INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Julian Łukaszewski     

Julian Łukaszewski  

 
 
Biogram został opublikowany w 1973 r. w XVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Łukaszewski Julian, pseud. Bronisław Groza, Wielkopolanin Łukasz (1835–1906), komisarz pełnomocny Rządu Narodowego w zaborze pruskim, lekarz, społecznik. Ur. w Skorzęcinie pod Gnieznem, syn Franciszka Ksawerego, nauczyciela ludowego i literata. Do szkół uczęszczał we Wrocławiu i Trzemesznie, od r. 1858 studiował medycynę w Greifswaldzie, Pradze (pół roku w 1860), Krakowie (pół roku w 1861) i Berlinie. Korzystał wówczas z zasiłków Tow. Naukowej Pomocy i prywatnego wsparcia S. Mielżyńskiego. Na wiosnę 1862 obrany marszałkiem Tow. Literackiego studentów polskich w Berlinie, inicjował składkę na fundusz stypendialny im. J. Lelewela i w związku z tym objeżdżał inne polskie ośrodki uniwersyteckie w Niemczech. W czerwcu t. r. nawiązał kontakt z W. Milowiczem, agentem Tow. Młodzieży Polskiej w Paryżu, skupiającego «czerwone» żywioły młodej emigracji. W połowie października znalazł się w Krakowie jako pełnomocnik studentów polskich z Berlina, Wrocławia i Greifswaldu dla porozumienia się z młodzieżą krajową. Wysłannik Komitetu Centralnego Narodowego (KCN) B. Szwarce zlecił mu wówczas misję utworzenia organizacji «czerwonej» w zaborze pruskim. Ł. miał już wtedy promocję na doktora medycyny (na podstawie dysertacji De eclampsia), ale czekał go jeszcze egzamin na prywatnego lekarza. Bawił więc przeważnie w Berlinie i oddawał KCN usługi przy przerzucie ludzi, bibuły i broni. Nie pozyskał natomiast starszej generacji poznańskich demokratów dla idei organizacji i 10 I 1863 przekazał słaby zawiązek spisku poznańskiego w ręce W. Turny.

Po wybuchu powstania Ł., już poszukiwany przez policję pruską, udał się do Krakowa, wioząc list M. Bakunina, zgłaszającego gotowość wzięcia udziału w kampanii u boku M. Langiewicza. Dotarł do dyktatora 16 III w Chrobrzu i spełniwszy swą misję, wrócił do Krakowa. Po upadku dyktatury S. Bobrowski mianował Ł-ego komisarzem rządowym na Prusy Zachodnie. Ł. pełnił tę funkcję od końca marca do końca lipca, zawiadując organizacją w powiatach na prawym brzegu Wisły, gdy lewy brzeg powierzył S. Radkiewiczowi. Zajęty był głównie przerzutem broni, w mniejszej mierze organizacją oddziałów. Komisarzowi na zabór pruski S. Frankowskiemu odmówił udziału w projektowanym zamachu na Rząd Narodowy (RN). Pomiędzy końcem lipca a końcem października Ł. odbył z ramienia RN kilka podróży służbowych pomiędzy Warszawą a różnymi częściami zaboru pruskiego. Dn. 1 XI 1863 R. Traugutt mianował go komisarzem pełnomocnym na ten zabór z siedzibą w Poznaniu. Ł. używał w tym czasie pseud. Bronisław Groza. Postawił sobie za cel ścisłe podporządkowanie zaboru władzy RN. W związku z tym znalazł się w zatargu z Wydziałem Wykonawczym, złożonym głównie z elementów ziemiańskich, niechętnych tendencjom «czerwonych», a zwłaszcza obawiających się rozszerzenia walki na Prusy. Zatarg zaostrzył się z wiosną 1864, gdy załamały się ostatnie próby zaboru pruskiego przyjścia ze zbrojną pomocą powstaniu w Królestwie. Odtąd Wydział Wykonawczy sabotował otwarcie zarządzenia Ł-ego; domagał się jego usunięcia z komisarstwa również J. Działyński, organizator sił zbrojnych w tej dzielnicy. W czerwcu 1864 Wydział oświadczył, że uważa powstanie za zakończone i rozwiązuje organizację wojskową. Zagrożony aresztowaniem Ł. zbiegł za granicę. Nie doszło z tego powodu do skutku, wobec oporu rodziny, jego małżeństwo z panną S., z którą był zaręczony od blisko roku. Berliński Kammergericht w grudniu 1864 skazał zaocznie Ł-ego na karę śmierci.

W Szwajcarii, dokąd się schronił, Ł. ogłosił broszurę pt. Rząd i organizacja narodowa w Polsce (Bendlikon 1864). Dawał w niej wyraz demokratycznemu przekonaniu o pozytywnych osiągnięciach powstania, głównie w zakresie uświadomienia narodowego mas ludowych; opowiadał się za dalszym trwaniem organizacji tajnej, która nie kierowałaby już walką zbrojną, chwilowo niemożliwą, ale pracą organiczną, rozumianą jako «konieczność długotrwałych przygotowań do walki o niepodległość». W r. 1865 Ł. udał się przez Belgrad do Rumunii i osiadł jako lekarz w Michalenach. W r. 1870 objął stanowisko lekarza naczelnego w szpitalu psychiatrycznym Św. Trójcy w Jassach. O swojej pracy zawodowej pisał w „Przeglądzie Lekarskim” (1870) i w książce pt. Szpitale w Mołdawii (W. 1872). Ogłosił też Spostrzeżenia nad metodą wstrzykiwań podskórnych zastosowanych do cholerycznych w Jassach („Służba Zdrowia Publ.” 1872), Kilka słów o umieszczeniu i pielęgnowaniu obłąkanych („Księga pamiątkowa Biblioteki Polskiej w Rumunii”, Jassy 1891) oraz Pijaństwo w Rumunii („Pobudka do szerzenia wstrzemięźliwości” 1891). Ocaloną dokumentację z okresu poznańskiego komisarstwa, pomnożoną o wyciągi rachunkowe, tudzież pamiętnik z l. 1862–4 Ł. ogłosił własnym nakładem w ilości 600 egzemplarzy za pośrednictwem J. I. Kraszewskiego. Książka ta, pt. Zabór pruski w powstaniu styczniowym (Jassy–Drezno 1870; reedycja pamiętnika – W. 1973) pozostaje do dziś podstawowym źródłem do historii powstania w tej dzielnicy. Fragmenty pamiętnika Ł. drukował zrazu w lwowskiej „Mrówce” w r. 1869, pod pseud. Wielkopolanin Łukasz.

W r. 1866 stanął na czele 6-osobowej gminy Zjednoczenia Emigracji Polskiej w Michalenach. W sporze, jaki rozdzielił Zjednoczenie w r. 1867, gmina ta opowiedziała się po stronie mniej radykalnej mniejszości; następnie w r. 1868 podporządkowała się nowemu «większościowemu» Komitetowi. W łonie gminy Michaleny powstała biblioteka polska, której założycielem i długoletnim kierownikiem był Ł. Placówka ta, w r. 1870 przeniesiona do Jass i licząca w latach osiemdziesiątych ponad 4 000 tomów, obsługiwała nie tylko polityczną emigrację, ale liczniejszą od niej zarobkową, napływającą z Galicji. Ł. w ciągu długich lat zabiegał o dary i składki dla biblioteki, strzegąc zarazem jej pionu ideowego. Przystąpił także do gromadzenia funduszu na założenie szkółki polskiej w Rumunii, gdy zaś władze rumuńskie odmówiły na to swej zgody, zebraną sumę ok. 10 000 fr. Ł. podzielił na 2 części: jedną w r. 1886 przekazał na szkolnictwo polskie w Cieszynie, drugą zaś złożył w Paryżu na przyszłe potrzeby szkół polskich na Śląsku pruskim. Pisywał też Ł. korespondencje z Jass: do prasy emigracyjnej („Ojczyzna”, „Niepodległość”, „Tydzień”) pod własnym nazwiskiem, do lwowskiej pod pseudonimami. W „Kurierze Lwowskim” w r. 1895 polemizował z „Rzeczą o roku 1863” S. Koźmiana. W l. 1887–99 współpracował z „Wolnym Słowem Polskim” Z. Miłkowskiego i jego akcją składek na skarb narodowy. O ostatnich latach życia Ł-ego brak wiadomości. Zmarł we Lwowie 22 I 1906.

Żonaty był dwukrotnie, pierwsza żona zmarła w r. 1870, drugą poślubił w rok potem; obie były Polkami. Z pierwszego małżeństwa miał syna Zdzisława i drugie dziecko zmarłe w niemowlęctwie; z drugiego małżeństwa miał syna Adama (zob.) i jeszcze co najmniej dwoje innych dzieci.

 

Łukaszewski J., Pamiętnik z lat 1862–1864, Wyd. S. Kieniewicz, W. 1973 (życiorys i bibliogr. w przedmowie); – B. Czart.: rkp. 3881; B. Jag.: rkp. 6004, 6518, 6871; B. Kórn.: rkp. 7403, 7412, 7414; B. Narod.: rkp. 6000, 6511, 6524, 6543, 7020, 7021; B. Ossol.: rkp. 3912–3914; B. PAN w Kr.: rkp. 2020, 2064; B. Pol. w Paryżu: Akta Izby Obrachunkowej, Papiery emigrantów, rkp. 489/7.

Stefan Kieniewicz

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.