się uzasadnić konieczność odrzucenia przez PPS rewolucyjnej drogi rozwoju. Wybrany 30 V 1920 do ŁOKR, był R. od grudnia 1921 jego wiceprzewodniczącym, a w okresie 14 I – 6 X 1923 przewodniczącym. Należał do współzałożycieli Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR) i 10 IX 1923 wszedł do pierwszego zarządu oddziału TUR w Łodzi. W listopadzie 1920 dokooptowany na miejsce A. Napiórkowskiego do Rady Naczelnej (RN) PPS, został wybrany w jej skład na XVIII Kongresie. Reprezentował Łódź na kongresach PPS począwszy od XVI (zjednoczeniowego) w r. 1919 w Krakowie do XIX (1923/4 tamże), był delegatem PPS w r. 1921 na konferencji socjaldemokracji niemieckiej w Polsce. R. odegrał ważną rolę w kształtowaniu polityki samorządowej partii, stanowczo przeciwstawiając się ograniczaniu się PPS do udziału tylko w radach. Już na Kongresie w r. 1919 zgłosił inicjatywę zwoływania okresowych zjazdów radnych i członków magistratów – jako najwyższej instancji w sprawach dotyczących gospodarki municypalnej. Jako członek Centralnego Wydziału Samorządowego PPS, odegrał decydującą rolę w zwołaniu i przeprowadzeniu I Zjazdu działaczy samorządowych (4–5 X 1919 w Warszawie). Od grudnia t. r. był wiceprzewodniczącym Związku Miast Polskich. Zagadnienia teorii i praktyki samorządowej były głównym tematem jego publicystyki w „Dzienniku Zarządu m. Łodzi”, który założył w październiku 1919.
W skali krajowej R. gorliwie popierał koncepcje polityczne kierownictwa PPS – parlamentarnych kompromisów, na gruncie lokalnym – forsował politykę współdziałania z ugrupowaniami prawicowymi. Na tym tle doszło w r. 1921 do konfliktu politycznego w łódzkiej organizacji. Radykalnie nastawieni działacze, chcąc osłabić pozycję R-ego, dążyli nawet do pozbawienia go godności prezydenta. Znaczne osiągnięcia Magistratu na polu oświaty i kultury (wprowadzenie powszechnego nauczania, założenie i budowa kilku miejskich szkół średnich, pracowni psychologicznej, umiastowienie biblioteki publicznej i Muzeum Nauki i Sztuki), opieki społecznej, zdrowotności publicznej, robót publicznych, były w dużej mierze zasługą R-ego. Niedomagania gospodarki miejskiej, wynikające po części z błędnych decyzji, ale przede wszystkim z ogólnej sytuacji miasta ograbionego przez okupantów, ze zrujnowanym wojną przemysłem, dostarczyły przeciwnikom argumentów do gwałtownych ataków na socjalistyczny Magistrat i osobiście R-ego; w jego obronie wystąpił Feliks Perl na łamach „Robotnika” (1922 nr 317).
Po rozwiązaniu w lipcu 1923 Rady Miejskiej R. ustąpił ze stanowiska wraz z całym Magistratem. Wybrany z listy PPS do nowej Rady, opowiedział się za udziałem partii w zarządzie miasta opanowanym teraz przez zwycięskie stronnictwa – Narodową Partię Robotniczą i Chrześcijańską Demokrację. Jakkolwiek formalnie nie przewodniczył frakcji PPS, to w pierwszych miesiącach nadawał ton jej działalności, a jego wystąpienia przeciw decyzjom ograniczającym politykę społeczną, zwalnianiu z posad miejskich członków PPS, stwarzały pozory radykalizmu. Po ostrych starciach z prezydentem Marianem Cynarskim w październiku 1923 odsunął się od czynnej działalności, a kiedy okazało się, że jego kompromisowej taktyki nie akceptuje frakcja – z początkiem grudnia złożył mandat radnego. W związku z uzyskaniem stanowiska naczelnika USC powiadomił nawet ŁOKR o zamiarze wycofania się z działalności w partii.
Napięte stosunki R-ego z władzami PPS od czasu, gdy nie podporządkował się wezwaniu CKW do zwrotu przez członków partii odznaczeń rządowych (dopiero pod groźbą sądu partyjnego zwrócił przyznany mu w r. 1923 Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta), gwałtownie zaostrzyły się w r. 1924. Dorota Kłuszyńska oskarżyła R-ego o autorstwo bądź dostarczenie informacji do napastliwych wobec PPS artykułów, drukowanych w prasie łódzkiej („Republika”, „Rozwój”, „Kurier Wieczorny”). Centralny Sąd Partyjny usiłując zlikwidować te «szkodliwe i nieorganizacyjne» poczynania obojga, 10 VIII 1924 zawiesił R-ego na rok w prawach członkowskich, a Kłuszyńskiej udzielił tylko nagany, nie ogłaszając motywów takiego wyroku. R. zareagował z właściwą sobie gwałtownością; wystąpił z PPS nadając swej decyzji charakter publicznej manifestacji. W połowie września ogłosił w wydaniu broszurowym List otwarty do ogółu robotniczego, w którym oskarżył kierownictwo PPS o politykę bankructwa, dyktatorstwo i doprowadzenie do ideowego i organizacyjnego kryzysu partii – jak to określił – «słabiutkiego półradykalizmu inteligenckiego». CKW odpowiedział oświadczeniem, że R. oddany został pod sąd i zawieszony w prawach członkowskich «z powodu całego szeregu udowodnionych, wysoce szkodliwych i kompromitujących postępków», a ŁOKR wydał odezwę podpisaną przez 27 działaczy, w której uznał R-ego «winnym całego szeregu przestępstw nie tylko przeciwko dyscyplinie partyjnej i jej moralności, ale głównie z powodu przestępstw takich, które kompromitują człowieka i społecznika», zakwestionował radykalną argumentację jego wystąpienia, co więcej – jego udział w działalności bojowej PPS, stwierdzając, że wszystko co na temat udziału w bojówce mówił i pisał było kłamstwem. R. odpowiedział dalszymi atakami i oskarżeniami na łamach prasy niesocjalistycznej oraz na łamach organu Niezależnej Socjalistycznej Partii Pracy „Socjalista”. Wbrew stwierdzeniom pisma, nie przystąpił jednak do niezależnych i wycofał się z działalności politycznej. Niedawni przeciwnicy R-ego, jak redaktor „Republiki” Czesław Ołtaszewski, nie ukrywając, iż był on człowiekiem wybuchowym i nieobliczalnym, popełniającym czasem nawet grube błędy polityczne i życiowe, protestowali przeciw «moralnemu zabójstwu człowieka […] sponiewieraniu ludzkiej godności».
Od 1 XII 1923 był R. naczelnikiem USC w Łodzi. Wydawał popularne opracowania, jak Przewodnik do Urzędów Stanu Cywilnego (Ł. 1922, 1923, wspólnie z Izydorem Szwarcmanem), „Zbiór przepisów prawnych w sprawach rejestracji stanu cywilnego” (W. 1931, wspólnie z Józefem Litwinem) oraz z pogranicza prawa i historii: Żydowski samorząd wyznaniowy (Ł. 1924), O aktach urodzenia i zgonu. Zarys historyczny imienia i nazwiska w aktach stanu cywilnego (Odbitka z „Notariat i Hipoteka” 1935). Był też R. współzałożycielem w r. 1924 Banku Spółdzielczego w Łodzi, a w l. 1924–5 prezesem jego rady nadzorczej. Mianowany 1 IV 1927 starostą łódzkim, piastował ten urząd oraz godność przewodniczącego Wydz. Powiatowego i Sejmiku Łódzkiego do 30 III 1933, będąc «mniej urzędnikiem a raczej społecznikiem». Wspierał budowę szkół we wsiach i miasteczkach powiatu, zabiegał o rozwój szkoły rolniczej w Czarnocinie, inspirował zakładanie bibliotek stałych i wędrownych na X-lecie niepodległości i wydanie przez Sejmik zbiorowej księgi „Dziesięć lat Odrodzonej Polski niepodległej w życiu powiatu łódzkiego” (Ł. 1928). Rady kilku miast (Rudy Pabianickiej, Tuszyna, Aleksandrowa) nadały mu obywatelstwo honorowe, kilka bibliotek, a także ulice otrzymały jego imię. Z powodu choroby reumatycznej w r. 1933 zrezygnował ze stanowiska starosty. Pozbawiony w młodości możliwości uczenia się, R. przez całe życie nie ustawał w samokształceniu. Już jako człowiek 40-letni uzupełnił wykształcenie z zakresu szkoły średniej i podjął studia na Wydz. Społeczno-Administracyjnym Wyższej Szkoły Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi, później na Wydz. Nauk Politycznych i Społecznych oddziału łódzkiego Wolnej Wszechnicy Polskiej. Po odejściu ze służby państwowej R. pracował aż do wojny jako notariusz w Łodzi.
Dorobek pisarski R-ego obejmuje 16 druków zwartych i ponad 200 artykułów ogłoszonych w l. 1905–37. Opublikował m. in. w r. 1917 w tygodniowym dodatku literackim („Antologia Młodych”) do „Gazety Łódzkiej” cykl wierszy więziennych powstałych w l. 1905–8 (w tym: Porzuć rojenia, Łódzka marsylianka, Kolendy więzienne), będących odbiciem nastrojów ideowych autora. Był też autorem nie wolnych od literackiej fantazji wspomnień: W walce z przemocą (Ł. 1919), Za wolność i lud (W. 1920), W walce z trójzaborcami o Polskę niepodległą (Ł. 1931) i Szlakami walki i buntu (Ł. 1936). Grono przyjaciół i współpracowników R-ego wydało obszerną publikację pt. „W służbie idei. Księga zbiorowa ku uczczeniu 35-lecia pracy Aleksego Rżewskiego 1902–1937” (Ł. 1938), która poza obszernym życiorysem, przyczynkowymi opracowaniami i wspomnieniami (z natury rzeczy panegirycznymi), zawiera bibliografię prac jubilata i wykaz ważniejszych źródeł do biografii oraz fot.
W pierwszych tygodniach okupacji niemieckiej w r. 1939 przystąpił R. do konspiracyjnej organizacji «Orzeł Biały» i został członkiem prezydium Okręgu Łódź. Aresztowany już w listopadzie 1939 i osadzony w obozie koncentracyjnym w Radogoszczu, został stamtąd wywieziony z transportem więźniów i prawdopodobnie 20 XII 1939 rozstrzelany w lasach Lućmierskich koło Zgierza. Symboliczny grób R-ego znajduje się na cmentarzu Starym przy ul. Ogrodowej w Łodzi. Był odznaczony m. in. (poza wspomnianym Orderem Polonia Restituta) Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Komandorskim Korony Rumuńskiej.
Żoną R-ego była (od r. 1913) Stanisława z Zaleskich; wciągnięta przez męża do pracy konspiracyjnej w PPS, podczas pierwszej wojny światowej działała w Komisji Pomocy Legionistom, w r. 1916 przekazywała materiały tajnej drukarni partyjnej; za działalność odznaczono ją w r. 1937 Krzyżem Niepodległości. Z małżeństwa z nią miał R. synów: Aleksego Stanisława (zm. 1987 w Łodzi), oficera WP, dwukrotnie rannego w czasie walk wrześniowych 1939 r., następnie jeńca Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew), Zdzisława i Zbigniewa, żołnierza AK, poległego w walkach na Zamojszczyźnie, oraz córkę Mirosławę, zamężną Julińską.
Młodszy brat R-ego Władysław (1894–1954) był m. in. przewodniczącym Zarządu Związku Zawodowego Szewców i Kamaszników, delegatem z ramienia tego Związku do Rady Delegatów Robotniczych; w r. 1918 wszedł do PPS-owskiej Rady Robotniczej m. Łodzi i został członkiem Tymczasowego Prezydium. Później pracował jako inkasent w łódzkiej elektrowni. Aresztowany przez Niemców 13 IX 1939, był więziony kolejno w obozach koncentracyjnych: Sachsenhausen, Flossenbürg i Dachau. Po wojnie był członkiem Komitetu Dzielnicy Łódź Śródmieście-Lewa, w r. 1946 przewodniczącym Dzielnicy «Elektrownia»; szykanowany wycofał się z działalności politycznej.
Portret olejny pędzla S. Nawrockiego w AP w Ł. (Galeria prezydentów m. Łodzi); Fot. w: W służbie idei (Ł. 1938); – Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; Enc. XX w.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Współcześni polscy działacze polityczni, Ł. W. 1919; – Iwański G., Powstanie i działalność Związku Proletariatu Miast i Wsi 1922–1925, W. 1974; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918, Wr. 1986; Karwacki W. L., Łódzka organizacja PPS-Lewicy 1906–1918, Ł. 1964; tenże, Walka o władzę w Łodzi 1918–1919, Ł. 1962; Mroczka L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1918–1926, Ł. 1971; Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), W. 1964; Więch K., Polska Partia Socjalistyczna 1918–1921, W. 1978; Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904–1906, W. 1965; – Ajnenkiel E., Wspomnienia z pracy oświatowej w Łodzi, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1960 nr 4 s. 120; Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Kalendarz robotniczy PPS na r. 1918, s, 157; toż na r. 1919 s. 68–76; toż na r. 1920 s. 41–9; toż na r. 1921 s. 41; toż na r. 1922 s. 128; Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu miasta Łodzi 1919–1929, Ł. 1930 (fot. po s. 16); Pawlak W., W rytmie fabrycznych syren, W. 1984 s. 74; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Purtal A., Drukarnia konspiracyjna w Łodzi w okresie okupacji niemieckiej (VI 1916 –VII 1918), „Niepodległość” T. 10: 1934; Tomaszewicz W., Ze wspomnień lekarza, W. 1965 s. 498; Trzciński W., Z minionych dni Polski Podziemnej 1905–1918, W. 1937; Uziembło W., Wspomnienia 1900–1939, W. 1965; – „Jedność Robotn.” (dod. do nr 2 z 2 VII 1916) s. 1; „Robotnik” 1918 (wyd. 2) nr 299 s. 1–2, nr 303 s. 3, nr 305 s. 4, 1919 nr 33 s. 2, nr 99 s. 3, nr 154 s. 1–2, nr 193 s. 2–3, nr 243 s. 3, nr 296 s. 2, nr 313 s. 3–4, nr 328 s. 4, nr 392 s. 1, 1920 nr 7 s. 2–3, nr 324 s. 1, nr 337 s. 2–3, 1921 nr 244 s. 6, 1923 nr 131 s. 3, 1924 nr 244 s. 5, nr 256 s. 2; „Socjalista” 1924 nr 1 s. 4–6; – AAN: Komitet Organizacyjny Zjazdu b. Więźniów Ideowych z l. 1914–1921, s. 1, 2, 99, MSZ sygn. 9343 s. 311, Prezydium Rady Ministrów sygn. 49 t. 1 s. 12, VI Oddział Arch. PPS sygn. 305/VI-1 pdt. 1 k. 2, sygn. 305/VI-63 k. 544–549; AP w Ł.: Akta m. Łodzi sygn. 12045 k. 33 passim, sygn. 12414, 13868, k. 7, 11, 14, Kanc. Gub. Piotrkowskiego sygn. 1821 s. 104, 122, Zarząd Żandarmerii Gub. Piotrkowskiej sygn. 731 s. 526, sygn. 740 k. 401, sygn. 1639 s. 38; CAW: Akta Krzyża Niepodległości, t. 295 (dot. Stanisławy Rżewskiej); IH PAN: Łuszczkiewicz G., Proletariat przemysłowy guberni radomskiej przed pierwszą wojną światową, W. 1980 s. 639–40 (mszp. pracy doktorskiej); IH Uniw. Łódz.: Puławski K., Aleksy Rżewski. Życie i działalność (1885–1939), Ł. 1989 (mszp. pracy magisterskiej); – Mater. Red. PSB (m. in. wyciąg z odpisu Wykazu stanu służby notariusza A. W. R-ego: odznaczenia, pochwały i uznanie z r. 1935); – List synowej, Jadwigi Rżewskiej z Ł. (w posiadaniu autorki).
Alicja Pacholczykowa